Ka Lanakila, Volume I, Number 1, 1 July 1909 — KA UI NOHEA TAKAHONE-SUI [ARTICLE]

KA UI NOHEA TAKAHONE-SUI

KA HUIHUI HOKU OLINO 0 PEKINA a i ole O ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai lalu. Ka La Hiki Aumoe o Pin-lana-Ha ame ke Anuenue Oili Wanaao o SanarHei-Wei. [Kakauia e Hurricane] MOKUNA I. Kahi Moku Kialua Aumoana. Ma ke kau kupulau o ke keneturia umi, aia hoi, ma na puu kinikini, na mauna kiekie ame na awaawa uliuli o Sekotia, e noho ana he kanaka eli nanahu, a nona hoi ka inoa i kamaaina nuiia e na kupa o kona aina, o Kilonea Auso. He lehulehu na makahiki i hala ae o ko Kilonea Auso lawelawe ana ma keia hana, a hiki mai i keia wa o ka weheia ana ae o keia moolelo, ua lilo maoli oia he kanaka waiwai a ulakolako, a he nui a lehulehu hoi na paahana e noho hana ana malalo ona. Me keia ulakolako nui a waiwai hoi, eia nae, ma keia wa, ua loaa mai la iaia he palapala mai ke Aupuni mai e kauoha mai ana iaia e waiho i kana hana, a oia ame kon'a mau kanaka paahana, e komo ae lakou iloko o ka laina hooilikaua a e hele e paio me ka enemi; ka puulu hoi o īi a kanaka i hoala ae i kekahi kaua huliamahi iloko o Sekotia. Me ke kali hou ole aku ua ku ae la oia a hooko aku la i ka makemake o ke kauoha, a nolaila, oia ame kona mau kanaka, ua komo aku la iloko o ka laina o na koa aupuni, me ko Kilonea Auso, lawe aua ae nae i konk mau kanaka malalo o kana mau alakai ponoi ana. Ma na la mua o ka hooilikaua ana me ka enemi, ua loaa mau ka lanakila ma ko lakou nei aoao, aka nae, i ka hala ana ae o kekahi mau mahina, ulu ae la ka mokuahana mawaena o na koa aupuni, a luku aku a luku mai lakou ia lakou iho, a o ka hopena i ikeia, aia he mau tausani o koa e moe puanuanu ana iluna o ka ilihonua, a ua ku maoli no hoi i ka weliweli i ka nana aku. 0 kahi puali hoi i noho alakaiia e ke kanaka eli nanahu, oia kekahi i hahai pu aku ma na meheu o na koa Aupuni. a koe hookahi wale iho la no oia, nolaila, ua haalele iho la oia i ke kahua kaua, a hoi hookahi aku la i kona iaome mauna. He mau la kona hoi

aiia ma ke aiahele, a i kona hiki ana a&u ma na paiena 0 waho loa o kona aina. ua ike iho la oia, ua lilo kona home he pnnana hoolulu no na enemi, ame ka nana ole ae i keia mau mea ana e ike nei, ua hoomau aku la no oia i ka hele ana imua. "E huli kou alo i ka hema, a e imi aku i kou ola ma kahi au i hele mai la, no ka inea, ua lilo keia wahi ia makou,' 9 wahi aka leo oke koa .kiai ia Kilonea Auso. Me ka nee hou ole aku imua, a no ko ianei hookahi no hoi, ua nonoi aku la keia i ka oluolu o ke koa e ae mai iaia e ku malie maUiila no ka nana a kilohi hepe loa ana hoi i kona hoine, a i ka hala ana o ka hora okoa, ua kulu iho la kona mau waimaka, ame ka leo haalulu ua &ku la oia ike koa kiai, n o ke aloha no kou, 91 a huli hou mai la ke alo no kai oke kulanakauhale. He mau la elua kona o ka noho ana iwaena o ka huikau o ke kulanakauhale, ua hiki ole iaia ke hoomanawanui hou aku, a no ka maA, eia no ka haunaele ke oia mau nei i kela ame keia la, a nolaila, ua hooholo iho la oia i kona manao he mea pono iaia ke haalele iho 1 ke kulanakauhale; a mamuli oia kumu ua ku ae la oia a hele aku la ma ke alahele komohana o Sekotia, a i ka hala ana o na la elima, ua hiki aku la oia ma kekahi wahi kauhale uuku, a he wahi hoi keia i kamaaina nuiia no ke kipa mauia e na moku mai na aina kuwaho mai. Ma ke kakahiaka nui mahope iho o ka la ana i hiki aku ai ma ua wahi kauhale la, ua hele holoholo aku la oia ma na wahi kumoku o kona mau aekai malihini, a i ka aneane ana aku e hiki pono i na hora awakea, ua halawai aku la ka ike a kona mau maka me kekahi wahi moku kialua, a maluna o kekahi o kona mau kia e kau ana ka hae, e hoike ana hoi ua makaukau no ka haalele iho ia wahi. No ko Auso iini nui e Hiaopopo iaia kahi o keia wahi moku e holo aku ai, nolaila, ua ninau aku la oia i ka poe e ku pu ana me ia ma ua wahi la, ina ua ike lakou i ke Kapena. Na kekahi wahi luina i hoike mai iaia i lee Kapena, a oia kana i hele aku ai a launa kamailio pu me ke kapena o ua walii moku 'la. "E holo ana kou moku i hea?" wahi a Auso i ke kapena. "E holo ana makou i Guinea Lalo," wahi a ke kapena, u a ke kaii nei au no ka hiki e loaa i kuke no inakou," wahi hou a ua kapena 'la. "O ka'u hana ike ia/' i pane aku ai o Auso i ke kapena o ka moku. Mahope Ilio o na kamakamailio ana mawaena o Auso ame ke kapena, ua aeia mai la ko ianei manao, a loaa no hoi ke kuke elike me ka e Kapena i kali ai, a makaukau ka moku no ka holo ana. Ma keia wa aia ke kapena e ku ana ma ka hoeuli, na luina ma leela ame keia wahi o.ka moku no ka lakou hana, a o Auso hoi aia oia iloko o ke keena kuke, e hoomakaukau ana i na mea ai no ka aina ahiahi. "Hemo ke kaula hao, hoalu ke kaula hope, hiu ka

pe'a ihu, iluna ka pe'a waena," wahi a ke.kapena me ka leo halulu kohukohu i ke ano o I?Ona Kulana. "Ai, ai, sa, M wahi a ka malamamokuj a emo ole ua hookoia elikt me ke k&uoha. "Le-ko ka haina ropa (stern line), iluna ka pe'a kia-hope/' wahi hou a ke kapena; a iloko o keia wa, aia ua wahi moku kialua la ke palau ala i na ale o ka moana a e kau ana ka ihu panana no no-isi-bai-isi, me ka makani kau aoao aheahe malie, a ke nana aku i ua wahi moku la,- ua like loa no me he nene hehi ale 'la nō na kai. He maikai mau ka mpana mai ka wa i haalele aku ai A k&. aina, a i ka hala ana o na hebedoma ekolu, ua pae aku la na keiki aumoana o ke kai loa ma ke awa o G-uinea Lalo; a mahope iho o ka hooponopono ana i na heiaahema apau o ku moku, ua hoomakaukau iho la ke kapena ame na luina apau i na lako ai ame na aahu kupo?io'no ka pii ana e īmi daimana ma na mauna ame na waoakūa o Aferika, "E Auso, M wahi a lie kapena i kana kuke, "enoho hookahi ana no oe iluna nei o ka moku no ke kiai ana, a o makou apau e pii ana makou no ke kuahiwi, a e malama oe i na mea apau me ka maluhia; a oiai, ua nui ka mea ai, nolaila ke manao nei au aole au mea e hopohopo ai. M "Mahalo," wahi a Auso, me ka lulu-lima pu ana me kana kapena, a hala aku la lakou no ko lakou alahele kuahiwi Noho iho Ja keia a hala he mau la, kohu kamaaina loa iho la keia, a ke launa nui mai la na kamaaina o ka« aina iaia nei, a haawi makana wale mai la no hoi i na mea ai he nui. Iloko o keia mau la, ua lilo i hana nui nana ka hoomaamaa ana i kekahi poe o ua aina 'la ma ke ao ana ia Jakou i k<; ano o ka huki ana i na pe'a, ke ku hoe ana, ame na loina no apau e pili ana i ka holo moana ana. I kekahi la makani kolonahe maikai, ua hooholoholo iho la oia i ua wahi moku la iloko o ke awa, a hoi mai la me ks pau ole o ka makemake o na hoaloha oia nei. Ma ka lua rnai o kj s . la, ua hiki hou mai la no ua puulu kanaka nei a ianei i ao ai i na loina holomoku a koi mai la iaia nei, e holo hou lakou no walio moana, a no ia mea aa ae aku la keia, huki na pe'a; hemo na kaula puki, pa ahe'inai la ka makani; aia hoi he mau hora wale no, ua pohina koke ae la ka ike ana i ka aina, a ke 'aneane aku nei lakou e hiki i waena moana kai nui, kai hohonu. lle oia inau ka maikai o ka moana, a ma ke kakahiaka nui o kekahi la ae ua pae hou mai la lakou no ka aina; a e mahalo ana hoi na hoa aukai no ka makaukau, ka ike ame ke akamai o Auso i ke pailata ana i kahi moku uuku aulii kolomanu. Ua lilo maoli keia mau hana a Auso i mea: hoohialaai nui loa ia e keia pe-e, a nolaila, ma kekahi la, ua hiki mai la ua puulu 'la me na lako ai lehulehu ame na lako wai e lawa ai no na la he nui no ka holomoana ana, a koi mai la ia Auso e holo lakou no waho moana no kekahi mau la, alaila, hoi mai. No keia manao

maikai o keia poe, ua noonoo ae la o Auso no ka mea pono ana e hana ai, a nolaila, ua wae ae la oia i kekahi o lakou i malamamoku, kekahi i kamana, kekahi i kuke, a o kc koena iho lie ehiku, i mau luina; a hoike pu aku la no hoi i ka hana a kela ame keia elike me ko lakou mau kulana iho. I ka makaukau ana p na mea apau, ua haawi ae la ua Auso 'la i ke kauoha no ka holo ana o ka moku; a oiai, ei'a kela ame keia ke ku makaukau nei no ka hooko kauoha ana, nolaiia, he manawa pokole waie no, ua kaawale aku la ua wahi moku la mai kona pili aloha d,na me ka uwapo, a kau aku la ka ihu no waho moana. E ko ana ke au no ka akau i kela manawa, a nolaila, ua hoonuiia ko lakou nei mamao mai ka aina aku, a mamua o ka napoo 'ana aku o ka La, ua pau mai la ka ike ana i ka aina, nalowale na kula uliuli, a iliwai like no hoi ke kiekie o na mauna me na aie kualoloa 0 ka moana. Ma ke awakea ponoi o kekahi la ae, ua nana iho la o Auso i ka lonUu ame ka latitu a lakou ,e holo nei a ua loaa pu iho h no hoi iaia ua loli ke ko ana a ke au, oia hoi, e kalieawai ana ke ko ana a ke au i ka hema, a mamuli o keia kulana un aneane loa lakou e haule malalo pono o Lae Hope. Iloko o keia manawa, ua ulu mai la na manao pihoihoi iloko o na hoa holomoku no ko lakou kulana, a oia ka Auso i hoakaka aku ai me keia mau huaolelo: "He oiaio, e pau ana kakou apau i ka make ke hoi hou kakou ma ke alahele a kakou i hele mai nei, no k.a mea, ke ike nei au, ke holomoku nei ke kahe ana o ke au i ka hema, a o ka ikaika o ka makani ke ike nei kakou ua liloia i mea ole, nolaila, eia wale no ka pono no kakou, e liookele kfcjkou i ka moku no ka Hikina a komo aku kakou no ka Moana Iniana, alaila, e lo,aa auanei ia kakou ka oluolu; a aia pu no hoi he heluna nui o na moku ke holo nei ma ia moana, manao au e loaa ana ia kakou he mau lako ai ht>u no ka hoonui ana a hoomahuahua i ko kakou waihona ai. "Nolaila, e o'u mau hoaloha, ke noi nei au i ko oukou olyolu e hoopau a e haalele loa oukou i ko oukou mau noonoo aoa no ka huli hoi aku i ka home kahi hoi a kakou i luialele aku nei, a no ka mea, aole keia he wa kupono no ka hoi hou ana i hope, oiai, o keia makani e pa nei, a pela no hoi me ke au e ko jiei, aole loa e loii iki ana a hala na pule elua mai keia la aku. "Eia hou no hoi, o na makamaka o kakou ame ka ohana pu, aia lakou ke noho 'la i ka aina paa, a aole he hopohopo ana no lakou, aka, o kakou eia i ka aina lewa, a o ka kakou hana naauao wale.no, oia ka hooholo ana i ka moku no mua elike me ka makani ame ke au e ko nei a i kh wa kupono, e huli hoi no kakou, a e pae maalahi auanei i ka aina a kakou i haalele aku nei mahope.' 7 "Ina pela. ua pono/' wahi a kekahi o na luina moku 1 pane mai ai, a pela pu no hoi na hoa aukai e ae i kokua like mai ai ma ia manao hookahi. No keia mau manao lokahi, ua hoohuli ae la o Auso i ka ihu o ka moku i ka hikina, a i ka hala ana o ua hora eiwa a oi

ua hala hope aku la he mau haneri mile, a ke aneane aku nei hoi lakou e kaa ma* keia aoao o Lae Hope. Ma keia wia a ka inoku e holo nei, ua lioomaka mai la ke okaik&l o ka moana; ke pii mai la na ale kuakea, a ke nana aku ia mua me he aahu keokeo la i halii paaia mai kela ame keia pe 'a o ka -moana, a no Jia mea, eia ua wahi moku la ke kau pono nei maluna o ka huina o na afe o ka Akelanita ame ka Moana Iniana; a ia wa hoomaka hou mai la na manao uluku o na hoa aumoana, no ka hoomaopopo ana iho eia kahi moku o lakou ke olepeia nei I o a ia nei me he wahi apana pepa la e puhiia ana e ka makani. No ko AuōO nana aku i ka hoike mai o na helehelena o kona mau hoa aumoana i ke kulana maka'u, nolaila, ua haawi aku la oia he mau olelo hoolana, a aole no hoi i hala ae na hora ekolu, ua komo pono aku ka lakou iwaena o ka Moana Iniana, a ia wa ua hoi hou mai la ka malie, a nalo koke aku la ka inaina o ka moana o na hora mamua iho. Ma keia wa o ka holo ana o ka moku, ua lehulehu wale na mokupuni liilii i ikeia aku e lakou, a o ka hapanui o lakou he oneanea wale no; a ma kekahi mau mokupuni e aku hoi e ikeia ana he lehulehu wale o na honu aukai e aunana ana maluna o ka aina, a ma kekahi mau mokupuni he puu pohaku wale no, a i oi aku hoi ke kiekie maluna ae o na kia o kahi moku o lakou nei. He mau Ja ko lakou nei o ka holo ana me ka ike mau ana i na mokupuni liilii he lehulehu, a ma ke ahiahi* o kekahi la ua ike aku la lakou i na kuahiwi o kekahi mokupuni, a no ka uhi koke ana mai o na eheu 0 ka pouli, nolaila, ua hoomamao mai la lakou no waho moana me ka manao e hookomo aku no ke awa ma kekahi manawa o ka la o kekahi la ae. E na kini lieluhelu o ka Huihui Hoku Olino o Pekina, e hoomanao mai. 0 ka ekolu malama keia a oi aku o ko Auso ma kaawale ana mai Guinea Lalo mai, a oiai nae, ma ka pyha ana no o ko lakou nei mahina mua i ka moana, ua hoi mai la ke Kapena ame na hoa luina o Auso mai ka lakou huakai huli daimana mai, a i ka hiki ana i kahi o kahi moku kialua o lakou i ku ai ma ka la o ko lakou haalele ana mai, ua ike iho la ke kapena aole ka moku; i\ no ia mea, ua ninau iho la oia i na kamaaina o ua wuhi la, a na lakou i hai mai iaia nei ka manawa o kahi kialua i haalele ai ia laila, ame ko Auso kau ana a liolo aku me kona mau hoaloha. No keia pane i loaa mai i ke kapena, ua hele aku la oia iloko o kekahi hale paipalapala, a waiho aku la 1 kana hoolaha e pili ana i ka lawe maluia ana o ua wahi mokn la, kona ano; ka nui o ua wahi moku la;

ko Auso ano ame ka uku makana pu o hookahi tausani dala i ka mea e hiki ana ke hopu, a i ole ia i kahi paha e hiki ai ke loaa hou ua wahi moku la. Nolaila, e ka makamaka heluhelu, e huli hou ae ko kaua noonoo ana no na mea i halawai mai me Auso ma, oiai, e kalewa ana lakou i waho moana ma kela po. 0 keia wahi a Auso ma e kalewa nei i ka pouli o ka po, he ehiku wale no mile ka mamao mai ka nuku mai o ke awa, a ua hiki pono no hoi ia lakou ke ike pono mai i ke kukui kiai o ke awa, a pela pu no hoi me na kukui e a ana ma na wahi kiekie o uā wahi mokupuni 'la. Ma keia wa hookahi no hoi, aia he lehulehu wale o na moku c kalewa pu ana iwaho o ke awa ma kela po; a ma ka iiora 9 :30 o ua po 'la, ua pili mai la he moku manuwa Farani ma ka aoao o kahi moku kialua, a ninar mai la mai hea mai la ko lakou nei awa i holo aku ai, ka inoa o ka moku, ka nui o na kanaka a pela wale aku; a oia ka Auso i pane aku ai ina ninau apau me ka oiaio ole. Ua ninau pu mai no boi ke kapena o ua moku manuwa Farani 'la ina he mau pilikia *ai kekahi o lakou, a oia ka Auso i pane aku ai, he pilikia ai ko lakou; a ia manawa no ua hoopaaia mai la kahi moku 0 lakou nei me na kaula nunui, a ko]oia aku la maloko o ke awa. He mau hora elua wale no ko lakou nei o ke koloia ana aku a hiki i ka uwapo, a i hakalia no apau na hooponopono ana i na hemahema o ka moku, ia wa ua lele aku la o Auso no uka o ka aina, a hele holoholo aku la noloko o ke kulanakauhale o ua wahi mokupuni ? la. laia e hele nei, eia kona akenui iloko oia manawa oia hoi, e nana ana oia ma na pipa alanui o ua wahi kulanakauhale 'la ina paha he hoolaha kekahi e pili ana no ko lakou nei lawe malu ana mai i ua moku 'la, a he aneane e piha ka hora okoa o ko ianei nana ana, ua hiki aku la keia ma kekahi wahi, a he wahi hoi keia i hookaawaleia e ke Aupuni no ke pa'i ana i na hoolaha o kela ame keia ano. Me ke kali hou ole iho, ua hele aku la oia ma ua wahi 'la no ka heluhelu ana, a o ka niea mua loa i halawai mai me kona ike, oia no ka hoolaha e pili ana i kona lawe inalu ana mai 1 kahi moku kialua. Mahope iho o ka pau ana o kana lieluhelu ana, ua hooholo iho la oia iloko ona iho, he mea pono iaia ke huli i wahi nona e pakele ai; a ia wa no ua paa kona manao aole e hoi hou i ka moku, aka, e hele aina Auso, a o ka nalowale aku la no ia. [A halawai hou me KA LANAKILA]