Ka Lanakila, Volume I, Number 1, 1 July 1909 — KAKAOLELO-LOGIKA KA IKE O KE KUKULU MANAO ANA. [ARTICLE]

KAKAOLELO-LOGIKA

KA IKE O KE KUKULU MANAO ANA.

Ma ka noii a hoomaopopo ana i ke au o ka noho ana o ko kakou mau kupuna e na pua o Hawaii o keia au hou, ua ikeia keia mahele nui o ka ike ua laulaha maoli i waena o lakou; aole hoi ma ke ano he puulu kakaikahi wale no, aka, ma ke kulana lahui maoli no, elike me ka laulaha a holo puni ana o na ike e ae i waena o lakou elike me na ike lawaia, mahiai, kalaiwaa, ako-hale, kilo kaulana hoku ame na ike lehulehu i loaa ole ia kakou na hanauna hou e nee nei. Eia nae, aole kakou na Hawaii hō'u o keia Au i nele maoli me keia ike nui a ko'iko'i, aka, aole nae i hoomaopopo {>onoia e kakou ma ke kukulu ana i mea kino maoli i hiki ai e ike a hoomaopopoia kona ano; a i hiki ai hoi ke hoohanaia malalo o na alakai a kuhikuhi ana a kona mau loina. He mahele ike keia o ke kulana ko'iko'i loa, a o ka mahele nui hookahi wale iho no e kakoo ana i ka mea i hookahua iaia iho e lawelawe i ke kulana kauka lapaau ma ke kanawai, pela pu hoi me ka mea e akenui ana e paku'iia mai ka "Rev." me kona inoa, a pela pu no hoi i ka mea e kakau ana i kona manao maluna o kekahi kumiihana, wehewehe ano a kumupaio paha; a no ka mea, ma o keia ike 'la, ua lilo ia i kuhikuhi alakai no na lawelawe kanawai ana, no ka wehewehe manao ana a kukulu paha i kahi manao i hookahuaia maluna o na kumu, a lilo i mea waiwai, ola, a hua nui i ka poe i lohe a heluhelu paha. Ano, e ka makamaka heluhelu o KA LANAKILA, mamua o ko kaua komo ana aku iloko o ka a, e, i, o ke kakaolelo, ke akenui nei ka puuwai ame ka makapeni a ka Lunahooponopono i kou hanohano, e lilo keia mahele e hoopukaia nei ma na kolamu o keia huke, i mea waiwai nou e ka makamaka, a i kou heluhelu ana, he mea pono e hoomaopopoia na. mea apau i kakauia, a maluna ae o na mea apau e pili ana i keia ike, e hoomanaoia o ka uhane maoli o keia mea o ke kakaolelo a kukulu manao ana, oia no "Na Hoohana ana i ka Noonoo," a i ka,paia hoi ma ka Olelo Beritania, he "Reasoning," maluna o kekahi mea no ka imi ana e ike aku i kona oiaio ana; a i ole ai hoi e a,lalau kau hookahua ana maluna o kekahi manao a kumuhana paha i hoouluia e kou noonoo, a i ole e imi aku ana paha i ka hopena pololei o ka manao a hana hoi i hoouluia mai e kekahi mea. Nolaila, ke lawe mai nei ka mea kakau i ke ala pokole e hiki ai e loaa koke aku na uiuiki anā o ka malamalama o ke kukui o ke kulana kakaolelo iloko ou e ka mea e heluhelu ana i keia, oiai, he hohonu aku kona mole, a he lipolipo hoi

kona mau aoao apau ke hoomakaia ka wehewehe ana i keia ike maluna o na kahua apau i pili aku ai oia, elike me na mea i wehewehe a hoakakaia e Alexander Bain, LL.D., ka Poropeka o ke Kakaolelo o ke Kula Nui o Abadina maloko o kana buke pili i ka "IKE O KE KUKULU MANAO ANA," Logic. A pela pu no hoi me na buke r kakauia e Hamiletona, De ]\logana, Boole ame Mila. Nolaila, ano, e komo ae kaua e ka Mea Heluhelu ma kēkahi mahele o keia ike, 110 ka wehe ana i keia nane-huna. NA KAHUA ALAKAI MUA O KA IKE KUKULU MANAO — FIRST PRINCIPLES OF LOGIC. He lehulehu na kahua nui i ku ai 0 keia ike, a i hoomoeia ai o kona mau rula ame kona kulana hana. O keia mau kahua alakai, he nui ko lakou ano ma ka hoakaka ana. Ua kapaja lakou "NA KANAWAI O KA MANAO," (Laws of Thought), ame ka "LOINA HOOKUMU OIAIO MAOPOPOLEA O KA HOOHANA ANA I KA NOONOO," ("Fundamental Axioms of Reasoning"). Ma o ka hiipoi ana i keia mau mea ano nui i komo aku iloko o na ike lehulehu e ae, a ma o ke kapili a hookumu ana i keia ike me kona mau rula, ua poniia ka "Ike kukulu manao," (Logic) me keia mau huaolelo 'scientia scientiarum' —'the science that comprehends all sciences'—"o ka ike e hoomaopopo ana 1 na ike apau." UA MAHELEIA NA KAHUA ALAKAI MUA O KE KUKULU MANAO iloko o na mahele nui ekolu elike me keia malalo iho nei: I. Ka Loina o ka Mea Loli ole —The Principle of Consistenc>-. 11. Na Loina o ka Mea i maopopo ma ka noonoo ana. — The Principles of Deduction. 111. Ka Loina o ka imi ana i ka mea i maopopo ole. Nolaila, e hoomaka ko kaua kamailio ana e ka mea helnhelu maluna o ke kumu Mua i haiia maluna. I. Ka Loina o ka Mea Loli Ole—Ka Oi'alo Pili i na Mea Kino. O ka loina hookumu o pono ai ka hoohana ana i ka noonoo, a J)ela no hoi ma ke kamailio ana, oia no, o ka mea i hooiaia ma kekahi mau huaolelo oia ana no ka mea e hooiaia ma kekahi. Ma ke kamailio ana he nui na huaolelo o ke kulana waiwai like 1 hoakaka a kapaia no ka mea kino hookahi, elike me keia mau inoa, "poepoe," (round) circular, (poar-poepoe); o ka mea poepoe ua like no ia me ka mea poai poepoe. "Kaumaha ka mea-kino," (matter is heavy) "ume kaumaha o ka mea-kino" (matter gravitates) ma keia ua maopopo he hookahi no mea oiaio (kino) a he elua nae mau olelo like ole; ina ua

oiaio kekahi, alaila pela no kekahi, ma o ka mana la o ka loli ole ana o ua mea kino 'la i oleloia. [Aole i pau]