Ka Lanakila, Volume I, Number 1, 1 July 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina-hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Putt Pualu ame na Awawa Kinikini o Anete. He Kaao Pategonia no ke Keneteuria Umikumamaiua o ka A. D. [Kakauia e Puuwai-ma'ema'e.]

E na kama o Hawaii Nui, ame na ewe o Maui no ka.Oi, e na kupa o Hina Uluwehi ame na oiwi ponoi o Oahn a Kakuliihewa, a e na pua o Kauai a Kaumualii ke 'lii, eia la. Eia la he makana, he alana na KA LA~ NAKILA, nolaila, hooipoia; kuwiliia; a hoomakamakaia ke Keikia]ii Hesisina-hesi-no i hoakauau; ho"a hele; hoa moe; a hoa ai pu, no kou, no ko iala home. E hea, e pa kahea i ke kupueu o na puu pualu-.ame na awawa kinikini o Anete. E hoonuu, a i pahee a hoholo ka moni ana, alaila, oia ka ono waimeli hooma-u. LUN AHOOPON OPONO.

MOKUNA I. Ka Huakai Hele Kuahiwi—Halawai me ka Nunui Lawakua. Ma ke kalvahiaka nui o ka la 7 o Noyemaba o ka īnakahiki 12(>1 o ka A. D. nei, aia hoi he la ia a ka malie e hoalii ana ma na puu, na awawa, na (?:ula r iia muliwai e nehone ana me ko lakou mau wai o-we, a ua pahola loa aku hoi ia hauwina maluna o ke kulanakauhale o Pategoxria, a iloko oia manawa hookahi, ua> weheia na lani, ua haalele mai na ao i ka ahi-paapu ana i na huina aouli boiu y a ma ia wa hookahi ixo hoi aia ka mea kiekie ke Keikialii Hesisina-hesi-no ma kona halealii e hoomakaukau ana iaia iho me na lakp ai ame na pono e ae no k'a hele kuahiwi aiia iloko o na uiulaau loJoßi o Pategonia. 0 ke Keikialii llesißina-hesi-no a kākou uei, oia no ka hooilina o ka nohoalii o na Pategoniana apau, a he keikialii hoi i aloha nuiia e kona mau makaainana,

a ua nana aku lakou iaia, ma ke aijo he hoopakele a he hoola hoi no kona aina; oiai nae, he milimili a, he hiwahiwa oia na kona makuakane ke 'lii ka Moi. Ma keia huakai hele ululāau a ua hooilina tnoi nei 0 na Pategoniana, aole oia i lawe pu mai me ia i kekahi o kana mau kauwa lawelawe i hoahele nona, aka. o kana mau ilio punahele wale no; no laua hoi na inoa i paanaau iko ke kulanakauhale apau. oka ilio maa, he ilio eleele īa o ke kulana hookalakupua, he umauma lahalaha, he mau wawae pepeekue, a ke ike aku i ke ano o ua ilio 'la, ohi e no ka io r ke anu, a- paila hoi na auneki koko i ka ua mea o ka maka'u, no keia ilio hoi ka inoa i kapaia ma ka olelo oia lahui 0 "Eno " a o kona ano he ao ma ka maka o ka La. O ka lua o na ilio a hoahele hoi o uā keikialii la, he ulaula; ahe ulaula hoi elike me ka. waihooluu o» ka opuu mai'a, he mau maka nunui poepoe elike me ke kinipopo, a nona hoi ke poo e kau ana maluna o kona a-i i like aku" ka nui me ke poo o ka hikikeiki eiwa mahina, nona hoi ke kiekie o ekolu kapuai, a ua kapa aku ka Moi Hihenego o na Pategoniana i ua ilio 'la o " Ariso " a o kona ano he makani mai ka hikina mai, a o keia mau holoholona, o laua kona mau hoahele ma keia huakai hahai holoholona no na kuahiwi o kona aina hanau. E like me ke ano mau o na keiki i ao maikaiia, a mamua hoi o kona haalele ana iho i kona home alii, ua hele aku la oia e ike i kona makuakane ka Moi, a hai aku la iaia no keia huakai hele ana noloko o ka waokele a hihipea o lumahele. Me na mu-ki aloha ana ma ka lae o kona makuakane ; ua haalele mai 'la oia i kona hone, a huli aku la ke alo o ke kamahele no na alanui o ke kulanakauhale; a e komo pu ana hoi iloko o ke aluka o kona mau makaainana. jS3 ka makamaka maikai e hoomanaoia, o na hora kakahiaka nui wale no keia ana i haalele aku ai i kona home alii, a mamua o ke kani ana o ka hora 12 o ua la 'la, ua hiki aku la oia ma kekahi wahi hale e ku ana ma hai o ke alaloa ana e hele nei, a i kapaia hoi ma ka lakou olelo he oia hoi he hale hoomaha n o keia no hoi ka hapalua like mai ke kulanakauhale mai a hiki aku i ke kainu o kekahi mauna kiekie nona na kaupoku e oni haaheo ana iluna kalalea o ke ao lewa. 0 ke ano o keia wahi hale i kukuluia ai malaila, i wahi no na kamalhele e hoomaha ai; a ua hoonani maikaiia hoi i kupono no ka ume ana i na noonoo o ka poe e kipa ae ana malaila. O na haku nona keia wahi hale hookipa, he < ]emakule hapauea ame kona wahi koolua o ia anoano hookahi no; a i. k® Keikialii- Hesisina-hesi-no i kipa ae ai malaila, ua lilo oia he malihini hanohano na laua, aole nae ma ke ano ua hoomaopopo mai laua ia ia nei he keikialii, aka, ma ko laua maa mau no o ka hookjpa ana mai i na malihini kipa ma ko laua wahi He nui na malihini i kipa mua mai ma na la mamua aku o ka hiki ana aku o ke KeikiAlii he,si-no ma ua wahi ]a, a hapa la ame ia po īlio ua hoolilo ia ia manawa i maiiawa no Ke Mklali» e

hookaau olelo ai me lakoa, a mamuli oia mau hookaali olelo a hoolauna ana, ua loaa iho la ka ike ana i ua keikialii la, eia ka he mau koko alii kiekie loa kekahi i hiki mai ma kona aina; a eia hoi i waena o keia aluka o na malihini ma keiā wahi hale hookipa mai na aina mamao mai. E aneane aku ana i ka hora 10 oia po aa haalele mai la ua keikialii 'la i na kamaaina a hoi aKu la no kona rumi, a mamua o kona hoi ana aku, ua hele mua aku la oia e ike i kalii i hoonohoia ai o kana mau ilio punahele a loaa aku la no laua iaia me ka maikai, elike hoi me kana i kauoha aku ai i na haku hale no ka malania pono ana i kana mau ilio, na hoahele hoi o ka uka iui.u waonahele ululaau o Aneti. Oiai ka La o kekahi la ae e hoopumehana ana i ka ilihonua, ua ala ae la ua Hesisina-hesi-no nei mai k« na hiamoe ana. a mahope iho o kona hoomakaukau ana iaia no kana huakai pii kuahiwi, ua hele aku la oia no ka papa aina kahi hoi a na hoa malihini e ae e hoon au haupa ana i na ono like ole i hoomakaukauia mai; a i ke kupalaka ana a piha ke eke, ka lua hoi, ka home o ka inaina, ua ku ae la ua keikialii 'la, a haawi ke aloha lululima xne na kamaaina ame na hoa malihim, a puka aku la no waho o ua wahi 'la, a huli ke alo o kamahele pii mauna no ke kuahiwi me kana mau ilio no e hahai pu 'la iaia. Ua pii hoomau aku la ke keikialii no na mile a ia wa, ua hoomaka mai la e emi mai ka ikaika hoonee o kona msyi aahuki e moe ana ma kona mau 010010 wawae, a no ia mea, ua manao iho la oia he mea pnno e loaa iaia he lio no ka halihali ana iaia no ka pahu hopu o kana huakai, ame ia mau noonoo iloko ona aia no oia ke hele hoomau 'la no mua a hiki i kona ike ana aku i ke kau wahi pupupu hale e ku mai ana, a mawaho o ua wahi haie 'la e ku ana he kaa huki wahie; he mau lio; he mau ekake; a he wahi Pake peke poupou ke noho ana ma ka lanai o ua wahi h?le la me ka ipupaka ohe o ke ano mau oia lahui; a ma kona alo e paani ana he wahi ilio mukokoki me kekahi popoki. "I)isipi—a," (Oia hoi aioha), wahi a Ilesisina-hesi--110. '' DĪKipiHi—a," (Aloha nui ka malihini), wahi a i;ahi eleinakule o Kina. "Avia ko ehu thos—a —,' 7 (Makemake au i lio Ik,o--limalima), wahi a ke kenkialii. "Mono ihos, no thadel, no i bhri<la ; ney/' (Ria aku ka lio, eia ka noho, a eia no hoi ke kaulawaha), wuhi a ka haku holoholona. "Dad rhun ido hroehi ā\mV 9 (Ileaha ka uku hoolimalima no ekolu la.) <c ßanomi dai hrochi, M (Ekolu no dala.) Alaila, haawi aku la ke Keikialii Hesis!ina-hesi-no i na dala ekolu, a hana hoi kahi Pake poke i ka lio, a i ka makaukau ana, ua haawi ke aloha hope, a huli aku J la no ke al6 no uka o ka mauiia. Ile hora ame ka hapa i hala ae mai ka wa ana ame kana mau ilio i haalele aku ai i kahi pupupu hale o Li Tan Iloi (o keia ka inoa o kahi Pake, ame he la eia no ia-nei ke-

kahi o kana mau moopuna kuaono' e ola nei, ina nāe aole i pau nui 1 ka hoi i ko lakou aina ma ksi Manehuria), ua-halawai mai la me ke keikialii ka ike .ana i kekahi dia keiki e ku ana iluna o kekahi ahua poiwku, oiai nae, e ku koke mai ana no ke dia makuahine ma kahi he mau kapuai wale no ka mamao ttmi ke dia keiki aku. lloko o keia manawa a ke keikialii i ike ai i keia mau holoholona elua, ua loaa pu i kana maa ilio ka ike ana ia wa hookahi, ame ke kali hou ole ihe m hahai aku la lakou mahope ona dia e holo s la. okā owe a na lau laau, o ke aoa a na ilio, ame ke o na kapuai o ka lio a ua Hesisina-hesi-no nei e kati STia oia wale no na mea lohe-ia, a o na wawae e ahai i ke dia makuahine ame kana keiki, aole he halulty a uakekeke i loheia no lakou.. Iloko o keia manawa a ke keikialii ame k&īm mau ilio e hahai nei mahope o ka meheu o na e ikeia ana ka puehu o na manu noho kuahiwi i ka lewa, a muimuiia hou ae la iluna o na lala-laau, hoholo aku la na rabiti, a pee iho la iloko ,o na poopoo pohaka me ke kapalili ana o na puuwai, meha pu iho la ka leo ona pupu moe wai; aole lohe ikiia oko lakou ulili mai, ame he mea la e hawanawana aku ana kekahi i kekahi, aole e pono e hoa-imu o uwahi auanei a ike wale ia ka no a huna. Ma ka wa e aneane ana e piha ka hora okoa o keia hahai ana a ke keikialii me kana mau ilio mahope o na dia noho mauna, aia hoi he leo nāhenahe kai loheia e uwalo mai ana iaia, mai loko mai o na umalu pali kahi i pa-e mai ai; aole nae i maliuia aku ua leo 'la. oke ano oua leo ? la, aole he leo kanaka, aka, he aheahe ano e wale no ika loheia aku. E-i mai ana ua lēo 'la, t4 E hoi eke Alii, eke Alii, e Hesisina-hesi-no, e hoi mai, mai hoomau oe i ka hahai ana mahope o kela mau holoholona au e akenui nei e loaa.'' I ka hoomaopopo ana i ka mama holo o lakou apau, ua oi palua aku ka mama o na dia i ko na ilio, a o ko na ilio hoi ua oi papalua aku ko laua mama holo 1 ko ka lio u ua keiki 'la e kau nei, a pela no hoi ka like ole o ke kowa mawaena o lakou iho. Ekolu hora o keia ikaika ana o ka lio,- ia wa ua nana pono ae la ke keikialii mamua pono aku ona, aole lie mea i ikeia aku, aole na ilio, aole na dia, aole lou no he mea kino hanu ola mamua o kona alahele, a nolaila, ua pu-ki mai la oia i na kaula kaohi o kona lio, aku malio iho la. Ua lele iho la ua Hesisina-hesi-no uei mailuna iho o kona lio, a noho iho la maluna o kekahi pohaku nui, a e alaalawa ana hoi oia ma o f a maanei, a o kana mea i ike, aia he p&li pohaku laumania e ku oni ole ana mamua ona, a mahope ona he ulu laau loloa, a o na welelau o na pali ma na aoao ona, me he la ua hookui aku laua i na huina aouli <* hooipoia ana er ka La, ka Mahina ame na hoku o luna o ka poiuiu lani. lua keiki alii 'la e noonoo nei no kana mea nana ai, ua pa iho la kekahi makani ikaika puahiohio, a iia ia mea i hoepuiwa aku i kona lio, a ahai akala ka

pupuhi he holoholona 110 ka aina pua, a waiho iho la i ke keikialii iloko o keia, waonahele mehameha kanaka ole. A no keia haalele aloha ole ana mai o keia hosi iaia, a no ka leo ole no hoi paha kekahi o keia holoholona e 'pane mai ai e ku-ke-pai, i wahi no ia nei e hoomaopopo mua iho e haalele mai ana ka lio iaia, alaila hoi ; makaukau mua keia i ka paa aku ma na kaula kaohi. a no keia kumu, ua hookaumaha loaia mai kona noonoo. Ma keia \?a ana e noho hookahi nei, ua ono mai la oia i ka wai. a pela oia i haalele iho ai i ua wahi 'la me ka naau kaumaha, a hele aku la no ka imi ana i walii e loaa ai o ka wai no ka holoi ana aku i ka wela haoa a ka makewai i komo mai iīoko ona. Ile wa pokole mahope iho o ko ianei maau hele ana i wahi e loaa ai o ka wai, ua hiki pono aku 'la oia ma ke kumu «> ka pali, a e nana ana i ka laumania 0 kona kino c pii polelei ana iluna e puili aloha ma na ao kaalelewa; a ma keia wahi, ua ku iho la oia a nana ae la ma o a maanei, a hiki i kona ike ana aku 1 ka waha o -kekahi ana e hamama mai ana. No ka lieinama mai e keia ana, nolaila, me ka manaolana i pu-a ae iloleo ona ua hele aku la oia no ua walii ? Ja. me ka manao no hoi he wahi ia e loaa ai 0 ka malia iaia. a e hooluolu ai hoi i ka wela o ka Tja e aahu iho ana maluna o kona kino opiopio. 1 kona manawa i ha-lo aku ai ia loko o ke ana, he mea e ka nui o kona olioli iaia i ike aku ai i kekahi luawai mapuna aiai iloko o ua ana nei, ame ke kali hou ole iho ua komo aku la oia iloko, a ma ka aoao o ua punawai la ua kulou iho la oia ilalo, a inu iho la i ka wai no ka hoopau ana i ka papaa-la waiole a loko; a aole hoi i kena iho ko ianei ono- wai, ua lohe aku oia i ka pa-e ana 'mai o kekahi leo nui halulu a kalakala mailoko mai o kahi pouliuli o ke ana, a ike pU aku la no hoi keia he pilikua nui weliweli pukonakona a ka lawakua, a o ka mea hoi nona ka leo ana e lohe nei. Elua no kikoo ana o ka loaa mai la no ia o ka hiwahiwa nona keia moolelo, a loaa, noho'na iloko o na poholima nunui o ua pilikua 'la. He weliweli ke kilohi aku i na helehelena o keia kuamauna, he inau helehelena awaawaa o ke ano lapu, he poō nui elike ine ke "anapuni o ka hale puhi-ohe e ku nei mamua iho o ka Hptele Hawaii, he maka i like aku ka nui ame ka poepoe me ke anapuni o ka uwati e kau nei ma ka puoa o ka Luakini o Kawaiahao, a r.or.a hoi ke kino i like aku ka puipui ame ke kiekie elike me ka wahine leilehua o Ililo ka S. S. Mauna Kea; a o keia hoi ka lawakua Ahela-misana. Uwo ae la ua pilikua 'la me ka leo ikaika:—"E ao aku au ia oe e ka mea i komo hewa wale mai nei no iloko o ko ? u hale e inu ai i ko'u wai. 0 na ia apau 1 hei iloko o ka'u upena, e ale ana au ia lakou, elike me ko-oukou alapoho ana i na i'o piipipi o ke kahakai. laia e kamailio nei i keia mau olelo, ua lawe aku la oia ia Hesisina-hesi-no no' kahi o kona rumi aina, a

malaila, ua hoonoho aku la oia i ka kakou hiwahiwa maluna o kekahi pauku laau e waiho ana ma ua rumi 'la. Mamuli o ka ike a hoomaopopo ana a ka kakou īiwahiwa i ke ano o keia rumi, ua holo ae la ke anu maeele ma kona mau aa-koko, a hoomanao ae la oia o ka manawa hope loa ia ana e ike ai i keia ao, a lilo aku i moepuu no ka pololi o keia lawakua o ka mauna. E ka makamaka heluhelu, ua oleloia he nui a he lehulehu na pilikua e noho ana ma keia mau mauna, o lakou apau, aole i like aku ko lakou nunui ame ko lakou kulana hookalakupua elike me ko ianei, aka, he oluolu nae i loaa ole aku i keia puulu o na pilikua. "Ua hauoli loa au i kou hiki ana mai/' wahi a ka pilikua ia Hesisina-hesi-no, u a no ka mea o ko'u hora paina awakea keia/' "Ke minamina nei au i ke noi ana aku ia oe no ka hoopakele ana i ko'u ola, aka, no ko'u ike no hoi ia'u iho he olala au elike no hoi me kau e ike mai la, nolaila, ke noi aku nei au ia oe e hookuu mai oe ia'u, a e lilo no hoi au i mea nana e halihali mai i mau mea ai nau 0 kela ame keia ano i kela ame keia awakea o na la apau.' ? "He mau olelo maikai kena au e keia wahi keiki, aka, o ka pilikia wale no, oia ko'u hiki ole ke uumi iho i ka pololi e hoopunana nei iloko o ? u. M "Ma ka ai hookahi ana au i%'u, a ma kou ai mau 1 kela ame keia la, mahea ka pono i kou noonoo ana? M <4 lna he pololei kau e hai mai nei ia ? u e keia wahi keiki, alaila, ua pono maoli ka hookuu ana aku ia oe, aka, ina eia iloko ou na manao apuhi no ka imi ana i mea nou e palekana ai mai ia'u aku, alaila, ua kuhihewa loa oe ma ia noonoo ana/ 1 ' <{ Ke manaoio nei au o. ka hana kupono wale no ma ko'u aoao, M wahi a* Hesisina-hesi-no i pane aku ai, oia no ka hooko pono ana elike me ka'u i kamailio aku la ia oe, ano ka mea, he uku kupono ia ma ko ? u aoao aku nei no ka panai ana aku imua ou ka mea hoi i waiho mai i ke ola iloko o'u." "Ina pela, e nana like io hoi kaua i ka hopena o kau mea e hana mai ai no'u elike me kau e kamailio mai nei • a i hooko ole oe i kau olelo, alaila, maluna ana no 0 kou mau poohiwi iho na koikoi no ka hooko ole ana 1 kau e hai mai nei ia'u." "Ina oe e hookuu mai ana ia ? u, e ike no oe ika pololei o ka'u mau olelo apau e hai nei ia oe, a manao no hoi au aole oe e ai ana i ka'u mau mea apau e lawe mai ai nau, a no ka mea, he mau mea hauna wale no lakou apau elike me ko'u hauna. ,> a O na mea hauna apau, he mau mea ono wale no ia ia'u. 4< lna pela o ko'u lanakila mai ia oe inai, oia wale no ka mea e ai mau ai oe, i keia mau mea, a kuu no hoi kou luhi o ka hele mau ana e imi i ai nau.' ? [A halawai hou rne KA LANAKILA]