Ka Lanakila, Volume I, Number 2, 8 July 1909 — KA UI NOHEA TAKAHONE SUI [ARTICLE]

KA UI NOHEA TAKAHONE SUI

KA HUIHUĪ HOKU OLINO 0 PEKINA s i ole 0 ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai Ialu. Ka La Hiki Aumoe o Pin-Iana-Ho ame ke Anuenue Oili Wanaao o Sana-Hei-Wei. [Kakauia e Hurrieane1 MOKUNA I. Kahi Moku Kialua Aumoana. E ka makamaka heluhelu o ka La Hiki Aumoe o Pin-Iana-Hb, e waiho malie kaua ia Kilonea Auso iloko 0 ke aluka o ko ke kulanakauhale, a e nana ae hoi kaua heaha la na mea e hanaia ana maluna o kahi moku ame na hoaaumoana o Auso iaia i haalele aku ai mahope. Ua hoohalaia ke koena po e na hoahele o Auso maluna no o ua wahi moku 'la, a i ke kakahiaka nui ana ae, ua hookahaha loaia mai lakou i ko lakou ike ole ana ia Auso ma ia wa, a ia lakou no e nu ana no ko iakou kapena, ua hiki aku la kū īlamuku o aa kulanakauhale 'la maluna o ka oneki o ua wahi moku 'la, a kana nana ana ua maopopo iho 'la no iaia o ua wahi moku J la no ia i hoolahaia ai,"aka nae, aole oia 1 ike aku i ke kanaka nona na helehelena i hoakakaia ma ua hoolaha 'la, a he poe okoa wale no kana e ike nei. Iloko o ia manawa i ninau aku ai ka Ilamuku o ke aupuni, <£ Aole anei he poe e ae i koe maluna o keia moku? Auhea ko oukou kapena?" Pane mai la kekahi o ko Auso mau hoa lealea holo moku, oia no hoi kekahi o na sela l huki kaula o mua ? i ka i ana mai: £< 0 ke kapena o ka moku ka haku o makou, ua lele nei oia i uka o ka aina mahope iho o ko makou ku ana iho nei. Aole nae mak°u i ike i kahi a kona mau a-u wawae i ahai aku nei i kona pauku kino." Alaila, ninau hou aku la ka Ilamnku i ua wahi selanei, "0 ua kapena 'la o oukou, o ka ona ponoi n'o ane; ia nona keia moku?" Olelo hou mai la ka mea pane i ka "i" ana mai: "Ua lolie ponoi no makou mai iaia mai, lawe ia mm oia ma ke ano kuke, a no na hosi a ona ponoi nona keia moku, ua.pau nui i ka pii i ka imi daimana ma na puu ame na awawa waoakua o ko makou aupuni

(Aferika), a ua hoonohoia iho oia e malama i ka moku, aka, na launa mau aku la miakou me ia a hiki i kona lilo ana mai i hoaloha m'aikai no makou, a tia lokahi pu ko makoa manao ma n?i mea apau he hookahi wai 0 ka like. Aka, iloko o kekahi mau la makani aheahe e ka kaomi malie ana ma na eheu o k& aina a pahola aku la maluna o ka ilikai, ua holo mau aku la makou 1 ka hooholoholo a hoo-ka-kelekele moku maloko o na po'ina-nalu me .ka hala loa ole ana aku no waho o na kai hanupanupa o ka moana kai uli, a huli hoi mai la no me ka piha hauoli ame ka lanakila palekana, a ua lilo ia i mea lealea loa no makou, nolaila, ua hoopili paa loa ia aku makou iaia, ame ia makou i na wa apau loa. "Iloko o kekahi mau la makani maikai, ua lana like ae la ko makou manao no ka lealea hoo-ka-kelekele moku, a ma ia holo ana, ua kulu-keoe loa aku la kahi aawaalalua uuku o makou no waho lilo o ka moana, *a ua like ua wahi mahimahi la me ka nai'a e pakika ana iluna oka ilikai. No ko makou nanea ika maikai o ka makani ame na ea huihui o ka moana, a pela pu hoi me ka holo o kahi moku uuku, ua haule loa aku la makou ilalo ma ka huli koniahana-lLema maLka Lae Gude Hope aku, he mau legue mile ewalu ka mamao; a i ka hoohuli hou ana me ka manao e hoopii i ka makani a e hookele pololei aku no ko makou awa, ua pau iho la ka hiki ana, a ua hooikaika ua kapena nei o makou e like me kona ike ma na ano apau, aole nae he hiki; a nolaila ua pau ae la ko makou manaolana no ke ola, a o ka make, e moe lakee ana iloko o ko makou mau houpo, oia wale no na mea e okuku mao ole ae ana iloko o ia wa, a ke hiolo makawalu iho la na kulu hou nunui o ka manao paupauaho mai na pukapnka mai o ko makou mau ili. ona lawelawe hana ana, ua hemo pu aku la ia mai ko makou mau lima aku, a kulou aku a kulou like iho la na poo o makou ilalo, e mimihi ana no ka poino, a o'ka auwe make wale no ka mea i ko makou mau waha, aole nae me ka manao e hoahewa a hoino aku i ko makou hoaloha, oiai no makou like no ka makemake, a ina no hoi he hana'na no ka pilikia, e papapau pu ana no makou j ka make a hookahi ka hoolu e ia ana iloko o ka hohonu i mau ina'i na na i'a waha nui o ke kai. Aka, i ka hala ana o na la eha o ko makou paialewa ana iluna o ka ilikai, a ma ka elima o ka la, a ma na hora kakahiaka nui wale, ua hele mai la ko makou kapena a nonoi mai la ia makou, i ka "i" ana mai: E o'u mau hoaloha, na hoa hoi o'uona la lealea, a e o'u mau hoa hoi iloko o na la o ka poino, ina no ka make, he hookahi no ko kakou make pu ana, a ina no hoi no ka palekana; e palekana pu ana no kakou a hauoli. Ke, ike aku nei au ia oukou apau, ua kaumaha oukou no ka make, a e palemo wale ana ko oukou manaoio ana mai i ka'u mau olelo, aka, ma ke ano o kakou pu no ke auamo pu ana i ke ko'iko'i o ka hopena awahia e halawai mai ana me kakou ? nolaāa,

k ( - nonoi akn noi an ia, oukou, hoopau i ko oukou manao kauiiiaha aine ka makau, a ( 4 hoolohe niai 1110 ka anui ia u, 110 ka moa, iloko o n?i la i hala ao noi, ua liooikaika pu no kakou o hoopakole ia kakou a o hookolo hou aku i ka moku nia ko alaholo a kakou i holo mai ai, aka, aolo nao ho hiki, nohnla, ua hoomaopopo iiio au 110 ko kapao ana īa nianao o kakou, a maanoi aku ko kakou ala o holo ai 110 ka hikina no ka imi ana i ko kakou lanakila anio ka loaa ona moa ai hou o ola ai kakou. I a hai mai nohoi oia, o komo ana oia iloko o ka pilikia no koia moku, a o makou ka, aohe o makou pilikia. A mamuli o kana 01010, ua ao koko aku la makou, no ka 111 oa, o ka pao ola i ka aina ko makou makoinake, aolo o ka mako a luma'i ola ia ma ka moana, nolaila, ua hooloho aku la makou i kana mau i 01010 mai ai, a holo mai la a liiki ia noi. 0 kana 01010 nao no ka pilikia o loaa ana iaia, aolo makou i hoomaopopo; aka, ano, ko hoomanao ao noi makou 110 kana mau 01010 ia wa, oiai, ko iko aku noi makou ia oo e ke kanaka ko'iko'i o ke aupuni mo ka mana piha o ke pihi hoku gula, a ke haohao pu nei hoi no kona hele loihi loa, me he moa la, ua loho mahui mai la paha oia i ko uka poe, a i ole, ua ike aku la paha i na hoolaha pa'i alanui ina he mau hoolaha kekahi oia ano, alaila, aole kela e hoi hou mai ana no ka moku nei. Aloha no oia." A lohe ka Ilimuku nui i na -olelo hoike a na hoa aukai o Auso o luna o kahi moku olulo, ua pane koke mai la oia : "Ua nui na olelo hoolaha i pa'iia a i hoolahaia ma na huina alanui ame na paka akea o ke kulanakauhale nei, a ina he m.inao kona e pee koke iho me ka manao e nalo, aole no e nalo ana, no ka mea, ua ike wale ia no e a'u na wahi apau o keia kulanakauhale, aohe halua poopoo i nalowale ia'u, a ina paha ua puka aku oia mawaho o na palena o keia aina, alaila, ua pakele oia, no ka moa, aohe kanawai e kau aku maluna ona ma ia mau pahma aku. Aka, ko minamina nui nei nao au nona, ina ho pololei ka oukou mau 01010 i hai mai alaila, aole i pili koia hana a oukou i ka hewa aihuo, koo walo no, ko oukou malama, ole i ka, maluliia o ka moku, ua hoolilo ia o oukou i moa lealea, aka, aole nao he kanawai oia ano kulana howa maanei, oiai he m< j a liilii wale no ia imua o ka maka o na poe hooko kanawai, a ho elua wale no kanawai nui ma keia aina, o ka nana e kue ia mau kanawai elua a o kekahi paha o laua, he make wale no ka hoopa'i. ''Heaha ua mau kanawai 'la?" wahi a kekahi sela moku i liinau mai ai. Pane aku la ka Ilamuku: ka pepohi kanaka ame ka wehe aila i ka uhimaka o ka wahine, no ka mea, o na wahine apau o uka e noho mai nei, ua hoopaa wale ia no me na mea, uhi maka, mai ka wahine a ka Moi a hiki i ka wahine a 4 ka moa haahaa loa, mai na kamaaina a i ka malihini, aolo oe e ike aku ana o hele

kohana wale ana nie ka uhi oh\ A i ko oukou 1010 a liolo holoholo ana ma na alanui o ko kulanakauhale, mai hoao kokahi o oukou o lalau aku a weho ao i ka uhi maka o knkahi wahino, mo ka manao o iko i kom mau hiohiona, o hookoia auanoi ko kanawai o ka make maluna ona. A 110 na moa i koo a olike hoi mo ka mana nui i hooiliia jnai maluna o'u, ke hilinai piha nei au ma ka 01810 0 ka oukou mau olelo, nolaila, ko hookuu laolao noi au ia oukou mo ka ]anakila, a o ka moku nao, o hoopaa no au iaia ma ka poho o kuu lima a hiki i ka wa e kauoha ia mai ai au ma o kokahi pa4apala kanawai 'la, alaila, o hookuu aku no au." Ma koia wahi o na hoa holuhehi o uhai a holo nei ma ko alanui e hoea aku ai i ke kiekiena o ko kakou ike ana aku i ka huihui hoku nani o Pekina, e ae mai o hoohuli ao i ke au o ko kakou kamailio ana ma ke alaholo o loaa aku ai o Auso ke kamahole alo aumoe, pohoa aku nei la oia, oiai mai kona lele ana, a hiki walo i ka hookuuia ana o kona mau hoa, aole oia i hoi hou mai i ka moku, aole nohoi kekahi mea i hoikeia mai nona. MOKUNA 11. Hana-kolohe o Auso i ka Pale Uhimaka o ka Wahine— Komo Hou Iloko o ka Pilikia. Aka, ma ke ano liula o ke ahiahi, oiai na kukuna olino o ka la e amio aku ana e nalo ma ka huina aouli e apo ana i ka ili hualala o ke kai, ua maalo ae la ua Aupo nei ma na alanui o ke kulanakauhale m? Le ano hele holoholo, aka, he mea ulyhua loa nae i kona manao, ka ike mau ana aku i na wahine e kaalo ae ana mamua ona mē ka paa' o na helehelena i ka uhi ia mo na uhi maka, a hiki' ole ke ikeia aku ka nani ame ka wainohia o ko lakou mau. papalina mamuli o ka paa i koia mau palulu, a no kona makemako o ike i ke ano o ko laila wahine, nolaila, aku la oia i kona manao i kekahi o na poo helo o ko alanui, a ua a'o ia mai la nae oia aole e hana, pela., i ka "i" ana mai: <£ Mai hoao oe o hana pela, no ka inea, he kanawai ikaika loa ia maanei," a ina ua paa kou manao e hooko aku ia hana, he oiaio, e mako koke ana oe mo ka hooko]oko]o ole ia. Tna he makomake kou e ike i ko ano o koonei wahine, e alakai aku n'o a-u ia oe iloko o ka hale hoikeike o na me'a huna -pohihihi, a malaila oe e wae ai a lawa kou makemake, aka, o ko "i" ae, maWaho nei oe e hoao. ae ai o iko, o ka hooko koko ia mai no ia o ke kanawai o ka mako maluna ou, a pau kou iko ana i keia ao ame kona mau r hauoli." 0 koia mau olelo nae apau i haiia mai ai iaia, ua ]ilo ia heaha la ia i ka manao uilani o ua Auso nei, ua kakali. hou āku la no ia a hiki i hoea hou ana mai o kokahi mau wahino, o ko ia nei hookokoke akū la no ia mk ka aoao o kekahi wahine me ka hek hoopili-

pili ana, a o kona wa no ia i lalau aku ai i ka uhi maka o ua wahinē_ila r a huki hemō. Aia nae iloko oia wa, e holina koke ae ana ua wahine 'la, a he manawa oie, hoea ana ka makai me ka unuhi ana i ka l&au newa ame ka pahikaua e paa ana ma ka lima akau, a hahau mai la maluna o Auso me ka hoohakalia ole, aia hoi, e alo ae ana ua Auso nei a hala ka hauna pahi. A no ka ikaika loa o keia hahau ana a ua kaiko la o ke aupuni, ua komo pu aku la ka hapalua 0 ka pahi iloko o ka lepo a paa loa.. Ma keia wa hoi 1 hala ai ka hauna pahi a ua makai 'la, ua waiho koke mai la o Auso i kana puupuu Pelekane ma ka papa o ua makai nei, a huli ana ke alo iluna, kolili ka l&u o ka manamana wawae. Nui foa ae la ke pioloke o na kanaka i holapu mai a o Auso no ka manao e hopu ia ianei, aka, ua palemo koke iho la nae keia mawaena o lakou, a no ko ia nei mama loa i ka holo, ua puhalahi ? u loa aku la ka ianei holo ana a ku-ho ana iloko o ke kai, a no ka poeleele no hoi kekahi ame ka piha loa o ke awa i na moku, ua ike ole ia ka ianei wahi e au ana, ua hele a nae iki kau ka hanu i ka a-i fio ka piha loa i ka maka'u. (Ke maka'u 'la hoi ka ua kolohe hoonana, o ka olepē ana i ka pale kapu o ko laila mau punua—a mama ana na a-u i ka holo.) laia e au ana, ke noonoo wale 'la no ia iloko ona no na hiohiona o kela wahine i holina ai iaia me ka olelo ana : "He wahine ui loa no ka hoi ko keia aina, o ka paa hoi i ktfszhi maka hiki ole ke ike ia aku, aka, aole no nae e loaa mai ka ui ame ka nani wainohia o na nunu maka onaona o ko'u aina." Ma ka moku mua a ianei .i pili aku ai, pii ae la keia a kau a nana ae la ma o a maanei, aohe o ianei ike kanaka aku, aka, he kukui no nae ke uiuiki ana ilalo mahope o ka moku, a i kona hele ana e ike maka, ike aku la oia o ka malamamoku wale no ke noho ana aohe poe e ae. 0 ua 'la, he kamaaina oia no ia aina, a o ka olelo wale no o kona aina kB» mea i loaa iaia, a pela no hoi me ia nei, a nolaila, ua hiki ole ia ianei ke lohe i kana mau olelo e kamailio mai ai', a pela hoi me ua malama-moku 'la ma ko ia nei wa i kamailio aku ai, ua hoaa like laua a i elua me he mau kuli leo ole 'la, Aka nae, eia ka mea kupajiaha, ua nanao iho la ua kanaka 'la i kekahi mau apana dala mahuahua iloko o kona mau ekeeke a haawi mai la ia Auso, a ua haohao loa o Auso i keia mea, oiai aohe maopopo iaia ke kumu o ko iala haawi ana mai i keia mau dala, nolaila, ua haalele aku la keia, aka, ua hoole mai la kela Ihe ka onoonou pu ana mai me ka ikaika, 'me he mea la, e hoolilo mai ana ia ianei i mahu. Kupapa iho la laua nei m"e ka ikaika me ke kupaka ana ma o a maanei, aka, ua hooikaika no nae keia i ke pale ana aku a hemo mai la mai ko iala mau lima hilahila ole mai, a holo aku? la keia iluna o ka oneki me ka manao e

lele iloko o ke kai, eia no nae, ua hiki koke mai la no kela me kekahi pauku laau nui a hoomoe mai la maluna o ianei, me ka manao he hala no ka pakele, a ina e pa pono iho kikala o ua kolohe, kau-a-make-loa, he haolana i ka wai ke ola. Oiai no hoi' keia e ku ana ma ka palekai, a e paa ana na lima i na kaula likini me ka manao e hoiamo mai iloko o ke kai, lohe ae la keia i ka hu o ka makani 0 ua pauku laau 'la e iho pono iho ana maluna ona, a heaha la ia alu aoao ana ae a ia nei, kamumu ana ua laau la ika palekai oka moku. Ano ko iala manao paha, ua make loa keia r ua huli awiwi ae la ua malamamoku nei a holo aku la no hope me ka hele ole mai e ike maka. Oiai hoi keia e moe oni ole ana, ike ae la keia i kekahi wahi laau e ku ana ua hoopili ia ae i na kaula likini, a i ko ianei ha-lo pono ana aku, ua hoomaopopo loa aku la oia he a-u ko'i-lipi ua mea 'la; manao iho la oia, ina me keia ko'i pu oia e hakaka ai, alaila, e lanakila ana oia a e make ana ka malama-moku. Nolaila, lalau malie ae la oia a loaa ua ko'i nei, lawe mai la oia me ka palanehe loa a paa ma kona lima a hele nihi aku la mahope o kona hoa paio, a heaha la ia owala kua ana aku a ia nei i ua ko 'i la me ka manao ole e pa ana kela, aka, he lohe ana ka ianei i ka leo auwfc a pahū ana ilalo, me ka nonolo pu ana o ka hanu, ō ko ianei īnanao no ia e īnake aīla, nolailā, o kona lele aku la no iloko o ke kai a au hou aku 'la. 0 ko Auso wahi laki hoi, iaia no a pahu iloko o ke kai, pili ana ka waapa huli ia ianei ma kekahi aoao o ka moku, a pii ana na makai ame ka Ilamuku iluna. Ua ano kuemi hou ka īlamuku ame ka poe i pii pu mai me ia i ka ike ana aku e au mai ana ke koko iluna o ka oneki, a i ka huli ia ana mai o ka mea nona ke koko, eia ka o ka malama-moku, kekahi o na kanaka kupa oia aina, a o ka mea nae nana i pepehi, ua huli ia ae la na wahi apau o luna o*ka moku, aole he mea 1 loaa aku, aole no hoi he moali e hoike mai ana no ka mea nana i hana ia hana. Ua hai hou ia aku la keia lono i na poo aupuni, a ma ke kakahiaka nui o kekahi la ae, ua pahola koke ae la ka lono maloko o na nupepa puka la kakahiaka o ke kulanakauhale ame na hoolaha nunui pa'i alanui, me ka uku makana ō umi tausani dala no ka mea nana e hopu a hoike mai i ke kanaka nana i wehe ka uhi maka o ka wahine; a e hoopai ia no hoi ke Kapena o ka moku e huna ana i ua kanaka *la i -umi tausani dala mahope iho o ka hala ana o na* hora he umikumamalua mai ka wa aku e puka ai keia ho*laha. Aole no hoi e haawiia kekahi palapala ae holo i kekahi moku no ka haalele ana mai i ke awa, koe wale no mahope iho o kona huli ia ana e na makai o ke aupuni a ma o ke kauoha hoi a ka Ilamuku Nui. [A halawai hou me KA LANAKILA]