Ka Lanakila, Volume I, Number 2, 8 July 1909 — KO KAKOU MAU LIMAHANA. [ARTICLE]

KO KAKOU MAU LIMAHANA.

Iloko o keia mau la e nee nei, ua hoola maopopoia k° kakou mau limahana o loko ponoi nei o .ka aina ma o ka loaa ana % ia lakou o na hana mahiko mamuli o ka olohani ana o na Kepani, ko Honolulu nei poe ame ko na kuaaina aku nei o ka moku o Kakuhihewa ke ohi mau nei i ka uku hana o hookahi dala me ka hapalua ($1.50) no ka la hana hookahi. A e like me ka loihi o ke ku ana o na iimahana Nipona o Iapana ma ia kulana olohani, pela no e hoonele ia ai lakou i hana o na mahiko, a pela no auanei ka- loihi o ka manawa a na poe limahana e ae e paa ai i na hana ma ko lakou mau makalua. 0 keia uku hana kiekie 0 hookahi dala me ka hapalua ($1.50) no ka la hookahi, he uku hana keia i makemake ole ia e na poe mahiko e haawi mai i na kanaka Hawaii ame na poe e ae no na hana hookahekahe wai, oki ko, hoopiha kaa ko, a pela aku, iloko o na makahiki i kaa hope. ae nei, a ua lele-pau aku ko lakou mau hilinai ana maluna o na limahana emi me ka uku haahaa; aka nae, ma ka manawa a ua poe limahana emi nei i makemake ai e hoopii ae i ko lakou mau uku hana, oia iho la ka wa a ua mau mahik® 'la i awiwi koke ai i ka haawi ana mai i keia uku i na limahana Hawaii ame kekahi poe e ae; uā hookuu wale ia na kaa uwila no ka hali ana mai i na poe hana mai na wahi loihi mai. Mai,_Manoa mai kekahi poe,-Palolo, Waialae, a pela aku. A o na kaa-ahi kekahi no ka halihali ana i na poe hana ma na apana mahiko a hoihoi hou mai i ka wa e pau ai ka hana me ka uku ole. Ua lilo keia olohani ana a na kanaka Nipona i kumu hoonaauao i na poe mahiko, a o ka hoopii ana 1 ka uku hana, oia auanei ke keehina hana a na poe hoopae ia mai ana. e lawelawe mau ai, a hiki i ka lilo ana oia hana ,i kumu hoopoino i ko kakou mau mahiko, ke ole e loaa kekahi alahele e hiki ai ke hoopauia keia pilikia. Ma ka hoomaopopo ana, me he 'la, ua oi loa aku ka pono o ka hoolilo ia ana o na dala a na mahiko i na poe o loko ponoi o ka aina, mamua o ka .lu wale ana aku i na poe hoohaunaele a hoopilikia mai owaho. A he mea pono no hoia na poe kau kanawai o ka Ahaolelo, ma kahi o ko lakou apono mau ana i na haawina dala no ka pono o ka oihana hoopae limahana, e hoihoi ia mai ia mau huina dala mahuahua no ka ho,ola ana i ka nele ame ka hune o ko kakōu ma*u limahana ponoi, ma ke kokua ana i na mahiko i mea- e hiki

ai ke hoomauia ka hana iloko a ko lakou mau lima e like me keia e ikeia nei i keia mau la. E nana mua kakou i ko kakou mau limahana ponoi i ke alo, a mahope ko waho. Aole he hana pono ka hoonele ana iakakōu iho me ka hana" e loaa ai ke ola, a o ka poe wale no mai na moku o kai lilo mai ke hao mau i na pomaikai a hoihoi no ko lakou mau home makua. Oia nae paha, "i ke alo iho la no ka ulu, a o ka hala no ia." Aka, aole 'no he poe okoa e ae na lakou i lawe mai i keia pilikia, o na poe kau kanawai no o ka Ahaolelo a kakou i koho ai, oiai aia no i Maui kela Onamiliona, ke Pani-wai-o-lao, ua kau e nae ka weli ia lakou nei me ka.hiki ole ke hoouaua ae i na a-i, a he o-ku wale ana ae no ko ka ihu i na haawina dala mahuahua no ka oihana hoopae limahana. Ua hiki no ke oleloia.ae maanei, he ma'i ahulau maopopo keiā hana olohani a na Kepani e hoopilikia "āna i na mahiko a puni ke Teritore o Hawaii nei. He nui na poe o lakou e noho hana ole nei, a o kekahi poe no hoi u'a komo aku e lawelawe ma na hana like ole, a o lakou me ke kokua pu ana mai o kekahi poe e hana nei ma kekahi mau mahiko, ka poe na lakou e .malama nei i na poe olohani. Aia ma kahi o' ka ekdlu/d eha tausani na kane, na wahine ame na keiki e ike irfau ia nei i kela' ame keia la ma "ko lakōu kahua 4iuuiulu ma Aala, no ka hele ana e lawe i ko lakou mau haawina ai, a pela aku. A ina iho la pela ke kulana lokah'i e ikeia aku: ai mawaena o lakou, ke kokua o kahi i kahi, alaila, ma kekahi la o keia nee ana aku o mua, ma ka manawa kupono a lakou e ike ai, e pahola koke akii ana keia ma'i ahulau a puili na mahiko o ke Teritore nei, a e lilo auanei ia i kumu hoōpilikia nui, e hiki ole ai i jia ona mahiko ame na poe hoopilimeaai ke alo ae. A o ke aha iho la ka hana e pau ai keia pilikia? Aohe no he hewa o ka noonoo ana i keia wa i ola-i-honua. Hookaawale i mau puu huahelu maopopo no ka hoola ana i ko kakou mau limahana. Pela no hoi me ko kakou mau lunamakaainana ma ia keeh'ina hookahi, ina e kaheaia ana he kau kuikawa, he keu aku a ka nani—"Ola ia kini, ke a mai la ke ahi. M He nui no na manawa i paio ikaika ia ai ka pono, ka holomua ame ka loaa o na poigaikai i na ]imahanaponoi o ka aina, aka, ua lilo wale no ia mau hooikaika ana i mea ole, a ua nana ia mai me ka hoowahawaha ame ka piha mako-na na hana o ia ano. Ae; he okoa ka ke kanaka e hana ai, a he okoa hoi ka lala e hana mai ai, a iloko o ka manawa pokole, ua lu ia mai la ke dala na lima o na poe ponoi o ka aina, ke huHamahi nei na poe nele hana i ka hele anā ma na mahiko. I ka wanaao. poeleele okoa no kekahi poe e miki ai e hele a kau iluna o na kaa hali o na poe hana, aia ka pono o ke komo i ka hana, helu ka la, manao ae ke ola o ka noho ana ame ka ohana. 0 kekahi poe a makou i ike mau ai e hele ana ma na uwapo e ohi ai i na lanahu pikimana helelei, eia ke hele,nei i ka hana mahiko, a pela lio hoi me ka poe ohi omole, he mau

helehelena hauoli ko lakou ke huli hoi mai i na ahiahi apau ma ka wa e pau ai ka hana. ±Li na hoa hanohano ame na poe kuonoono o ka aina, o ke aha la ka oukou hana pono no keia poe neie e hoomau ia ai ka hana iloko o ko lakou mau lima no keia mau mua aku? E hoonele aku anei ia lakou me ia pomaikai ma o ka haawi 'ana aku i ka hana i na poe o na aina e? E pani ia anei na pepeiao i ka lakou mau leo kahea o ka pilikia, a e lumai ia lakou iloko 0 ka nohona hune ame ka popilikia ? E haawi ia anei ka ma-na ai na ka poe malihini, a hoonele i ka oukou mau keiki ponoi iloko o ka pololi? "Ina e noi mai lakou ia oukou i palaoa, e haawi aku anei oukoU ia lakou i pohaku?" A ina e noi mai ko oukou mau limahana i ka hana e ola ai, e pani anei ko oukou mau pepeiao a hoohuli aku ia lakou ina kua? Aole. Aole Loa o Hawaii uuku e hanaia mai pela, aka, e lilo oia 1 Home no ka Lanakila ame ka Wiwo Ole. 0 na kanaka Hawaii, he poe ikaika lakou i ka hana ke hoohana ia me ka pololei i oi aku i ko kekahi mau lahui e ae, a e ikeia no ka pololei o keia mau olelo ke nana aku i na moolelo o ka hoomakaia ana .o na mahiko ma Hawaii nei. O ka mea pilikia ma ka makou hoomaopopo ana, oia ka poe loaa mau o ka hana ma na pipa uwapo e hele nei ilalo ma ke ano alunu a hoopilikia me ka hana i na hana kolohe. He mea pono ia poe ke hoopau ia mau hana e hoowaia ai i na kanaka Hawaii. Ma Cuba, kahi e hookomoia nei na kopaa i Amerika i oi palua aku na loaa i ko Hawaii nei, e ikeia ana he poe Pilipine wale no ka hapanui o na poe hana, a he kakaikahi loa na lahui e ae. Pehea hoi o Hawaii nei e kaulike ole ai mai ia kulana hookahi? Eia 110 ke hoomau ia nei ka lawelawe ia ana o ka hihia a na mahiko kue i na poe alakai hoopii uku hana o na Kepani olohani imua o ko kakou mau Aha Kanawai, aole i maopopo ka hopena oka olelo hooholo. 0 ka makou wale no e olelo ae maanei, e lilo ana keia olohani i kumu e koi ia ai ke aupuni o īapana e ponopono hou i ke Kuikahi Hoopae Limahana me ke aupuni o Amerika Huipuia, a ma ia wa e maopopo ai ka hoohana mau ia o na Kepani ma na mahiko, aole palia. Ma ka la mua iho nei o lulai i waiho mai ai o Meia J. I'em i kana mau hookohu oihana hou no kekahi maukulana, a ua waiho pu mai no hoi me Makai N\ii Wm. P t Jarrett i na hookohu luna o ka Halepaahao Kalana elike me ke Kaaawai i hooholoia e ko kakou Ahaolelo. iho ke o ka hookele ana no ka palekana o ke Aupuni Kuianakauhale a me Kalana o Honolulu maluna ō na poohiwi o ka Meia a me ka Papa Lunakiai, maluiia o ka lahui e paulele ai no ka holomua oka aina Ae hoi, ua maalahi maoli ke Teritore, ua kaa ka hāp'anui o na oihana i ka opio hanau hou oia hoi ke Kulanakauhale me Kalana o Honolulu.