Ka Lanakila, Volume I, Number 2, 8 July 1909 — KAKAOLELO-LOGIKA [ARTICLE]

KAKAOLELO-LOGIKA

KA IKE O KE KUKULU MANAO ANA. (Hoomauia) Eia hou, he nui na kulana e hikl ai ia kakou ke hooia ma ka mahelehele ana i na mea kino iloko o hookahi kulana o ka manao; ma kahi o ka hooia ana me ke ano pakahi e helu papa ai, elikē me keia: Ke nee nei o Merekure ma ke ala poai loihi, o Venusa ke nee Tiei ma ke ala poai loihi, &c., aka, ma ka hoopokole ana e loli ole ai ka oiaio 0 ka manao ma ka hooia ana, ua hiki no ke olelo ae, ke nee nei na hoku ma ke ala poai loihi. Hookahi mea i moakaka le'a loa oia hoi, ina aole keia loina loli ole, ina ua hiki ole i kekahi ke kamakamailio aku me kekahi. Mamuli o keia kumu loli olt, a eia nae he nui na huaolelo e hooia ana no mea kino hookahi, ua pili aku no ia i ka oiaio i pili i na mea kino. "O na mea kino apau he kaumaha," nolaila, o ka mea kino he kaumaha kona. Eia hou e ka mea e heluhelu ana, ina e olelo kaua he mau kanaka o A laua me B, a mahope olelo kaua he kanaka o A aole ia he mea e nele ai ko kaua olelo ana he kanaka no o B, a no ka mea, ua maopopo loa ma ka wa mua 1 oleloia no laua he mau kanaka like no laua, nolaila, ua ike le'a ia ka pili like ana o kanaka ia laua a elua, ma o ka loli ole ana o ua mau mea kino 'la. O na kanawai laula no na mea kino maoli he kumu ia i kukuluia ma o na mea ike maka 'la, a ua apo aku ka ike (scienee) ia mau kanawai. Ina kakou e ku malie a noonoo iho, e ike auanei kakou, o ka ike o ke kukulu manao ana (Logic) ke ao mai nei ia ia kakou i na mahele like ole elua e pili ana i na kanawai o na mea maoli, oia hoi: Ka imi ana a loaa, a o ka hoohana ana aku mahope o ka loaa ana. Ma ka hoohana ana i ka noonoo ma na loina o ka imi ana i na mea i maopope ole, e loaa auanei ia kakou na hooia ana no ka oiaio o na mea kino lehulehu. O ko kakou mau maka, na pepeiao, ame kekahi mau ike e ae, ke hoike mai nei ia mau mea i ke ano o na mea e hoopuni ana ia kakou; a mamuli o ka hoohana ana i ka noonoo, e loaa auanei ia kakou na kanawai o na mea kino ame ko lakou pili ana aku ilaila. E hoomaopopo kakou i ke ao, ka ohu, ka hau, ka ua, ka noe ame na kulu kehau, he mau mea kino like wale no lakou apau o ka wai, a i puka ana, o na ea kawa'u apau, e oili mai no he wai ina e hooh&naia ma kekahi mau degere. Ma ka hoohana ana i ka noonoo ma na loina o na mea i maopopo loa ma

ka noonoo ana, he okoa ae keia; a mai na kanawai mai o na mea kino, e huli aku kakou e ike heaha la na mea pili ilaila. XJa hoakakaia mai e ka poe Akeakamai ma o ko lakou kukulu manao ana, a alakai aku i ko lakou noonoo ma na mea i hookahua waleia aku, ke i nei lakou o na mea kino apau e haule ana lakou apau i ka honua me he pohaku 'la, nolaila, ma ka loina alakai o na mea kino ike maopopoia ua hiki ke kohoia aku e haule m•' ana ka mahina maluna o ka honua. A. % aole e hiki ia kakou ke nee e imua no ka imi ana i na mea pili i na mea kino i hookahua waleia e ko kakou noonoo ke ole i ike a loaa ia kakou na hoomaopopo ana i ka loina alakai pili i na mea kino maoli i loaa ole na kahua no ke kanalua ana. Mamua o ka hiki ana ia kakou e loaa ka ike a hoomaopopo ana i na kanawai o na mea kino maoli, he pono ia kakou ke ike ma ka huli ana i kona mau hopena. I ka hiki ana o na hoike ike a ke Akeakamai i ka hopena e hooiaio ana 0 na mea kino materia apau e haule iho ana lakou maluna o ka honua, a ua hooiaia no hoi o ka mahina he mea kino materia ia, a e haule iho no auanei oia 1 ka honua nei, nolaila, ua kauoia aku na hoohana ana i ka noonoo, (reasoning), e ike i ka oiaio oia koho ana ame ka ole. Ma o ka hoohana ana i ka noonoo maluna o na mea i ike maopopoia, ua loaa he auwaha e hookahe aku ai i ka noonoo no ka huli a loaa ka oiaio pili i na mea i ike maopopo oleia. Ano e hoomaka ko kakou komo ana ma ke ala no ka ike maopopo ana i ka loina o na mea i maopopo ma ka noonoo ana; nolaila, heaha la ia mea he hoohana ana i ka noonoo ma na mea i ike maopopoia, elike me ka mahele elua ma ka helu 0 ka hehedoma i hala, oia hoi: NA LOINA O NA MEA I MAOPOPO MA KA NOONOO ANA.—THE PRINCIPLES 01- DEDUCTION. E lawe mai kakou i kekahi kumu no ka noonoo ana, a e lilo hoi ia kumu i kumupaio, a e wehewehe moakaka hoi 1 kona kukuluia ana. O na i'a apau he ono ke aiia; O ka amaama he i'a ia; Nolaila, o ka amaama he ono ke aiia. Eia he ekolu mau hopunaolelo e hoike ana i na kumumanao like ole ekolu; aka, ia kakou e ike maopopo ai i na kumu mua elua, ua ike a ua hiki me ke pohihiM ole ka loaa ana o ke kolu o na kumu. I ka loaa ana o ka oiaio o kekahi kumu maiioko mai o kekahi mau kumu e ae[ ua hoalaia mai no ia ma o ka hoohana ana aku i ka noonoo. O ka hoohana ana aku i ka noonoo, ke halihali mai nei ia i na hooia ana i ke ano o kekahi mea me ka hoao ole i ua mea 'la. (Aole i pau ka noeau.)

NA WAI AIAI O lOREDANE. KA HANA ALOHA. E hana maikai mau i kou hoaloha, a no ka mea, he ume makili oleia no na kau apau. I ka mea i enemi mai, no ka hoohanau hou ana iaia. 0 ka hooikaika ma ka hana no ka loaa mai o ka pono o ka noho honua ana, aole oia wale no kau hana, aka, e olao mau i ka mahinaai o kou lunaikehala no na hana aloha, oia ka oihana pookela loa aku a ke kanaka e hana ai. KA NAAUAO. Me ka nui oko kakou naauao a, ike ole iho la no nae kakou i na mea e hiki mai ana o kahi la ae. He keu aku ka ikaika ame ka pakela oi loa ana aku o kona mana. He hale hoomahaia no ka hoopumehana ana i na la puanuanu o ke kanikoo; a i kanu kakou a malama maikai ole oiai na la opiopio, alaila, aole kakou e noho ana malalo o kona malumalu. 1 kiekie kekahi maluna o kekahi no ka naauao mai ia. O ka noonoo mau ana he naaupo oe, oia jho la ke alapii pohaku i hoomoeia ma ke alaloa o ka naauao. O ka naauao oia no ka ike ana i ka mea a kakou i ike ole ai. O ka naauao ka makua o ke aloha; a o ka noeau, oia ke aloha iaia iho. O ke kanaka i loaa ka naauao a nele ka hoomanawanui, ua like ia me ka hale i hoolako ponoia, aka, aole nae he poe nana e noho; o ke kanaka hoi i loaa ka hoomanawanui a nele i ka naauao, ua like ia me ka home i nohoia, aka, aole nae i hoolakoia me kona mau pono. He ekolu pahuhopu o ka naauao; ka hana, ka pomaikai ame ka hanohano. KA HANA. Oka hana ua like no kona nui me ko keia honua, he mau puoa kona e oni ana a pili aku me na ao o ka lani. O ka hana oia ka home no ka hoonaauao ana i ka manawalea aku; a oia hoi ka ipuka hamama no ke kaulike. O ka hana i konohinohiia me na pohaku makamae o ka pono ame ka pololei; oia wale no ke kuamoo gula e hele ai oe no ke Akua Ola. O ka hana oia ka lima kokua o kou hoomana Akua ana. O ka hana ke kanawai paa o ka noho'na hauoli ana. O ka mea noho mau iloko o ka hana, oia ke lanakila maluna o na pilikia he nui. O ka hana oia ke ki e hemo ai ka hou, a aole hoi he kanaka i hookaawaleia mai laila ae; he manu korata ia e halihali mau mai ana i ka popo palaoa. KA HOOPALALEHA. Nee malie loa ka hele'na a ka hoopalaleha, a iaia ma ke alaloa loaa mai la oia i na maiuu o ka hune. Aole mea e loaa aku i ka puuwai, oiai na lima ma ke kua. O ka uluna ma ka' heia, o laua maluna o ka moe, a o lakou apau na hoaloha pili mau o ka hoopalaleha.