Ka Lanakila, Volume I, Number 4, 22 July 1909 — KA UI NOHEA TAKAHONE-SUI KA HUIHUI HOKU OLINO O PEKINA a i ole O ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai Ialu. [ARTICLE]

KA UI NOHEA TAKAHONE-SUI

KA HUIHUI HOKU OLINO O PEKINA a i ole O ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai Ialu.

Ka La Hiki Aumoe o Pin-lana-Ho ame ke Anuenue Oili Wanaao o Sana-Hei-Wei.

[Kakauia e Hurricane] MOKUNA 11. Hana-kolohe o Auso i ka Pale Uhimaka o ka Wahine— Komo Hou Iloko o ka Pilikia. Alaila, olelo hou mai la ke Kapena ia Auso: ka makamaka, aole paha oe i poiua i ka'u mea i olelo mua iho nei, no ko'u lawe ana mai i ka puu dala ame ka haawi ana aku ia oe ma ka poho lima o ke aupuni?" "Ae," wahi a Auso. "He oiaio. ina wau maluna o ka moku manuwa £< Maleka" nona kela hae bolu e kilepalepa mai 3a i ka makani, a ma o ke alii 1 a o na uhane elaimonio, he oiaio no, e lawe ia ana kela puu dala, a e kuaiia ana kuu ola no ke dala, a e lilo hoi i moepuu no keia wahi hewa uuku wale no o ka me'o i ka wahine mamuli o ka ono o ka puu ame ke kono a ko'u mau lihilihi maka. Aka hoi, eia au maluna o kar-moku manuwa 0 Enelajii, ka aina. i olelo ia aohe napoo ana o kona la, a o ka mea lioi nana e rula na ale apiipii o ka moana me ka ikaika o na mea kaua, nona ka hae hoailona liona e kau la, ka mea a'u e hauoli nui nei, a nona hoi ka hae uwepa o ka Adimarala Nelekona e kowelo man ana i ka ilikai. "Nolailn, aolo au e hopohoj)o ana i ka make, no ka mea, e ola ana au, oiai o ke anpuni o Pelekane ke pookela o na anpuni ikaika o ke ao nei, aole ona makemake e knaiia ke ola o ke kanaka 710 ke rlala e like me luda 1 kumakaia ai i ka Haku. Aole no hoi 0 Enelani e ae ana e liio ke ola o ke kanaka no ka wehe wale ana no i ka uhi maka 0 ka wahine." 1 ka ]ohe ana o ke Kapena ame na mea apau o 'luna o lea moku i keia mau olelo a Auso, ua hoopiha 'loa ia lakou in(> ka hauoli, a huro ae la me na leo nui olioli. Aia hoi, iloko 0 ia manaw T a ku ma-i la ke Kapena a i mai la: "līe oiaio. aole au i hoounaia mai nei e ko'u aupuni e kuai i ke ola o ke kanaka no ke dala, aka, no ka maiama ana i ka inaluhia> ame ka pono 0 na kanaka ma

ka moana nei, nolaila, ke lawe nei an ia oe e ka hoahanau iloko o ka lanakila, ma ke ano he hoaloha makou apau nou, a e noho oe maluna o keia moku me ka maluhia ame ka p&lekana, ma ke ano he waiwai keia no Enelani malalo o kona kuleana ame kona noho mana ana, a o keia no hoi ke aupuni o Enelani maanei nei. Aka hoi, ke a'o aku nei au ia oe, oiai kou wa e lele ai i uka o ka aina, mai no oe a hoao hou e wehe i ka uhimaka o kekahi wahine a mau wahine paha ma keia aupuni, o hookoia mai auanei ka hoopai o ka make maluna ou. "Aole o keia hana iho nei au, ua pakele oe ma o'u la ame ko J u mau kanaka, aka, ina oe e hana hou ana, ua lohe aku nei no oe i ka'u olelo, he make no kou hopena. Ina he makemake kou e ike i ko iakou mau hiohiona ame na mea apau, e hele oe me ka lako a hiki i ka hale hoikeike o na mea huna, a]aila, e ike auanei oe a mana-ka; a ina oe e hoao ana e ike ma ke alanui me ke kakauha, he ike kapakahi ia, a he ane hiki ole ia oe ke hoomaopopo pono i kau mea i ike ai, -a he pilikia mai ka hope." E kamailio ana 110 ua Kapena nei, kani aiia ka bele uwaki o ka aina-awakea, a ia wa no- pane mai la oia ia Auso: hoi oe e ai i keia manawa, a ma ka hapalua o ka hora 1, o oe pu kekahi e holo me a'u i uka." A lohe o Auso i keia mau olelo a ke Kapena, ua hoi aku-la oia mamua me ka pono ole c kona noonoo, kanea mai la ka ai, ono ole mai la ka wai, a ua like loa iho la oia me he kanaka la ua kaa i ka ma'i no kekahi wa loihi ka hele o na helehelena a haikea, oiai, aia iloko ona ka manao kuhihewa e lawe ia ana oia i uka o make, nolaila, i iho la oia iloko iho ona: "Ina he po keia, haalele ia e a'u keia moku, a aū hou aku no au iloko oke kai; e kuhi ana hoi au he oiaio ka olelo a keia Kapena, eia ka hoi he kanaka hoopunipuni loa keia. lna paha iluna o ka moku manuwa Amelika kuu kau ana, ina la paha ua huna ia au, a i ole, ina no ua hoopuka ia mai na huaolelo me ka oiaio no ko'u pono a no ko'u hewa paha, no ka mea, he aupuni kaulike ia i kukuh r a no ka lehulehu ano ka lanakila o kela ame keia kanaka. Ma ke kau ana mai ika hoahewa maluna o'u, aole 110 ia he inea na ko'u man&o e ku'ihe ai, no ka mea, ua ike maopopo no au i ka hewa o ka'u mea i hana ai, a ua ike no hoi au i na ahewa ko'iko'i e ili ana maluna o lakou ke aloha lakou ia'u a huna. 0! mai oi loa aku ka pono e lilo au i Adimarala no keia poe moku, a na'u ponoi e a o i keia poe kanaka i ka lakou mea e hana 0 110 * koa, a'o ika holo; heaha ka mea oka maka'u ana?" Pau ae la kana mau kuko ana, noho iho la la me ka mumule pane leo ole, a hoolohe aku la o kona kahea la mai. O kona mau noonoo nae apau, -aia ke nauki loa 'la i ke tikitiki mai a na sekona o ka uwaki ame ka nee hiki ae a ka manamana kuhikuhi minute i ka, hora 12, a o kahi lima kuhi uuku hoi i ka hora 1. Oiai o Auso e noho kuouou ana, e kulou ana hoi ke poo ilaio uo ke kaumaha, lohe aku la' ia i ka leo o ke

Kapena i ka pa-o ana inai: "Ua makankan auoi oo i ka holo ana me a'n i nka i koia manawa?" Aolo i okomu akn o -Anso, aka. v.:> on ao la>nao oia a kn ilnna a holo pololoi akn la imna o ka hakn o ka moa nona ka leb ninau. līoloholo ao la ko Kapoua ma ka lana liauki o liopo, a liuliu pano liou mai la : "'lna kaua o liiki ana i nka, a ma na walii apan a u o holo ai. "o hoomau mai no oo i kou hoopili ana mai ia 'u. aolo lioi oo o kapao ao i kou mau kapnai ma ko alanui o. K lawo ana au ia oo i ko Kanikela Polokano. i iko mai oia i;i 00, a malia o aloha mai 110 hoi kola ia 00. o kou pakolo 110 ia aolo oo e lawo īa, jmxia o na luna aupuni amo ka Uamuku. Mai hoao īki nae oe o holo mai a'u aku o poino 00, oiai e hahai inau ana au amo ko'u poe kanaka mahope ou i na niānawa apau. Ua lilo keia mau olelo a ke Kapena i Kamailio hou aku ai ia. Auso i kui nana e hoehaeha loa aku i kona mau manao, ua keokeo -pu ae la koria inau nanaina e like me ka hulu a'ia'i o ka moa uakea, a ke ike maopopo aku nei ke Kapena i koua hele a piha i ka inaka 'u, a oia kana i hoomalielie aku ai: "E hoopau oe i kou manao pihoihoi a piha hi-o, aka, e hele oe me kou ano lanakila, e nana kou inau maka me ka mohala maikai, aole hoi me ka wiwo a paweo ana, o noonoo wale ia mai oe a manao ia o oe no ka mea nana. i hapapa hewa ka uhi o ka wahine, a i pepehi i ka malama moku. Nolaila, ina oe e malama i keia kauoha a'u e olelo nei, aole auanei e nele ko kaua hoi hou mai i ka, moku nei me ka lanakila." A makaukau ka waapa no ka holo ana i uka, kau iho la ke Kapena mahope, a kau pu ae la no hoi me Auso ma ka ihu o mua o ka waapa, aka, ua olelo koke aku la ke Kapena, "Aole ou pono malaila, o lekei aku auanei oe iloko o ke kai, a ina he aholoa oe i ka luu ana ilalo o ka hohonu elike me ka i'a, o ka makou hana, ia e hoaa ai ia oe iluna nei o ka ilikai. E hoi pu mai no kaua a ma kahi hookahi e noho ai, i hiki ia'u ke makaala aku ia oe." I hakalia no a pili o Auso ma ka aoao o ke Kapena, o ka iho koke aku la no ia o na hoe lala palalaha a na keiki hV>e waapa e'iim i ke kai, he palainiino lioi kau i ua wahi waapa 'la, ko ke au lilo i Kahoolawe. Ia lakou nei i holo ai a ])ae i uka, lele aku la na poe e ae a hele inana aku la ma na walii he. nui iloko o na kauha.le papaa hoahu o na mea kuai like ole, a o Auso nae, ua hoopipili loa aku la kona mau kapuai ma.na wahi apa,u a ke Kapena e hele ai, aia mau oia mahope o kona meheu. Ua lawe pololei aku la ke Kapena ia ianei iloko o kekahi o na hale e ku ana ma ke alanui kahi e loaa ai o na kiaha "wai-hua-lani," a kauoha aku la i ka pakipa e haawi mai i kekahi apu aniani wiseke nui no kā hooma-u ana i ko ianei puu, i mea e hiki ai ke hoano e i kona noonoo, oiai, na ike ke Kapena i ka hapai pu o kona mau kapuai wawae ia laua e hele ana no ka piha i ka, maka'u. Gid up (uku) aku la ke Kapena i na hapaha o ko

laua noi mau kialia, a oili mai la 110 walio o ko alanui nie ka iioomau ana. aku ma ko alaholo' o hooa aku ai uo ka huina o na alaloa kahi o ianoi i holina ia ai o ka, wahino. A kokoko laua noi nia ua kihi 'la, iko aku la koia i ka makai i liahau ai iaia i ka pahikaua mo kokalii poo o ao o ku pu ana, kau pono mai la ka nana ana a ko lakou mau. maka maluna o ianoi mo ka hoopupuku ku oku o nui ana, oiai, ua hali'ali'a no ia lakou ko Auho mau ano a apau, a ua maopopo no hoi i kokahi poo ko ianoi mau holoholona, aka, kanalua nao lakou no ka holo pu mo ke Kapomi o ka moku inanu-wa Pelokano, oiai ma ka po i ku mai ai ia moku, aole hoi i hooleleia mai kona poe kanaka ma ka wa i weheia ai ka uhimaka o ka wahine, a-i loaa pono ai hoi ka papa auwae o ka makai a uli na maka i ka puupuu pau-ke-aho a ua o Auso. I ka nana aku, ua paa ko lakou 'la mau maka i ka noe o na pali, aohe ike mai i ke keiki kanu hua popolo, aka, ina no hoi paha lakou 'la e hoao ana e hooho mai, aole no hoi e nelo ko ianei puiwa, no ka mea, o holo ana no kona mau kapuai me ka hoolono ana 0 na pahu lohe elua. Ilala ae la ia puu make, aohe a lakou ala liana mai, ua like lakou me na pohaku o Kuakii i kai o Kahua, alaila, hoomāu aku la no ko laua nei hele ana a kipa ana ma na ipuka o ka hale nani ka home e noho ai o ke Kanikela Pelekane, kahi e ulu ana na lau iwaiwa hunehune ame na palai lipolipo o ka waokele, a e moani mai ana hoi ke ala waianuhea o na pua like ole, ke onaona o ka rose lani ame ka hanu huihui o ka pua lilia o na awawa e pa-puhea mai ana i ka ihu o ke kamahele. He hūi olu hoi kau. Aka, mahope o ko ke Kanikela lohe ana i na mea apau a Auso i hana ai mai ke Kapena aku, ua mahalo no oia i ka make ana o ka malama-moku no kona hoa'o Ika hana "ke'a-pii M oke kulana haahaa loa, aka, pii ae ]a kona inaina no ka hana hoohaahaa ma ka wehe ana i ka uhi-maka o ka wahine, a qia kana i pane mai ai: <f Ko. papa aku noi au ia oe me ka ikaika, ma> hana 'hou oo i ke]a hana kakauha o ka woho ana i ka uhimaka o kekahi wahine ma na wahi akea iloko o keia kula.nakauhale. Aole Moi a kanaka. koikoi e kue i koia kanawai, mai ka poe kiekio kulana hanohano, a hala.ilalo i na makaainana lopa, haahaa, inai na kamaaina a na malihini, ua kapu loa, a ina e kue kekahi e liko mo 00, ho make wa]e no ka, hoopai. TTa hoohaoha loa mai kau hana hewa ia ; u, o hiki 010 ai ia'u ko ao wale aku e upo'ipo'i ina hana o keia, ano. Aka, mamuli o kou au pololei ana a kau iluna o ka mokukaua o ku'u aupuni, oia Jiohoi o Ene]ani,-a o Enelani no hoi kahi a'u e nohp„»oi, a no ka maluhia ame ko lakou pono au i mai ai ma keia aupuni me ka mana piha o ka ikaika o ke aupuni liona, nolaila, ke 01010 aku noi au ua pakele oo ame kou ola. A ina paha oo iluna o ka.moku manuw? Maleka, ke hai aku, noi au ia oe ,me ka oiaio, e kuai koke ia no kou ola nu ka

puu dala, aole nae pela ma ko'u aupuni, kahi hoi nona ,ka hanoha.no a ? u e hiipoi nei, he inināmina loa oia i ke ola o ke kanaka ke kuai ia no ke elala. He mau hiliona elala ke no ka lilo ana o ke ola o ke kanaka Pelekane hookahi." <( Kia hoi, ina aole i maalili kou iini no ke ake ana e ike i na kii onohi maka o koonei mau wahine ui, ke i aku nei au ia oe, ina e' loaa ana ia oe kekahi manawa kaawale, e hele pololei oe ma ka hale hoikeike o na mea huna pohihihi, a malaila oe e ike ai i ka wai koo lihilihi o Puna a manaka, a e wae ai hoi a ana ke koii a loko, e liele aku nae oe me ka lako ame ka makaukau, i kaa mai na lakou la ka hana, a he noho hoolai malie wale .aku no kau aohe ou luhi i ka oupe ana i ka hoe-uli o hope, o kou kuleana ka mea nana e hoolawa pono i kou makemake. Mai hialaai nui nae oe i na kiaha Svai-raiki' hoonoenoe, o nele 6e. ,> Ua hala he hapalua hora o ko ke Kanikela kukai olelo pu ana ine ]aua nei, aole nae he wahi ano mao iki ae o ko Auso mau manao inakau a ano hopohopo, ua makemake loa oia e noho malaila a hiki i ka poeleele loa ana, i ole ai oia o iko ia mai e na poe o ke alanui ame na makai e imi nei iaia, oiai ua ike aku 110 oia i kekahi poe i ike iaia e kaulona pono mai ana ko lakou mau maka. a hookahi wale no mea i koe o ka hooho ae me ka lalau lima maoli mai ia ianei. 0 ko ianei manao nae no ka noho a poeleele, aole ia i kuikahi pu me ko ke Kapena manao, no ka mea, i ka hiki ana o ka manamana-lima kuliikhihi miuute o ka uwati i ka hapalua o ka hora nmi-kumamakahi, ua koi akn la ke Kapena ia Auso no ka hm ana iluna o ka moku no ko laua paina awakea. e like me ke kauoha a ua Kapena 'la i ka malama-moku. Ia laua ina keji]anui e hiki aku ai i ka uwapo, ikeia mai la o Auso e kekahi kanaka i ike maopopo i kona mau helehelena, a hoomaka mai la oia e lalau mai e hopu, oia no ka wa o'ke Kapena i huki koke ae ai i ka hae Pe]ekane mai loko ae o kona poli a hoouhi aku la maluna o Auso, me ka unuhi pu ana ae i kana pahikaua mailoko ai o kona wa-hi a paa ae la ma kona lima. A 0 kanaka hoi i hoao M TnaT ai ]alau mai ia Auso, ekekei aku ]a oia a emi hope aku la me ka maka'u nui i ka i.ke ana mai i ka hae o ke aupuni o Enelani me ka hoailona o ka liona ame ka laehao-kela, a hookuu mai la ia la.ua nei e hele me ka lanakila. Oiai laua nei maluna o ka moku mahope iho o ka pau ana o ka aina-awakea, hoike ae ] a ke Kapena i na. mea hou ana i ike ai no ka pakele ana o Auso mai hopuia, e ole wale no kona hoouhi ana i ka hae f*eleka,ne ame ka unuhi ana i ka pahikaua, ke kumu o ka ekekei ana o na lima o ua kanaka 'la. ' 1 11<0 'u hoomaopopo aku," wahi a ke Kapena; " he īke, oiaio ko kela kanaka, a ua hoomaopopo loa oia i ko lanei mau helehelena e like me kana ike, a i pakele wale no mamuli o ko'u hele pu a na aku nei. 0 kekahi no hoi, ia njaua no i lele aku ai no uka, a pii aku la maua a. hikj ma ka huina o kekahi mau kihi alanui,

e ku ana kekahi mau makai malaila, ua ike aku la no au i -ka oioio ana mai o kekahi o laua me ka huli ana aku a kamailio i kona hoa, me ko laua nana pono ana mai ia maua me ka manao no paha e hopu mai, a e hooho ae no paha, a i kanalua wale no paha laua no ka ike ana mai e hele pu ana me a'u." No keia mau olelo a ke Kapena, ua hu ae la ka aka o na poe o luna o ka moku, a no ko lakou piha makemake e ike i ka oiaio o na mea apau a ke Kapena e olelo nei ia lakou; a i ikeia ai hoi ko ke Kapena ike kilokilo ouli ame ka hoomaopopo ana hoi i na helehelena o kekahi poe ma ka nana wale ana no, a no ka hooko ana hoi i kana mau mea i noonoo wale ai, "nolaila, o ko makou lohe pu ae hoi keia ia oe, no ka pololei ame ka pololei ole o ka ianei mau olelo," wahi a ua poe 'la i huli like mai ai a nonoi mai la ia Auso. Kulou iho la o Auso ilalo, a i kona ea ana ae iluna, olelo mai la oia: <tf He pololei na olelo apau ake Kapena, aohe pololei hou aku. He mea oiaio, ia maua i pii aku noi a hoea ma ko kihi o na alanui kahi a'u i hana epa ai i ka uhi-maka o ka waliine nana au i holina, ua ike aku la au i ka makai i hahau ai ia'u i ka pahi a puupuu Pelekane ia ai e a'u kona auwaekii, e ku mai ana me ka nana ana mai ia'u me ka houmamalu ana iho i kona mau ku'e-maka nunui, ua hele hoi na alualu ili o kona lae a pupuku inoino, me he mea la, ua makemake oia e hopu mai ia'u. Aka, no'u iho, oiai ua 'kaiko' 7 la e nana pono mai ana ia'u, ua hoomaloeloe loa ae la au i ko'u kino me ka hele hookuoo ana mahope o ko ianei mau meheu, ma na wahi apau a ianei e hele ai, me ka aui ole aku i hope, i mea no ua wahi makai nei e pouli pu ai kona noonoo a hoopau oia i kona manao no'u. Ua lanakila keia pulapu ana a'u maluna ona, aole paha no kona ike ole mai, aka, mamuli no paha ia o kona pahaohao i ko'u hele pu ana me ke Kapena. 4< la maua hoi i komo aku nei iloko oka hotele, kahi e kakau mai ana na omole wai olenalena ame na omole wai aliali no hoi, a ia'u e kamau wahi oolopu 'wiseke' ana, lohe aku la no au i ka ninau ana ae o ka Pakipa i ko'u haku Kapena nei, 'Nou Ponoi no anei keia kanaka?' Ae aku la no hoi ke Kapena. A ninau hou mai la no ua Pakipa nei, 'Aole anei i hookuuia mai keia kanaka ma ka la inehinei?' Pane aku la ke Kapena, Aole hookahi kanaka o ko'u moku i hoolele ia mai i uka nei o ka aina inehinei, he la hoomaamaa paikau ia no makou iluna o ka moku, a heaha la kou mea e makemake nei e ninau mai ia'u nona? Pane mai la ua Pakipa nei, He kanaka malihini maanei i nehinei, o kona ano ua like loa me ko ianei, a ua oleloia ae, oia ka mea nana i wehe i ka uhi-maka o ka wahine ma ke ahiahi poeleele o nehinei, a ke nei oia no ka mea nana i pepehi i a make i ka po nei. [A halawai hou me KA LANAKILAI