Ka Lanakila, Volume I, Number 5, 29 July 1909 — HUAKAI KAAHELE I KA PAPAKU O KA HOHONU Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu KA MEA HUNA O NA MEA HUNA. [ARTICLE]

HUAKAI KAAHELE I KA PAPAKU O KA HOHONU

Kona mau Hiohiona ame ko Laila Kini Lehulehu

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA.

[Kakauia e ka Anela o Mekiko.] MOKUNA VI. Kuupauia ka Holo o ka Moku.

"Ua lioomama walo ao la 110 ko makou hanu ana, lie oehia ilio la ko niakou, aole ho maka'u niaoli. Meha iho la iia mea apau, aohe pane 100 ae, aohe 110 hoi lie moa oni. Ua hiki niai la ka holoholomi ia makou, a ke paani mai la kela me na ale, ke kaapuui la i ka moku, oiai e liolo ana makou he 14 mile i ka hora hookahi, ua hoopuni ia oia me na ipu uwila, malamalaina,me he lej>o aiai la, a liolo aku la no na mile elua a ekolu paha ke kaawale mai a makou aku, me ka waiho iho i ka .welowelo lilelile mahope me he uwahi la o ke kaa alii ka moe kololio. Aohe no hoi i emo, me he mea la ua hiki aku kela i ka huina ao-uli, a i ole i ka palena pau ])aha o kona moiueiK'lu iho, a ua hoi hou mai la oia me ka hiki>vawe (o.a, i oi aku ka holo<4 faona ia e af k apau i ike. ia, a, he iwakalua wale 110 kapuai i koe jnai ka moku aku, 0 ka pio ilio la, no ia o ka mahunahuna, me ka luu ole ilalo oka wai, no Jca mea, aoh,e i ( i mi aku ka malamalama a hiki i ka pio ana— aka, me ka hikiwawe emoole 1 ri.alow.ale ai, m,e he ala ua pio maoli. Aolie i e.mo, ua ike hou ia ma kekahi .aoao o ka moku, me lie la ua mio iho la malalo o ka moku a. p;ika ma ia .aoao. () na sekona o ka manawa e nee nei, he avh pihoihoi loa ia a liookuiia ia ma,i ka moku. Aka lioi, ua kahaha ilio la au ano o ka holo ana oka moku. lle hohe wale nei no oia me ka pipika ana i o a i nei. Ma na helehelena o ke Kapena, aole i ike ia aku ke ano wiwo, anie ka hohe wale, aka, he hiohiona iuhm> ke pahaohao. 1 mai la oia ia'u, "E Mr. Arouaka, aole i maopopo ia'u ke ano oka enemi a'u e hoouka kaua aku ai, aole no hoi a.u e liookuu ana i "ku'u moku

i nana o keia pouli. Pehea la e hoouka kana aku ai i koia mea ike ole ia? \ pehea la wau e malama ai i ka moku, mai kona hookuiia aua mai? Tle pono hoi e kali a ao i ike pono ia." Pane aku la au, "E Kapena Faraguta, aole paha ou wahi kanalu.a i koe no ke ano o keia holoholona?" I mai la o Kapena Faraguta, <f Aole, ua maopopo ia, u lie a-u nui launa ole keia, a he uwila ko loko ona. M I dku la au, Malia he hiki no paha ke hookokoke aku iaia me ke topedo ame ka mea hoopahu. ,? Pela no, ina he topedo kekahi o ka moku, o ka oi keia o na holoholona weliweli loa i hana ia mai ai; a no ia mea he pono ia'u e makaala iiku i ka moku mai iaia mai. ,? I ku wale ia no e na luina ia po. a ao, aole hookahi i manao ae i ka hiamoe. A o ka moku Aberahkma Tjinekona nei, no ka hiki ole iaia ke hookelakela aku i kona mama holo mamua o ka holoholona, ua hooakakuu ia niai kona liolo, e naue 'malie ana i ka hapalua o ka niama. E like me kona holo malie i keia wa, pela 110 i hoohalike mai ai ua a-u luei, e hoohuli ia oia e na ale e like me ko lakou makemake, a ke nana aku, me he mea 'la aohe ona manao e haalele mai i ke kahua kaua; aka hoi, i ka hiki ana ae i ke aumoe, ua nalowale aku la kela, a ma ka olelo maopopo ana hoi, ua emi aku la kona malamalama, e auhee wale anei oia; he halia wale ae la no i haupu ae la, aka, 7 minute i koe hiki ae i ka hora 1 o ke kakahiaka, he poo kani paiakuli ka mea i lohe iā, me he nalu poipu la me ka ikaika i ka pue one. Ia wa e noho ana au ma ka oneki hope o ka moku, a malaila pu np me ke Kapena am.e Nede Lana, me ka lena ana aku o ko makou īaau maka iloko o ka pouli panopano. Ninau ae la ie Kapena, C< E Nede Lana, ua lohe pinepine anei oe i ka halulu o ka pupuhi ana a na kohola? 7 ' I mai o Nede Lana, <f Ua lohe pin,epine no au, aka, aole no nae h ( e kohola e like nw keia ka ikaika launa ole o ke kani, ka mea nona na tausani dala elua i hoike ia mai ma o'u ? la, ma e hiki ana au ke hookokoke aku i pna 'la, no eha hapuna ke kaawale.'' Pane mai ke Kapena, "Aole au e hookokoke i kuu moku i o?in 'la; a ina h ( e moku o-kohola keia, e waiho aku no au iaīa malalo o kau kauoh#. "Pela ea? ; ' "Ae, mamuli poino ke ola o kuu mau kanaka." "A, me ko'u ola pu kekahi,." i pane mai ai o ua keiki o ia nei. I ka aneane ana ae e hiki i ka hora 2 o ke kakahiaka, ua ike hou ia aku la ka a ana mai o -ka malamalama, aole no hoi i emi iho i ko ka, wa mua i ike ia ai. Me he 'la elima mile ke kaawale mai a makou aku īua, ka aoao hema, aka nae, iloko o ia kowa, a iloko hoi o ia owe o ke kai ame o ka makani, na lohe maopopo aku la makou i ke kani o ko lakou pewa hiu, ame lie moa 'la e hookuu ana i kona ea; ame he

mea 'la no hoi, na pii ae la iluna o ka ili o ka wai e hanu ai; a o ke komo ana o ka ea iloko o kona mau ake mama, ua like me ka hoho ana o ka mahir o kekahi mikini nona na ipu-hao nunui, i hiki aku i ka elua tausani lio ka ikaika. I wale iho la 110 au, o ke koliola i like ka ikaika me na poe kaua lio, heaha ka hoa e like ai ia kohola? Tla lu-la wale iho no makou, me ka ike ole i kahi e liolo ai a hiki ike ao ana Ia wa i hoomakaukau ia ni- ka hoouka kaua ana. Ua waiho ia na o io ame na liapuna iluna oke anini maka upena. Ke hoopiha mai nei ka Lutanela elua i na pu hoolei puna ame ka pu kiola o me ka pauka pahu iloko, no na mile hookahi ka mamao, a pela hoi me na pu ]oloa hoolei poka e make koke ai kekahi holoholona ikaika loa iloko o ka wa pokole. Ke noke nei no hoi o Nede i ka hookala i kana hapuna, he -0 nui loihi. I ka hora 6 o ke kakahiaka, i ka wa e hooinaka mai ana ke'alaula o ]ca malainalama, ia wa i nalowale koke iho ai ka malamalama uwila o ua a-u nei. I ka hiki pono ana ae i ka hora 7, aole i hohola pono mai na eheu o ke kakahiaka, no ka mea, ua alai ia mai la e ka noe ko makou ike, a ua hiki ole i ka makou ohenana hoonui ike ke lena a nana aku i kahi mamao. No keia hoohoka ia ana mai, ua ukiuki loa makou. Pii ae la au iluna o ke kia hope, a o kekahi mau aliimoku, aia no hoi ma na kia mua kahi i ]alama ai. Ika hora 8 ponoi, e uhi ana no ka, ohu, aka, inahope iho, ua hoomaka mai la ka noe e ekekei malie ae mai ka ili aku oke kai. Aohe no hoi i eino, ua ike ia aku la ka huina ao-uli. Ia wa no i lohe ia ai ka leo 0 Nede Lana, e like me ko ka la mua, "Eia no ua mea nei ma ka aoao hema o ka moku!'' Ua alawa koke aku ]a na maka aj>au ma kalii ana 1 kuhikuhi aku ai, hookahi mile ame ka hapa mai ka moku mai, he mea eleele loihi kai ike ia aku ]a lie ekolu kapuai ke kiekie maluna o na ale. Aole no hoi i kana mai ka ikaika o ke kapeku ana o kona hiu, no ka mea, e popoi ana na ale mahope ona me he nalu 'la. AoJ)<> i'a i oi aku ka ikaika o l<e kapeku aua e like me keia. Ke nana, aku oe, ]ie kuakea nui o ke ka,i ke ukali ana mahope o ke alanui a ua holoholona nei e tiolo ana. Hookokoke aku la ka moku i ua kohola 'la. a. owau lioi, ua hakilo pono aku la au i kona ano. O na lono i hoike ia mai e ka inoku Ranona anie ka llelevita 110 ka nui'o na pilikua nei, ua oi loa ia "iHinua o ka'u i manao ai, me lie 'la elua no haneri anie kanalima kona loa. O kona laula aole e hiki ui'u ke koho aku, aka, he nui no nae. Oiai au e liakilo ana i ua mea kupanaha 'la o ka moana, ua puka ae la na kolamu wai elua me ka hu pu, mai loko ae o kona mau lua, me ka mahu pu, a pii ae ]a iluna no na kapuai he 120 ke kiekie; a pela i hoomaopopo ai au i ke ano o kana hanu ana. Ua hooholo iho au i ko'u manao, no loko keia kohola o ka papa i kapa-ia he "mamalia." Ke kakali nei na luina i ke kauoha a ko lakou

kapena me ka hoomanawanui. Mahope iho o ka makaikai pono ana aku o ke Kapena i koiia ano, ua kahea aku la oia i ka eneginia. Holokiki mai la ka eneginia i ona 'la. Pane aku la oia 7 "Ea, ua pii anei ka n\alm?" "Ano e lio-a aku i ke ahi, a o kuupauia ka, ikaika o ka mahu." Ekolu iiui'o i haawiia niai e na luina 110 keia kauoha ana. Ua h]ki mai ka manawa o ka hoouka ana. ]Io niau minale mahope iho, ua luai ae la na pukunialii elua o ka moku, a ua naka haalulu ae la, hoi ke kino holookoa o ka moku. Holo pololei aku la ka moku i ua hololiolona 'la me ka puahi nui oiai lioi kona liuiia e īiome hala ole ana, he hapalua kaulahao no i koe, ia wa, i hoohuli iki ae ai ua holoholona ']a, a, holo aku la 110 kekahi wahi mamao iki a ku iho la. Aneane hora me hapa keia alualu ana, aole nae i loaa i kr inoku hookahi anana, hou aku mawaena o ia kowa. Ua hoomaopopoia iho la, aole e lihi launa aku ka moku, ina e hooi ia aku kona liolo. Ninau ae la ke Kapena, U E Lana, pehea la kou manao, e hookuu anei i waapa nou e alualu ai?" Pane mai la o Nede Lana, "Aole e loaa koke kela, lioloholona ina ma ka waapa e alualu ai." I mai ]a ke Kapena, "Ileaha la ka kakou hana?" 'Pane h6u aku ]a o Nede Lana, "E hoonui hou ia ka ikaika o ka mahu, ina ia he mea hiki. A ina hoi oe e ae io mai ana, e liele no au malalo iho o ka ihu 0 ka moku e ku ai, a ina e hiki ana ia kakou ke kokoke aku i hookahi hapuna ke kaawale. alaila. e pahu no au i kuu o." "līele aku e Nede," walii a ke Kapenn, a kauoha ae la no hoi oia i ka, wiliki, e kau hou ia, ka niea kaomi mahu. Hele aku ]a o Nede Lana ma kona walii e ku ai. T»a hoomahualiua hou ia ae la k( j ahi, ke lawe poalii nei lioi ka huihi no kanaha-kuniamakolu hoolewa ana 1 ka minute. A ke palau nei hoi na pukaihu oua niulii nei i na ale liulei lua o ka moana, no uiiiikiinia,mawalu anie hapa mile i ka hora hookahi Ta wa hookahi no hoi ke holo la no nu j no j umikumainawalu ame hapa mile i ka hora hookahi. 1 Tookahi hora, okoa i hala, ma keia alualu ana, me ko makou kokoke ol<> a ku i eono kapuai hou aku iko ke kowa mua. Tle mea ole ka, holo o ka moku-mahn holo loa o na aumoku liolo loa o Amerika imua o ua holoholona, hookala kupua ihm' o ka hohonu. Ua piha na luina i ka, huhu me ka hoino ana no ua holoholona noi, a, o ke Kapena lioi kekahi i hookahahaia. Kahea hou la aku la no la, eneginia, (l Vi\ hookuu pau anei oe i ka mahu?" Ae, 1 wahi a ka eneginia. Ua hoomahuahua hou ia aku l a ka holo oka moku. Hnalulu ac la hoi kona mau kia mai ka liuini a'ka «Mcki holookoa. ).i«- 1,0 niea la o liooluliluliia ana o ka

makani hele uluulu o na kula palahalaha o ka wao Sahara. No ka lua o ka manawa hoolei hou ia aku la ka īnea ana holo o ka moku. Ehia?" wahi a ko Kapena, i niimu aku ni i ka mea kuhoe. llc umikumamawalu mile aiiK 1 ekolu hapaumi e holo nei i ka hora." c< lloonui hou aku ka mahu!" Ua hoolohe mai la ka eneginia i keia kauoha, ke hoike mai la hoi ka mea ana a ka haole lie 10 wale 110 deg<»rn i koe. Me he mea la i ka nana aku ua ano hahana ke kua o ua pilikua nei i ke alualu ia, oiai aole i haawiia aku he wa nona e hoomaha ai. A ke holo nei hoi makou he 19mile i ka liom hookahi i keia wa. Lilaole keia alualu ana! Aka, aole nae e hiki ia'u ke hoike ae i na koni ana a ko'u puuwai. 0 Nede hok aia no oia ke ku la ma kona kulana. ine ka hapuna ma kona lima. Ile mau manawa ko ka holoholona i hooknu mai ai ia makou e hookokoke aku. lloolio mai la nae o Nede. paa ana ia kakou! E paa ana ia kakou!! Aohe ona wahi e pakele ai, no ka mea, he hana keia na'u i ai lolo." Pela oia i kaena ae ai. Eia nae ka mea apiki iaia nae i anehe aku ai e pahu aku i ka pahuna a ke akamai, ua oili pule]o aku la ke ahi a ka Maile i ua niuhi nei o ka papaku me pua la i pana ia aku in.ii ke kakaka a na ilikini o Amerika, a he ku hoi kau i ka hoka. A me he mea la ke ahai la ka pupuhi i ua kaaka nei ma kahi o kanakolu a oi a(» mile i ka hora. A iloko hoi o ko makou holo launa ole e holo nei. aole i loaa aku ka hapalua o ko iala mama e lawe la. Ua liiki hoi i ua kaeaea nei ke poai a puni ia makou e ]i\( k me kona makemake. Puai ae la hoi na leo inama mai ka waha ae o kela ame keia o makou. I ka hiki ana i ke awakea, aole i oi aku ko mak-m kokoke, mamua o ke kowa mawaena o makou i ka, hora 8 o ke kakahiaka. iroo]](>lo ilio la nae ke Kapena e ki poka i ua pilikua, nei, me ka olelo ana a<\ "No ka, oi ana aku o ka miiniii o ka, ho]oholona i ko ka, Aberahama Linekona nolaila, e nana, hoi kakou i kona pakele ana i ka pokr„ Iloouna aku la oia i kekahi mau kanaka e hoopih.i, i ka, pu niamuu. Ua hoopiha koke ia, iho la ka, pu nianiua, loa, o Ka nioku, a ki ia, aku la. Aka,, iialalii wale aku la, n<> k\\ poka no kekahi niau ka|)uai maliina ae o ka, hololiolona, a haule aku la, no he hapalua mile ma kekalii aoao. Kahea liou mai la no ke Ka,])ena Earagula, iiookahi pu i koe ma ka aoao akau, a o ka, mea e ku ni kela ]]()]()]ioj(>na o ka po, e haawi iio a,u iaia i elima (lala. Ike ia aku la kekahi alii ki pu aoo iik» na umiumi hina me na maka o ke kulana pihoihoi ole me na helehelena o ke kuoo e liele ana i kahi o ka pukuniahi i k?Luoha, ia a.i,, a kaulona, pololei aku la kona mau maka

no kekahi manawa loihi. He uina ana no ka pu ka mea i lohe a pakuī aku la hoi na luin«, Aie na leo huro. Ua hana io ka poka; ua ku aku la ka holoholona, aolo nae i poino, ua pahia wale ae la no īnaluna o kona ili hualala, a nalowale aku la iloko o ka lipolipō o ka hohonu. I keia wa, i hoomaka ai ke alualu ana; aui mai la ke Kapena i o'u la, me ka i mai, U E hoomau ana au alualu ana 1 keia holoholona, a hil~i i ka wa e nahaha liilii ai kuu moku. ,> Ae, ua pono no oe ke hana pela/' wahi 'u. 'Makemake loa au e alualu i keia a hiki i kona paupauaho ana." Aole na'e he wahi mea a paupauaho iho, ua "like loa kona ano me ka enekini mahu! Luhi makehewa keia hahai a na. A hala ae la na hora, me ka ike ole ia aku o kona nawaliwali mai. Aka hoi, ina e pouo kou luhi ana e ka "Aberahama Linekona," aole no ia he mea e emi iho ai kou mahalo ia. Aolo hiki ia'u ke noonoo pono ike ano i hoohana ia ai oe no ka loa au i alo ai jloko o i:eia la hookahi. Ekolu haneri mile i holo- ia ai iloko o ua la 6 nei o Novemaba me ka loaa ole o ka mea i anoi ia. Nawai hoi e ole ka paoa, o ka halawai pinepine iho la no ka hoi ia me ka maka kahi. Hiki mai la ka po, a uhi mai la hoi na eheu o ka poeloele maluna o na ale ahiu o ka moana, manao ae la au, o keia iho la ka hopena o ka makou huakai, aolo makou e ike hou ana i ua holoholona nei. He manao kuhihewa wale no nae keia o'u. I ka hala ana ae o na minute he 10 o ka hora 11 o ka po, ua ike hou ia aku la ka malamalama uila o ua, moa kupanaha nei, he ekolu mile ke kaawale ma. ka aoao akau o ka moku, a ua like lioi ka ikaika o kona lilelile ame ka a me ko ka po mua. Me he mea la e moe oni ole ana ua a-u noi o ke kai, na luhi paha no ka hana o ke ao, e hookuu ana hoi ia.ia e hiolani malie iluna o na aie kupikipikio. A o koia ka wa a ke kapena i manao ai e loaa ana. A no kona manao ana pela, ua kauoha ae la oia, e hoohapa i ka mahu. i holo malie aku ai ka ic Al>orahaina Linekona' , me ke akalawe i ka ili kai, o hoala ia auanei ka hiolani ana a kona enemi. He moa mau ka loaa ana aku o na kohola o hiamoe ana i na moku o i'a e hiolani ana maluna o ka moana, a ua, paa koko lakou iko o ia. A o Nede Lana nao, hele aku la no oia a ma konn Avahi o kii niau ai. malalo iho o ka laau ihu. Mo ka owe nui ole o ko kai, i hookokoke aku ai ka moku, a elua paha kaulahao ke kaawale, ku iki iho la ia mo ka hoohuli ao o hahfii aku mahope o kona alanui e koia hele ia ana oke au Aohe mea pane leo, ua noho alii iho la ka malio maluna o ka moku apau. Aolo i emi iho malalo o ka, haneri kapuai ko makou kaawale mai ua moa a-a la, nona ka malamalama olinolino nana i hoopowehiwehi mai i ko makou mau maka. (A hui hou me KA LANAKILA)