Ka Lanakila, Volume I, Number 6, 19 August 1909 — Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU KA MEA HUNA O NA MEA HUNA [ARTICLE]

Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu

KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA

[Kakauia e ka o Mekiko]

MOKUNA VI

Kuupauia ka līolo o ka Moku: €< Me ka owe nui ole o ke kai, i hookokoke aku ai ka moku, a elua paha kaulahao ke kaawale, ku iki iho la ia-me ka hoohuli ae e hahai mahope o kona alanui e ko-ia hele ia ana e ke au. Aohe mea pane leo, ua noho alii iho la ka malie maluna o ka moana holookoa. Aole i emi iho malalo o ka haneri kapuai ko makou kaawale mai ua mea a-a 'la nona ka malamalama olinolino nana i hoopowehiwehi mai i ko makou mau maka. "I keia wa, e hilinai ana ka huake o mua o ka moku, a malalo aku o ? u kahi i ku ai o Nede. Ke paa nei kekahi lima ona i ka matinigele, a ma kekahi lima kana o nui e anapa ana i ka weli olinolino o ka i-a nui. He 20 kapuai i koe pili aku makou i ka i-a, ia wa i ana ae ai kona lima a hoolei aku la i ke o me ka ikaika. Ua lohe no au i ke koele kani o ke o me he mea ala ua ku aku lai kekahi mea kino paakiki. Ia wā no i pio koke iho ai ka malamalama uila me ka emoole loa; he owe ana ka mea i loheia aia hoi, elua mau kolamu wai i pupuhi ae a haule kawakawa iho la iluna o ka moku mai mua a hope a pau iho la na kanaka i ka hina, mokumoku no hoi na kaula o na i-a, A i ka lua o na kolamu wai ikaika, malana ae la au mai kuu wahi e hilinai ana ma ka palekai, a mamua ae o ka manawa e paa ai ia u kekahi mea, ua haule aku la au iloko o ke kai. MOKUNA VII. Ka Welo Koiiola Ano e. Na keia ulia pakalaki i hoopouli mai i noonoo maikai ana no kekahi manawa. Ua lumi-

luiniia aku la wau iloko o ka lipolipo o ka hohonu e wiliau ana ia'u me ka ikaika, a me he mea la ua moni aku la ka hohofiu ia'u iloko o ka iwakalua kapuai o kona waha eehia. Ile akamai no au ika au, aole nae i oi aku mamua o ko Bawiona ame ko Edeg*a poe, na kumu kiekie oia hana he au moana. "la'u nae iloko oia pouli o ke kai, maalo ae la kekahi mea palauli imua o ko'u mau maka, me na manamana lo]oa ewalu, no lakouka loa i-ka'u hoomaopopo aku, ua aneane e hiki i ke kanakolu kapuai. \Heaha keia mea eehia oka moana: He kohola anei? Aiole, oke kino anei oke a-u nui a'u i manao mua ai? Aole, he mea weliweli okoa loa no keia^ "O ke ano o kona kino, me he hihimanu ala ke kihikihi, aka he ano huelo nae i ano like me ko ka muhee. Iloomaka maila kekahi o kona mau lala e apo mai ia'u, aole i kana mai ko'u wfeliweli; awivvi ino aku la au e puka iluna o ka ilikai, aka pehea e hiki ai, oiai ke milo hou ia 7 la au iialo eka ikaika ano-e o na wai nana e pale ana i hope a ilalo loa hoi. <( Aole i emo, ua maalo hou ae la kekahi mea eleele nui mawaena o'u ame ka hihimamu, a na ia mea i ooki iho i na aweawe loloa o ka hihimanu, Ia wa i pau loa ae ai ko'u ike, a hoomaha ae la au me na nae ana o ka mea e ailiili hope loa ana, a e nana aku no ko'u hopena ma kela aoao o ka muliwai. Me kahi ikaika hope loa i kapeau ae ai ko'u mau lima, a na ka ikaika o na wai i kokua mai, oiai lakou e pipii hou ana iluna a me he la he wahi umoki huewai ko°u lele ana ae mai ka lipolipo ae o ka hohonū a i ka ilikai. "No kekahi manawa, ua ane maule au, aka i ke komo hou ana mai o ke kai, ua hoi hou mai la ko'u ike. "O ka'u mea mua nae e noonoo ana, o ka nana aku i ka moku. Ua ike anei na luina i ko'u haule ana ilalo oke kai? Ua hookuu iho paha ke Kapena i waapa e hoopakele ai ia'u? <4 Heaha hou aku la ka'u e manaolana ai, oiai he pouli konoele ke hohola ana maluna o na wai, a he lewa lipolipo hoi malalo ae o kuu mau wawae hookahi puuhonua o kuu manaolana o ka moku, eia la ihea? Nana aku la au, aia hoi he mea punohu paiauli ke emi aku ana, a o kona wahi kukui, e a uiuiki mai ana i kahi e, aole nae i emo, ua nalowale aku la. Elima nae mile mawaena o'u ame ka moku, ua hoomaka koke no au i ke kahea ana: E kokua! E kokua! ! Aohe nae he mea nana e hoolohe mai i kela leo o'u. Ua pipili iho la

kuu mau lole komo i ka ili, ua hele hoi a ulepe; na ia mau mea i hoonawaliwali koke iho i k'ahi ikaika iloko q kuu mau lala. Hoomaka iho la au e pihopiho, a ua ane paupau-aho loa. ''Kahea.hou ae la au no ka wa hope loa: E kokua! Aole nae i puka pono loa aku ia mau wahi huaolelo, piha koke maila kuu waha i ke kai a moni aku la au i kekahi o kona au awahia. "Ua hooikaika ae la au i mea e mau ai ko'u lana ana ma ka ilikai, i ole ai e ale ia aku e ka hohonu. "Ma ia manawa, ua paa maila kuu mau lole i kekahi mea lima ikaika, a huki ia ae la au i ka ilikai. Lohe ae la nae au i kekahi mau huaolelo. "Ina e hiki ana i kuu haku ke paa mai ma kuu poohiwi, e hoao no oia e hana pela." 4< Hopu aku la kekahi lima o J u i kuu kauwa paulele, a ninau aku la: "O oe no anei ia? Pane maila no hoi o Cosila: "Owau no." <4 Ninau hou aku la no au: O oe pu no anei kekahi i haule iloko o ka ulia nana au i kiola iloko 0 ke kai? "Hoole maila kela. "Aole, oiai au malalo o na lawelawe ana no kuu haku, hepono ia'u e ukali aku mahope ona. n <4 Hoomau aku la no au ma ka ninau ana: Auhea ka Pane maila kela: 41 "Auhea la? I ko'u wa no i anehe mai ai e lele iloko o ke kai, lohe aku la au i ke kahea ana mai o ke kanaka ma ka hoeuli; ua haki ka hoe ame ka huila i na niho o ke a-u. Oia wale no nae na wahi o ka moku i poino." •'A no ka iala,olelo ana mai pela, pane aku la au: Ina pela e poino ana kaua, ua pane mai no kela: '*Pela paha, aka, he pono ia kaua e hooikaika ma ka au ana no hora loihi i" koe o keia po." No ka ia la olelo, ua hooikaika iho la au e au aku imua, aka, no ka pupu loa i kuu mau lole, ua ooki mai la o Cosila i o'u mau kapa apau, a pela iho la i hoomamaia ai ko'u kaumaha. O ka hora n o ua po nei, oia ka wa i hookui ai o ka moku me ke a-u nui, a nolaila, ewalu hora 1 au ai maua i ka moana a hiki i ke kakahiaka o kekahi la ae. Ua au aku la maua me ke kuka ana, ina e pilikia kekahi, e kokua kekahi. Ua malie loa ke kai, aole ikaika o ke au, nolaila, ua maikai loa ko maua ho-au hele ana. Ke hakilo mau nei no ko'u mau maka i na ale o ka moana, me ke ake e ike aku i ka moku, a i ole ia, i ka waapa paha,.aole nae he ike ia'aku, o na ale hanupanupa wale no, no lakou na weli e ?inapa

ana, a me he 1? eia maua iloko o ka'wai dala kahi i au ai. I ka aneane ana e hiki i ka hora i o ke kakahiaka, ua ane pau loa ko'u wahi ikaika, ua maloeloe mai la na lima ame na wawae, nolaila, ua kalēle aku la au maluna o Cosila, a oia hookahi ko maua puuhonua i koe, aole nohoi i emo, ua hoomaka mai la kela e paupauaho, me ke ailiili ana o ka hanu. A no ko'u ike ana, aole e hiki iaia ki£ hoomau loa i ka hoolana ana ia maua, nolaila, i aku la au: "E hookuu mai oe ia'u o pilikia e auanei oe o kaua." Hoole ae la o Cosila, me ka 1 ana ae, "aole loa au e hookuu aku i kuu haku, e aho owau mua ke piho, mamua o ko J u ike ana i kou piho." Ia wa hoomaka mai la ka mahina e wena, aole no hoi i emo, ua alohi ae la ka moana "apau iloko 0 kona nani opulepule, aia hoi, ike aku la au i ka moku, he elima mile ka mamao mai a maua aku, aole nae he waapa. Kahea aku la au me ka leo nui a o aku hoi, heaha ka waiwai o keia kahea a'na iloko oia loa. Kahea aku la no hoi o Cosila, pau pu maua i ke kuhihewa. Ua hoolana iki iho la maua no kekahi manawa, ke hoolohe la o ka leo i ka pa-e mai, me he kanikaniaula la i ka pepeiao, ka moowini puainawele, aole i emo, ua lohe maopopo loa aku la au i ka leo, a o Cosila no kekahi i lohe puia wa hookahi. Kahea hou aku la ia, a ia wa ua panemāopopo loa ia mai la. He leo kanaka io kai pae mai la! Nowaila? He leo anei no kekahi olulo i loohia pu ai me maua iloko o kā pilikia nana i hoopoino 1 ka moku, a i ole, he leo anei mai kekahi waapa mai o ka moku, e oliaa hele ana no. maua iloko _o ka pouli? Hooikaika ae la o osila e ieiei aku, ma" ke kalele «na iho iluna o kuu mau aka, ua mahiki ae la oia no ka paupauaho, a haule hou iho la iloko o ke kai. Ninau aku la au, <4 heaha kau i ike aku la?" Pane mai la kela, hamau; ua ike ua ike au, mai kamailio oe, e hoomanawanui me kou wahi ikaika i koe, no ka mea, e loaa ana ia kaua he mea hoolana lanakila. Heaha la kana i ike ai, ua haupu mua au me ka weliweli nui', o ka pilikua no kana mea i ike ai, 0 ka iwikani hou o ka moana, aka, o kela leo, mai hea mai la ka pa-e ana, ua hala ke au o ko lona noho ana iloko o ka opu o ke kohola. Aka hoi, ho*au aku la o Cosila ia'u i kahi o ka leo i pa-e mai ai. I kekahi wa, e kiei aku ana maluna o ka hokua o na ale, a he leo i hauoli ka'u 1 lohe mai kona waha ae, a pela hoi me ka leo

kanaka i pa-e mai la mai kahi e mai» ua lohe kolialiu wale ae la no me ka maopopo ole, no ka mea, ia wa, ua pau kuu ikaika, ua opili mai la namanamana ame-na wawae i ke anu. Aohe e hiki i kuu mau lima ke hoolana no'u iho, oiai ua piha wau i ke kai, a ua moni iho au i kekahi mau olopu awahia. Koleolo mai la ka niaeele anu a puni kuu kino. Hooikaika ae la au i kuu poo e hoala ae, a piho iho la. I keia wa, ua pili aku la au i kekahi mea kino oolea. Ke hoomaopopo nei au no ko'u hukiia iluna, mailoko ae o ke kai, ua hoohamama ia ae la kuu umauma, aka, ua maule iho la au. He mea maopopo, ua hoi hou mai la ko'u ike, a e mahaloia na lomilomi-ame na anai ikaika ana i loaa ia'u, no ka mea, oia ka mea i hoi hou mai ai ka pumehana kuu io. Kaakaa ae la nae au me ke kahea ae, 4< E eoaila/' Lohe ae la no au i ko Cosila leo, i ka i ana> rho. "Owau anei kau i kahea mai nei e kuu haku?" Ma ia wa, iloko o ka malamalama moowini o ka mahina ; ua ike ae la au i kekahi helehelenaaole o ko Cosila aka, aole nae i liuliu, ua ike ae la au, a haawi koke ae la au 1 ko'u mau lima i hele a opili, no ka lulu lima aloha ana me ka pakui pu aku i na huaolelo. "O! o Nede fto ka!" Pane iho la kela: Oia no ! ka mea e imi nei i kana pio ame kana makana." Pane ae la au, 4< o oennrerfcckalii i liaule pu iloko 6 ke kai, i ka wa i hoo,kui ai ka moku o kakou me ka i'a?" Ua ae mai la kela, me ka i mai, Ae, aka ua oi aku ko'u laki i ko olua haule ana, no ka mea, ua loaa koke ia'u he wahi e keehi ai i ko'u mau kapuai maluna o ka mokupuni lana.", <4 He mokupni?" wahi a'u. .1 mai o Nede: 4 'Ae, he mokupuni lana, a i °le ia, ina ma ke kamailio pololei ana, o ke a-u nui o ka moana." Nonoi aku la no au: "E hoakaka pono mai oe ia'u i ke ano o kau e olelo nei." Pane mai o Nede: ct O ka mea hiki wale no ia'u ke hoike aku, aohe i komo kuu hapuna iloko o kona ili; ua pelu ka maka." "No ke aha., e Nede. No ke aha? ,? 4< No ka mea, ua hanaia kela holoholona me ka papaa hao," Na keia mau huaolelo hope a Nede i hoauwana i kuu 1010 no na manao he tausani i ka wa hookahi. Kokolo aku la au a hiki ma ka pane poo o ko makou puuhonua e kau nei. līoao iho la au e peku a e kikeke ma kona mau ao-ao, aole nae i liks kona ano me ko ke kino o na kohola mamalia He mea kino iwi e like m ko na holoho

lona mawaho ka iwi; a ua hiki hoi ia'u ke kapa iho iaia ma ke ano i like me ko na moo nunui iwi o waho, a e like me ko ka a]jg*atora ame ka honu paha: E! aole! o ka hokua eleele kahi a'u e kau nei, he pahee a mania, aole no he mau opikapika,. aole hoi'he unahi. Ike kikeke ana ino, ua puka mai la kekahi leo kani elike no hoi me ka leo o ka hao, a he pono hoi ia'u ke olelo ae, ua hanaia keia holoholona me na papaahao. Aole he kanalua hou i koe nō ia mea. O ua pilikua nei, ka mea kamahao kupanaha nana i alakai hewa i na noonoo ame na manao ana o na aupuni naauao, a hoauwana hele ia ai na poe huli o na wahi elua o ka poepoe, he mea kupaianaha lua ole ia a he akamai ame ka naauao a ke kanaka i hana ai. MOKUNA VI. Ke Kamahao lua ole ame ke Kupanaha. Aka hoi, aole keia he manawa no makou e luhelelei wale aku ai iloko o na olelo waiwai ole, aole nohoi he nuauawa e hoopau wale aku ai no ko makou mau manao kohokoho. Oiai ia wa ua hoomaka ae la na wai e puai ma kekahi ,aoao, a he mea hou keia i ko'u manao, a ke onioni nei nohoi ua mea alo a ke nana iho TnTThß'Tā"ē nee~aku ana oia no mua. 0 ke kiekie o kahi a makou e paa nei maluna ae o ka ilikai' he ehiku kapuai, a ina e hoomaka iho ana kela e emi iho no lalo o ka papaku o ka hohonu, alaila, heaha la auanei ko makou hopena, aka, o ka mea maopopo loa nae, me ka hoohewahewa ole, o ka hoolilo no ia makou i mau i'"a, a hoohoaloha pu aku me lakou, a ina o ka huhu mai o kekahi o lakou, alaila, e hoihoi loa ia ana ko makou lehu i ka papaku o lalo loa mahope iho 0 ke kanana ia ana iho e ko lakou niho oi. 1 neia wa he hana nui na'u ka imi ana i ala e hiki ai ia'u ke komo aku iloko o ua i'a hookalakupua nei, a makou e milikaa nei i kona unahi pepeekue, a oiai ua akaka loa ae Ia aia no he puulu kanaka i loko o na palena o keia Hokuhele 1 ka papaku o ka Hohonu, noia mea, ake loa iho la au e hui a e kamailio pu me kekahi o lakou, eia nae ka mea hilu loa aole ka loaa o ke ki e hemo ai. Uhi koke mai la ka pouli a pela iho la i hoa-a hou ai makou, nolaila, o ka makou hana wale no, o ke pue i ke anu maluna o ke ku-a-la o ua i'a Kupua nei i loaa pono iho la ia makou me ka hoomanawanui i U m\ o ke ehukai e kopi