Ka Lanakila, Volume I, Number 8, 2 September 1909 — NA MEA ANO NUI O KE AO NEI [ARTICLE]

NA MEA ANO NUI O KE AO NEI

KA MOANA. He aa no maloko o ka moana, malaila e holo mai ai ke kai anu, a hiki i kahi wela, i oluolu ia Wahi. A malaila nohoi e holo aku ai ke kai mehana, mai kahi \vela aku a i kahi anu, i mehana ia wahi. O ka moana ke alanui o na moku, a malaila na kanaka e hikiwawe ai ke hele, a ke lawe aku ina waiwai kuai mai kekahi aina a kekahi aina, aona moku ke alanui o na poe wiwoole. Elima mau mahele o ka moana, ua kapaia ko lakou mau inoa pakahi o ka Pakipika, o ka Atelanika, o ka Iniana, o ka moana Anu Akau, a o ka moana Anu Hema, a oko lakou mau wai (sea) i huipuia, oia ka nioana. NA KAI ME NA KOWA AME NA KAIKUONO AME NA PU-ALI. 0 na wahi oka moana ua pili pu me ka aina, a ē kokeke ana e puni i ka aina. a ma na aoao paha o na aina, uā kapaia lakou he mau kai, elike me ke kai Karibiana, kai Eleele. kai KeOkeo, kai Waenahonua, kai UJa. Ame ke kai o Alenuihaha mawaena o Hawaii ame Maui ? kai o Alalakeiki mawaena o Kahoolawe ame Honuaula ma Maui, kai o Pailolo mawaena o Maui ame Molokai, kai o Auau mawaena u Molaikai ame Lanai, kai o Naeheehe ame Kalohi ma na aoao Hina ame Komohana o Lanai, kai o Kaiwi mawaena o Molokai ame Oahu, kai o Kaieiewaho mawaena o Oahu ame Kauai, kai o Kaulakahi mawaena o Kauai ame Niihau. 0 ke kai kohola me na nalu e poi mau mai ailā, ua kapaia he kuaau, he kohola, a he pueone. A o na wahi e hana maikai ana ke kai, aole poi f>inepine na nalu, ua kapaia he "awapae a he awa ku moku" elike me Honolulu nei, (o Kou ka inoa kahiko.) 0 ke kowa, oia no kahi haiki mawaena o na aina elua, kahi e komo aku ana o ka wai o ka moana a kaawale kekahi aina me kekahi. aina. Elike me ke kowa o Perina, kowa o Kibaralega, kowa o Davie, kowa o Pabaremanetela, a pela aku. ona w T ahi e kuono ana oka aina iloko a komo na wai oka moana, ma ia mau wahi ua kapaia he kai kuono, elike me Honolulu i Oahu nei, Waiakea ma Hilo, Kaawaloa ma Kona, ame na kaikuono apau loa i ike ia ma ka palapala aina o ka Honua nei. 0 na wahi haiki o ka aina kokoke moku i kfl kai, ua kapaia he puali, elike me ka puali o Kamaomao mawaena o Maui Hikina ame Maui Komohana, ame ka puali o Tarjama e eli ia mai la i keia la a moku a lilo aku i kowa pookela no ka honua nei i

£eia kenetulia e nee nei, mamuīi o ka mana o ka naauao ame ke pookela o na miliona dala i hoohana ia i mea e lilo ai kela kula nani o ka puali o Panama i kowa e hookaawale ai ina America elua 7 ka Akau ame ka Hema, i mau aina nui loa elua i hoopuni ia e na wai o ka moana, e hui ai ka Pakipika me ka Atelanika i kahi hookahi. NA MAUNA AME NA LALANI MAUNA. Oia no na puu nui ma ka ili o ka honua e ku ana me ka hanohano a kilakila nui, a ma kona piko ame kona mau aoao e kau ia ana e hau keokeo a e P°ai mau ia ana e na ao kaalelewa, oia hoi na o'hu anee kuahiwi e kikepa ana ma kona mau kualono kamahao. Ua ana ia a ike ia he elima mile ke kiekie o na mauna kiekie loa o ka honua nei, mai ka ilikai ae a kahi oi loa o luna o kona piko. He mea nui na mauna ia kakou ke nana aku, aka, i ka hoohalike ana me ka honua apau, ua liilii loa me he one ala raaluna o ka palapala aina. KE KAEI WELA AME NA POAIOLU. I kekahi mau malama ua oluolu loa na wahi ma keia Kaei, aole aina i like i ka maikai o ka noho ana. Aka, ua wela loa ka nui o na aina ma keia Kaei, e hina wale iho no a maule na mea apau no ka wela loa. Ua ma'i nui na kanaka ame na holoholona ma keia Kaei. Puka mai na ma'i luku weliweli, na makani ino ikaika loa e hoohina ana ina kauhale, a kiola aku no i kekahi mau mea i ka lewa me ka hoopoino ana i na ola he nui. Ma keia Kaei, ua loaa na laau hua ono ame na ai maikai, a malaila no i ulu ai na laau nui loa, a mau no ka uliuli o na lau a ua maikai loa. Ma keia Kaei ka nui o na holoholona maikai ke nana aku, a me na holoholo&a hihiu hae aikanaka, oia hoi ka Elepani, ka Liona, ka Tiga, ka Leobati, a pela aku, a me ka manu o Parediso, kekahi o na manu maikai loa ilaila. Ma keia Kaei nohoi na moo niho awa nui loa, a me na mea liilii niho awa ke nahu mai a pilikia ke ola. I ka manawa e kupono ana ka La maluna iho 0 ka Poaiolu Akau, o ka 21 o lune no ia manawa, a ia wa, ua ikea ka La ma kela aoao 'o ka Welau Akau. He 23 deg*ere ame 28 mile ma kela aoao 1 ikea ai ka La. He 24 hora oia La ma na wahi apau, mai ka welau mai a 23 ame 28 mile. Eono malama he la wale no, aole po ilaila, a pela no ma ka Hema, i ka la i kupono ai ka la maluna iho o ka Poaiolu Hema, I ka manawa e kupono ana ka La maluna 0 Poaiolw Akau. aole i ikea ka la ma ka welau H«ma.

A i ka 23 degere ame 28 mile mai ka welau Hema mai, he poeleele wale no ilaila, aole nuilamalama'» Pela iho la no ma ka Welau Akau, i ka la i ku pono ai ka La maluna iho o ka Poaiolu Hema, he poeleele wale no ma ka welau Akau a hiki myi ika 23 degere 27 mile. Oka la 21 o Decemaba ka manawa e kupono ana ka La maluna iho o ka Poaiolu liema.