Ka Lanakila, Volume I, Number 8, 2 September 1909 — KE AHIKANANA VERO ONEGA Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu [ARTICLE]

KE AHIKANANA VERO ONEGA

Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu

(Hoomauia) MOKUNA XII Enaena na Ahi o Kilauka— Ua Halawai ke Kila MK lvA PAKA. I ka kakou hiwahiwa i kau ae ai maluna o ke kua o kekahi o na lio o keia puulu o na powa elike n}e ka mea i ikeia ma ka helu ehiku aku nei o ka hebedoma i hala, ma ia wa hookahi no na powa i alualu aku ai iaia, a i ko lakou ike ana ua pau na noho na kaulawaha na kaulaopu ame~ na k'aulaieeehi o na lio o lakou i ka okioki pahiia e Vero Oneg- a , nolaila, ua ki pualu aku la lakou i ka lakou mau Pu i ka makaikiu, aka, he ole nae ka manuheu mai o kekahi hulu o ke kaeaea o ka hema. Mai ka manawa mai i hanai laro paaia ai o kela mau powa elua a waiho ana iluna d ka lanai 0 kahi pupupuhale, a ka manawa i ahai ai o Mine 1 ke Ahikanana o ka Hema maluna o kona kua, aole i piha ka hapaha o ka hora ma keia hooilikaua ana, a oiai, ua oili pulelo mai la ka kakou hiwahiwa me ka lanakila, me'ka haalele ana aku i keia puulu powa mahope no ke pahonohono ana i na palapu i loaa aku i kekahi mau mea o lakou, nolaila, ua loaa he manawa nui loa no ka kakou hiwahiwa e kaawale loa aku ai mai keia puulu aku. O ka wiwoole, ke koa, ke akahele ame ka eleu, o keia wale no na hoaloha pilipaa mau loa me ia i na manawa apau, a iloko o ka enaena o ka elike ae la me keia a kaua i ike pu iho la, o keia mau haawina makamae a waiwai loa, na alakai o kona noonoo, a aole hoi he manawa'i ikeia ma kona moolelo ua haulehia a hoohokaia oia, nolaila, ma ke ana o na makaikiu apau, ua kauia aku oia ma ke pookela loa o ko lakou pohai, a o ka puanaia ana o kona inoa he akua lapu ia no ka poe haihai kanawai apau o ka hema,

a pela i kapaia aku ai oia o ke "Ak \ o ka Maliī Makk, Ke Ke Kakaka o k \ llkma A o KE POOKELA O NA MAKAIKIU." He "hi hi'' he "ti—a he nui wale nku na olelo, o na olelo nohoi a kaua e ike iho ai ia, .he mau olelo ia i maa i ka hoopukaia ma na \va elike iho la me keia, a o keia wale no ka mea hiki i ua puulu hoohaunaele ala ke hana iloko oia manawa, a * niahia ana ae o na noonoo uluku iloko o lakou, akahi no a noonooia aku ka hana ana no ka pono ame ka palekana i na hoa o lakou i ai a puua i ka huapapapa lau ole a ke kaeaea' o ka Ilema. Ua kukonukonu anei ka eha i loaa ia laua?'' wahi a kekahi o lakou, ' Hele mai maanei e nana ai!" wahi a kekahi me ka leo okalakala. *E kii aku i ke kauka," wahi a kekahi. Aole anei e loaa ana he wah4 -kupono- ma kou wahi haie nei no ka hoomoe maikai ana ia laua nei?" wahi a kekahi o na powa i ka haku nona kahi home. is Ua makaukau kahi no laua ma ko'u w:\hi nei, a o ka mea wale no i koe, oia ke kii ana aku 0 kekahi i kauka no ka nana pono ana i ka nui o ko laua pilikia." MOKUNA XIII. Ka Elele ma ka hale o Konela lani—Ke Kaeaea ma ica uome o Ateaga. E na kini, na mano ame na menehune e hoonanea, hoohialaai a e lupea pu nei me ka nani pua kamakahala o ke kaeaea o ka Hema, ua ike kaua 1 ko Vero Oneg"a ahaiia ana msrluna o kekahi o na lio o ka puulu powa, aka, i keia wa eia oia i hea? ēia oia i hea e ahaiia nei e na kapuai kani o Mine? ka lio hoi o keknhi o na powa, ka lio nona ka pa -ko-li-ha-no-li, pa ana, ina o ua Mine nei ko'u- lio, mea ole ke alu, ka ihona, kamoe ka piina' pali. Ae, eia ua ahikanana nei la i hea. O! E kali. E kali ka ono, e kali ka iini, e kali ka makemake, e kali ke koiikoi hana nowelo a loko no ua ahikanana ala, a hala ae ka ua ka mea maka'u-, o puluelo auanei hoi kaua ilaila, eia, no huhu, no inaina, no hoomaku'e, no hoopalaimaka, aka, e ku malie iho kaua a lele pauki aku no ke ake nui ana heaha la ka hana nui ma ka aoao ..o na powa mahope iho o ko Vero liaalele ana iho ia lakou e lohi-apa nui ana me Moanawaikeoo U E Tonekike," (Tonechisky) v/ahi a ke'kahi 0 na powa i kqnmea nona ka inoa i puanaia ae la.

O keia kanaka ka kona poe powa i kapa aku at o ke °topido ona uka-iu-ano o Geogia ,; a o keia nohoi kekahi o na kanf?ka i haawiia aku ai o* ka hamire ku'i hao ku ? i aiana eka kakou hiwahiwa n:a ka wa o kona halaw,ai ana me laua mawaho o ka hale o ka elemakule Kelemana, e l>ana mai- i lio nou, a e hoike aku i ka lohe ia Konela lani no keia poino i halawai mai me kakou elike me kau ike ana iho la. E aneane aku ana ka La € komp aku ma ka ipuka komohaua o ke anoano ahiahi, e nanea, hoola'i, a e kipukohola ana o Konela lani ma ka lanai o koha hale e huli ana i ke kuahiwi, ua ike aku la oia ika holo mai o kekahi hololio, a ma kana hoomaopopo aku, me he la he hana nui ka ua hololio ala ma o ka puahi o ka holo ana o ka lio> a aole i liuliu iho, ua ike aku la oia o kekahi no o kona poe kanaka, aka nae. o ka manao nui e pili ana i kana misiona, heaha la ia, a ke kali nei oia o ka lohe aku i kana hana o ka hiki ana mai. "I lawe mai nei anei oe i kekahi lono e pili ana ika oukou hana? ,? wahi a Konela lani i ka powa hololio. "Ae. M <4 Nu hou maikai?" <f lno na ale oke kai Kakepiana." fi Ua loaa aku nei ia oukou kela enemi o kakou?" (< Ae" "Ihea?" Ma kēia wa i hoike aku ai ka powa i ka hale o ka elemakule, nona ka mamao he umi ame hookahi mile'mai keia wahi aku o Konela lani. "A pehea, ua hanai hua inisi aku nei anei oukou iaia?" "Aole, aka, he elua o makou i ha'uha'u i ka uwahi o kana ipi7paka. ,> 4t A ua paa oia ia'oukou?" <£ Fle manu ka hoa like oua makaikiu ala, a ahai kela noho no i kanahele." "Alaila, aole he mea i.loaa iaia mai ia oukou aku?" <l Aole." ''Kiekie maoli ka nui, momona, a pala-le o ko oukou naaupo. In,a owau kekahi malaila, ike oukou i kona koala nanahuia e a'u. "Mai maikai loa ka hoi ina o oe pu kekahi, ina ua ike aku makou i kou puholoholo palepiwa ia mai e ke Aka Malu Make." Na keia mau olelo a kahi powa i pena aku i na papalina o ua Konela ala, a hauli ae la kona helehelena me he mea make ala." (< E hai mai ia'u ika moolelō o k,a kakou hua-

kai," wahi ana. <4 He wahi mea iki wale no. Ua loaa oia ia makou malalo o ka aahu o ke kulana kahunapule, a ua lele aku makōii apau e hopu iaia, eia nae, ua —" <4 Eia nae ua mahuka aku kela mai ia oukou aku?" wahi a Konela lani i kahamaha mai ai. "He okoa ka mahuka, a he mea okoa ka waiho iho ia elua o makou iloko o ka eha kukonu* konu." J< Owai laua?" Ma keia wa i hoike aku ai ka elele i na inoa 0 na mea o lakou i poino, a huai pau aku la nohoi 1 ka moolelo piha o ka hooilikaua i malamaia mawaena o lakou ame Vero Onega. "Alaila, he kapakila ko ka mea i kaniu mai la i na lae o oukou," "Na ke diabolo i hana i ua kapakila la ona" wahi a ka elele. Aole loa au i lohe iki i kekahi mea elike me keia, ka hiki ana e lanakila ka mea hookahi maluna o umL ,, <% Ua hiki loa i kela kanaka ke lanakila maluna o ka regimena koa holookoa." •'Mamua o ka pau ana o keia mahina, e ike ana oe i koqa kalua paaia aku e kakou." 'Tela io no paha, aka, ke loaa oia ia kakou elike me kau e olelo mai nei, alaila, no kona hiamoe ana mai no ia" a Mai kanalua oe no ia mea/' wahi a Konela lani, a no ka mea; ua loaa ia'u he kanaka piha me ka maalea loa e hiki ai ke hoopuhili ak-uiaia." <v Ke manaoio nei au e loaa ana no he kanaka elike t me kau e hai mai nei, aka, e puhili ana no nae kakou ma kekahi mea. "Heaha ia mea?" Ke mau ko kakou houhalu mauia e keia Vero Onega, alaila, e lilo ana ka hana a kakou e hana nei i mea ole, a e papapau ana kakou ame ka poe apau i komo pu a halepo na lima i keia hana iloko o na umii a ke kanawai." "E hookuu ka kaua kamailio ana, a e hoi oe a hoike aku i ka nui o oukou ua makemake au e malamaia he halawai ma keia .po ma ke Awawa Malu o ka Make, a ma ia manawa au e waiho aku ai i ka'u papa hana no ka hiki loa e apahuia ke ola mai kela hokai nui ae." E hamau k<!> kaua kamailio ana ma keia wahi no ka elele a na powa a me Konela lani, a e huli ae ko kakou kamailio ana no ke kama nona keia nanehai, Eia ka kaua hiwahiwa e ke hoa, mahope iho o kona haalele ana iho i kahi pupupuhale, ke kamoe nei ka uwahi no uka kuahiwi, a i ka hala ana o ke* kahi mau milelehulehu, ua hoohuli ae la oia i kona

ilahele no kahi e hiki aku ai i kahi © Ateaga, ke eanaka hoi ana i kau nui ai aia me ia kekahi mea iuna nui e pili ana i ka moolelo o iwa kau iheahe, ka milimili, ka eha a loko, ka hanai kapu i ka elemakule Kelemana. Aole oia wale no na mea nana e ngi i kona noonoo, aka, mamuli kekahi o na ike i loaa iaia ma o na kukai kamailio mawaena o laua ma ka lanai o ka hale o ka elemakule, a na keia mau kumu a elua, i huhuki lalawe aku i kona noonoo; a hooholo iho la na mea paahana o kona lunaikehala, e pono iaia e kipa wale aku no hoi e halawai me keia kfconimana o Ateaga. He wa keia no na kukuna oka pō anehenehe ana e muki aloha 1 na papalina pumehana o ka La, a ma keia wa, ua ike ia aku la he hololio e komo mai ana ma ka'pukapa. Ua aahuia ka hololio me kekahi palule ulaula, a he hainaka eleeie puu ke lei ana ma kona a-i, a ma kona mau wawae he paa kamaa loloai hiki aku i kona mau kuli, a he papale laulau nui ke hoomalu ana ma kqna poo. Ua nakii aku la ua hololio la i kona holoholona ma kekahi wahi o loko o ua pa 'la, a pii mai la ma ke alanuipii me ke kikeke ikaika ana ma ka puka o ūa hale 'la. Ua hoomau aku keia malihini i kona kikeke ana no ka aneane e hapaha oka hora 5 a ma keia wa i weheia mai ai ka puka e kekahi kanaka Ilikini koko-piha. "Makemake au e ike ia Atenaga/' wahi a ke kanaka palule ulaula. "Aole oia ma ka hale nei." <4 E komo aku au iloko no ke kali ana iaia." "Aole, aole oe e komo mai!" <4 He hana ano nui loa ka'u me ia, aua makemake nui loa au e |?oike akuiaia i ke kumu o ko\i hiki ana mai nei." "Aole mea hiki ia oe ke hana, oiai, aole oia ma ka home nei!'' ,£ E kali oe malaila I" wahi aka Ilikini, a pani mai īa oia ika puka, me ka ai a ka paa, ai a ka laka, ai a ka hemo ole pipili paa lo.a, No keia kanaka palule-ulaula hoi, ua hohola ae la na minoaka olu waipahe ma kpna mau papalina, me kona haalele ana iho hoi i ua puka paa 'la a heleiaku la a noho iho la maluna o kekahi wahi noho, a hemo ae la ka umeke paka a ua keiki 'la; a pu-a ka uwahi i ka moekololio. He hora okoa mahope iho o ko ke kanaka me ka palule ulaula noho ana e ]ike me ka kaua i ike ae la, ua wehe hou ia mai la ka puka, a oili hou mai h ke kanaka Ilikini m ka P\\ § mn ma kona limn*

'Eia no au ke kali hoomanawanui nei/' ā ke kanaka papale nui, E hoopokole iho oe i kou kali an,a ma keia wahi a e hele aku oe ano." 4< Ae, e hele au e like me kau kauoha." Hele! ' wahi aka Ilikini nie kona makaukau ana i kana pu ma ke ano like no ke ki ana mai i ka malihini. Ua ku ae la ka malihini iluna a me ka oiwi kino o ke kulana koa, ua nana pono aku la oia i ka Ilikini me na helehelena kuoo, -me ka nana ole ae e hoolohe aku .X ke kauoha no kona haalele iho i ua wahi 'la. (A hui hou me Ka Lanakila.) Ka Hohonu o na Kowa o Kakou Nei Mawaena o Hawaii a me Maui, he 1261 anana. Mawaena o Maui a me Molokai, he 145 anana. Mawaena o Molokai a me Oahū, he 363 anana. Mawaena o Oahu a me Kauai, he 1872 anana. O ke kowa hohonu loa i ike ia ma na Mokupuni o ka Porunesia~nei mawaena 0 na Mokupuni Lalakoa a meKalolina, he 4475 anana. ❖ ❖ ❖ Eia no au oke kai o Kuwili. Puili limaia ke aloha ika poli. Ae oia. Ma—i. Eia malalo o ka ae-like i hoopaaia me kekahi puulu Paniolo na hana no ke kanu ana i kekahi mau ek'a ko lehulehu o ka Mahiko o Olaa. He hoopii koipoho ka ke "T,eritore i ka Hui Mahiko o Wailuku no o $2500 no kekahi apana aina aupuni i laweia e ka mahiko. O ka Poalua nei la 24 o Augate, kekahi o na la i hoohauoli nui mai i na Kanikoo o Hawaii e noho nei ma ka Home Moi Lunalilo, ma o ko lakou ike ana ina kii aka onioni. He-he ka aka a ua mau makua Hawaii ala, oia no oe o na la no e kau mai ana na pua iluna. Nawai hoi ka ole i nei mea hou o ka aina. Waialeale. Me ka mahalti ika Lunahooi kou hoomanao ana mai i ke kino mua o nei milimili hou ako kaua lahui; He iki ulu nana e kaa ke kahua loa. He iki hana nowelo. He iki hua kilipepa. He iki anoano hua makeke. He iki panapua aka Hawaii. He iki ?-la-paa no ke kahawai. He iki luau na ke aloha. He iki ipi Alabata. He iki pananai ka oiwi kino o ke kama aka, noho nae ke onaona mokihana Hoko. ha—lo.