Ka Lanakila, Volume I, Number 9, 9 September 1909 — MOOLELO WALOHIA NO Na Keiki Liilii Ohi Wahie [ARTICLE]

MOOLELO WALOHIA NO Na Keiki Liilii Ohi Wahie

Ma kekahi la puanuanu o ka malama o Dekemaba, puka mai la he mau keiki oma'ima'i, i hele na lole a nahaehae, mailoko mai o kekahi wahi papai hale e ku ana ma ka ululaau o Kenake ma Farani, Ua paa ka honua i ka hau,ua omolemole hoi na laau aohe lau, a e pa ikaika ino ana ka makani. Aole i puka pono ae ka la i ke kani ana o ka hora ehiku, e wehe alaula wale ana no. Hele awiwi aku la ua mau kamaiki nei, o Nikola me Palanaka, iloko o ka ululaau. He mau kamaa kohu pono ole ma ko laua mau kapuai, a aohe hiki pono ke pale aku i na okumu laau, ame na pohaku ooi e wawana ae ana. He mau lole wawae lilina hapaupau i hele a nahaehae, me na wahi kuka holoku me he koloka ala, a he mau papale ili rabita ko laua e papale ana. Ia laua i hele aku ai a mamao loa, olelo aku la 0 Nikola, "pela iho, e Palanaka, eia mai ke kaula, a e ohi oe i wahie, a pu-a iho a paa me ke kaula, hana a nui elike me ka hiki ia oe." 4< Ae, e kuaāna,' , w.ahi a Palanaka. Aole i liuliu ka laua ohi wahie ana, a nui ae la ka laua mau haawe. "E wiki kaua e Nikola/' wahi a Palanaka, eia kaua ke apa nei ianei, noho mai hoi o mama 1 ka hale me ke anu." a Ae he oiaio ka ia? puhoho aku la ka makani a puni kahi hale, a ke haule ala no ka hau ma kahi 0 kaua i moe ai i ka po nei." Ano! na wahi powa liilii? Loaa hou olua ia'u, wahi a k*ekahi leo i pa-e mai ai me ka huhu a piena. Puiwa ae la ua mau keiki nei, hookuu aku la 1 na haawe wahie a laua, mai ko laua mau kua aku, a moe wale iho la no ma ka wawae o ke kanaka noaa ka leo piha huhu a laua e lohe ala. He kapaka ipaka huhi) a ua kanaka

la, a ua haka pono aku la kona mau maka i na keiki e haalulu ana. Ua kahikoia oia me ka aahu o ka poe kiai holoholona, he pu kana e paa ana rna kona lima. f< Na lawehala liilii,' ) wahi ana 4 <4 aole anei keia o ka lua o ko olua loaa ana ia'u?" "E kala mai, e kala mai, e Mika Kilaweka/' wahi a ua mau keiki nei me ka uwe. 4I E, manao anei olua ua ae ia olua e aihue wale i ka waiwai o ka Makuika, ma ka lawe wale ana i kana wahie ma keia ano? E ike auanei olua, e ike auanei olua''* "He wahie maloo hoi keia, a ua popopo, a ina e waiho wale ia iho no, e pau ana i ka popo loa, a aohe wahi waiwai iki." t4 Hele mai, hele mai, e Mika Loio, u-oki ka hooloio mai, e lalau aku i kau haawe a e hahai mai mahope o'u." 4< Hahai aku ia oe—-a ihea? " "I ka halepaahao, e na mau keiki kolohe." "I ka halepaahao? E menemene mai, a e ahonui hoi, e hookuu ia maua?" "Hele pela, ke olelo aku nei au ia olua, aole loa." "Auwe? mahope make leo maua makuahine i ke anu. O maua wale no na mea nana e malama iaia, a ina oe e hoopaa ia maua i ka halepaahao, mai hea mai la kona ola.?" "He mea ole wale noia ia'u." "Aole no he pumehana iloko ou, a he hao oolea kou puuwai?" i aku la kekahi o na keiki me ka uluhua loa o ka naau." *'Ua pono ae la kou kapaia ana o Kilaweka ka iliohae." ''Pono, pono no, e hana no au i ka'u hana, me ka nana ole aku i na mea e." <4 E hoolohe mai e Kilaweka," i aku la o Nikola, <4 ua nui au, a ikaika hoi mamua ae o kuu kaikaina, a ua oi aku nohoi ko'u ohi ana i ka wahie maloo nei, mamua o kana, nolaila, owau o maua kai oi loa aku oka hewa. E pono ke hoopai mai oe ia'u wale no, o koianei hoopai ameko'u hoopai e hooili mai maluna o'u wale no. A e hoihoi hou aku i kuu kaikaina i kahi hale o makou no ka malama ana i ko maua makuahine nawaliwali, e Mika Kilaweka. "Aole, e hoolohe mai ia'u, e ke kana*ca mai-

kai," wahi a Palanaka. Owau kau e lawe aku i ka halepaahao. Ua oi ae ko Nikola ikaika mamua o ko'u; a oia ka mea ikaika kupono e malama i ko maua makuahine rtawaliwali. "Ilele mai ; pau ke kamailio ana, wahi a Kilaweka, aole olua e lili wale mai pela, o olua pu no ke hele. "Auwe kuu makuahine?' 7 wahi a Palanaka e ha'uha'u ana ka waha me ka pilihua o ka manao. Ilii ae la no ua mau keiki nei i na pu-a wahie a laua, a hahai aku la mahope o ke kanaka opu kopekope. Ia lakou i maalo ae ai ma ke alo o ka hale o ua Makuiki nei, olelo aku la o Nikola iaKilaweka. "Mamua o ka hele ana i ka halepaahao, he makemake au e ike i ka Makuiki/' "Maikai no," wahi a Kilaweka, eia ke hele mai nei ka Makuiki. E hele mai ana nohoi ua Makuiki nei e halawai me lakou, o Kanake ka inoa. He kanaono ona mau makahiki. E luhe ana kona oho keokeo ma kona mau papalina, a o kona mau maka ūliuli i piha i ke aloha ame ka lokomaikai, he mea ia e hookomo mai ana i ka manaolana iloko o ka poe e nana aku ana iaia. l 'Pehea e Kilaweka," wahi a ka Makuiki Kanake, <4 e aha ana oe i keia mau keiki? 4< E kuu haku, he mau powa liilii keia, o ka lua keia o ka loaa ana ia'u e aihue ana i ka wahie. M Ku ihala na keiki e uwe haaloulou ana. <4 Ua ike no olua, aole na olua keia wahie," wahi a ka Makuiki i na keiki." "Ae hoi,"wahi a Palanak'a. <4 Alaila, hewa io no olua, oiai ua papaia olua, aole e lawe, eia nae ua lawe olua, aohe pono ia olua ke hana pela." "Alaila, e moe wale iho i ke anu," wahi a Nikola me ke kaumaha o ka manao. I£ Pehea e ke keiki? Pehea oe i cflelo ae la?" ninau aku la ka Makuiki me ka iini nui e maopopo pono ka olelo a ke keiki. "Ae, e hai aku no au ia oe i ka oiai©, a nau ia e nana mai ina ua hana maua i ka mea ku i ka hoopaiia mai, aole paha." O ko maua makuakane, he kanaka oki wahie oia. I kekahi la iaia i oki wahie ai, hina mai la ke kumu laau nui ana i oki ai maluna ona a pepe ia oia. Mahope ilio o na mahina he nui o kona waiho ana j ka eha, make aku la oia, a koe iho maua ko maua līiakuul ine i hele a paUipalu, P&ii nuiu mai kn hnnua i ka li»n, p» puki^i

mai hoi ka makani e hoonaueue ana hoi i kahi hale o makou, komo mai ka ua ma na wahi hakahaiea apau, a hoopulu ina wahi lole o makou. O m-aua 0 na mea opiopio. a ano ikaika, he hiki ke hoomanawanui ia mau pilikia, aka, o ko maua makuahine he palupalu. A ike aku maua i kona pue i ke anu, e hoao ana e hoopumehana i kona mau lala nawaliwali, a aneane pilikia, ehaeha loa ko maua naau, a kahe mai na waimaka mai ko maua mau maka mai. Alaila, imi maua i mea e nalo ai ko maua kaumaha, a pale aku hoi i ka pilikia e hoopuni mai ana i ko maua makuahine aloha ame maua kana mau keiki liilii nei, ana i hiipoi ai ma kona umauma aloha. Aia imua o makou ka ululaau, a ua mokaki iho la ma ka lepo na lala laau a ka makani huhu 1 hakihaki ai, a o na wahi lala laau kakaikahi, oia ka mea e pumehana ai ko maua makuahine palupalu. E ka Makuiki, e haalele wale aku anei maua i ko maua makuahine e make, oiai no nae he hiki ia maua ke kokua a hoola aku iaia. Oia la, e ka Makuiki, ka moolelo oiaio, ano e hai mai oe ina ua hewa maua. "Ae, ua hewa no olua, e kuu mau kamaiki," wahi a ka Makuiki, no ka mea, ua lawe olua i ka mea aole no olua. Aka he mau keiki maikai a malama makua olua, a he hana lokoino loa ka hoopai ana aku ia olua e na kamaiki maikai o ke aloha makua oiaio iloko o ko olua mau puuwai maemae. 0 u hoi, ke hookuu aku nei au ia olua e na kamaiki maikai. 1 noho no oukou a anu, hele aku no iloku o ka ululaau e ohi wahie ai elike me ko olua makemake. Ke ae aku nei au e hele olua iloko o ka ululaau e ohi wahie ai. t4 Lohe anei oe e Kilaweka," wahi ana i ke kanaka kiai. "Ae," wahi a Kilaweka, me ka hoopa ana ae i kona papale kapu. Ano, oiai ua maloeloe loa keia mau keiki no ka loihi o keia wahi au i lawe mai nei, e kii aku oe i kaa a lawe aku i ka wahie i ka hale o ko laua makuahine. ,, "E? Hemahalo? He aloha? E?lokomaikai maolioe? Na ka Makua Lani e hoopomaikai nui mai a hoomalu mai ia oe, no kou aloha i ka mea i hoopilikiaia iloko o ka hune ame ka nele?" ka olelo a na keiki, a haalele aku la i ka Makuiki lokomaikai me na waimaka ma ko laua mau maka Kukulu koke iho la ka Makuiki he wahi hale uuku maikai, i hoolakn ia me na bela mne m * na Boh9, a i )oas» Ai U o]uolu ma ko kkmi nula.

ana, e pale ana i ka hune ame ka pilikia. Hoomau mai la no ka ino, aka, ua hoomanawanui na Kkiki i.iu.ii ohi waiiie, ma ka hele ana iloko'o ka ululaau e ohi waliie ai. I kekahi po, ia laua e hoi ana ma ke alanui mai ke kulanakauhale mai, kahi a laua i hele ai e kuai aku i na hinai liilii a laua i hana ai, a ia laua ma ke ala o ka ululaau, pa-e mai la i ko laua mau pepeiao, 4ie leo e kaliea ana no ka pilikia. O ka leo kela o ka ]Makuiki,' , wahi a Palanaka. "Maanei aku kaua e holo ai," wahi a Nikola. Wikiwiki aku la laua ma kahi o ka leo i pae mai ai. He koi uuku ka Nikola e paa ana ma kona ]ima, he koi oki wahie no na laua. He manawa pokole, a loaa aku la ia laua he kanaka, e ulupa ia ana e kekahi iliohae nui. He oiaio, o ko laua hoaloha noia, o ka Makuiki. Ua kulai ino ia oia e ka iliohae, a nahu iho la me kona mau niho, a mahope iho o ka hakaka ino ana, aneane make ka makuiki. Lele ino aku la o Nikola iluna o ka iliohae, a uhau ikaika aku la me ke koi, a moku kekahi kapuai o ua iliohae nei. Okalakala loa ae la ua ilio nei, a lele mai la maluna o Nikola. Lele aku la hoi o Palaoaka maluna o ke kua 0 ka iliohae,a puliki ae la a paa ka a-i o ka iliohae e uumi ana ma ka a-i me ka ikaika a poniuniu ua holoholona nei. Hina iho la ka iliohae ilalo, a haule pu hoi o Nikola malalo iho o ka iliohae. Haule aku la ke koi mai ko Nikola lima aku, aia hoi, hopu mai la ka Makuiki i ua koi ala, a ma kana uhau ikaika ana, moku pu ae la ke poo o ka iliohae. "E kuu mau keiki?" wahi a ka Makuiki jaia 1 ike pono mai ai i kona mau kokua opiopio, o olua ka'u e aie nui nei i k\ki <sla? 4< E ka Haku, ua hana aloha mai oe i ko maua wa o ka pilikia, a isa hoopakele ae oe i ke ola o ko maua mama a loaa iaia ka ikaika hou, a ke aie nei maua ia oe ma na mea apau. "Ke ike nei oe e Kilaweka,'' wahi a ka Makuiki i ke kauwa, i kona hiki ana ilaila, ke ike.nei oe i ka hana ana a keia mau keiki maikai, i mea e pakele ai ko'u ola." "Ma kahi o ka hookauniaha, ame ka hoino aku i keia poe ilihune e pono e hana aloha a maikai aku, no ka mea, elike me kau e ike nei, ua ola au ia laua i keia la." Nolaila, ke hoomaikai nui aku nei au ia olua e kuu mau keiki, a na ke Akua e kiai ia olua, a e hoopakele ac mai na pilikia apau o keia ao, no

ka mea, oia no ka'Makua. no na'ketki makua ole, ame Lunakanawai no na wahine kane make. Aloha olua e kuu mau keiki makai," wahi a ta makuiki. Mai ka peni heu aniani mai a Kakelaikaiwa, na ke Kawalia Elenoka Iloolaleakaukiu i hooheno | mai no ka Nene Ahiu ona ale oke kai, Ka Lana- | KILA.