Ka Lanakila, Volume I, Number 9, 9 September 1909 — Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU KA MEA HUNA O NA MEA HUNA [ARTICLE]

Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu

KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA

[Kakauin e kn Ankla o Meklko]

A oiai makou iloko o keia kulana hou me he la i ka'u nana aku e popoi ia ana makou e na nalu a o na pali pohaku kuhoho o ka lipolipa o ka moana e hiolo mai ana maluna iho o ma£ou. Aka o kp, mea maopopo nae ua maalo wale ae no lakou me ka hoopoino ole mai ia makou. Ia manawa nalu iho la au iloko o'u iho me ka hoopuka ana ae me ka malie. <4 E naLani! Eia anei au iloko o ka lua huna o Satana a me kona mau kini, lehu a mano i pau ole i ka helu ia, ai ole ke moeuhane nei no anei au? n Nana aku la au a hiki i ka hooki okoa ana o ko'u nana ana aku i na luhiehu o ka papaku o ua Aupuni hoopahaohao nei. A iau i huli ae ai a nana aku i hope; ina au e hai ana i ko ke ao nei i na mea e pili ana i keia huakai aumoana kupanaha, alaila, heaha la ka peni kupono nana e huaipau aku i na mea huna pohihihi o ka papaku a me ka hulu hea la a ke kanaka pena kii e hiki ai ke kahakaha pono i ke ano o ko lakou mau kulana. Aka, mahope au e h'akilo pono ana i keia mau mea, hoomaopopo iho la au o keia malamalama ka a'u e ike nei ika iho mai mai luna mai me he 'la mai na ouli mai o na paia konouli oka paia lani; eia ka auanei, mai loko mai ka ia o ka ikaika o ka lele ana mai o ka malamalama mai kekahi aniani hoonui ike mai, a oia ka ka mea i ano e ai ka ike i na mea kino a pau, a naia mea i hoomaalili iho i kuu noonoo a hoomoakaka pono ae i na hoauwana ia ana o kuu 1010, pela i auwana aku ai ka nSanao paa i hekau iho i na manawa mamua aku mai iau aku. I ka pau ana ae o keia naluea iloko o ko'u waihona noonoo, ia wa i kaia loa ia aku ai au iloko o kekahi hiamoe kulipolipo, aole i maopopo iau ke hai ae pehea la ka loihi oia wa i hiamoe ia ai e makou; aka, i ko 7 u puoho ana ae, me he la he mana-

wa lolhi maoli no i hiamoe ai, a no ka mea, ua hee aku mai o makou aku na maluhiluhi, a me he la, aole makou i liana iki 1 kekahi hana luhi. O wau nae o makou kai ala mua~ae, mamuli paha hoi kekahi o ka poina ole o na hoomanao i ka wa i kualana ai o ka hiamoe no n'a mea kupanaha o keia halelana kamahao, a ia'u i puoho ae ai a okuu iluna, ike iho la au i o'u mau hoa aukai he oia mau no ko laua waiho lapuu ana ma ko laua kuono i haule ai a lapee. Ia wa a 7 u e okuu nei, ua auhee aku la ka poluluhi o kuu 1010 a ua mohala maikai ae la ka noonoo o ke poo. Hoomaka ae la au e nana i ko makou kulana, a ike iho la au he oia mau no aole he wahi mea i hoanoe ia. O ka'u wale no i hoomaopopo i ka loli o ka hoomaemae pono ia ana o ke pakaukau, me he la iloko paha.o ko makou kaia .ana e ka hiamoe i hanaia ai, pela paha makou i lohe ole ai i ka nakeke, a i ole, na kekahi mikini ano palanehe no paha i hooipaemae, aka, o ke one nae he kaumaha, a o ka pohaku he ko'iko'i, a he maopopo no~ ia mea ia oe i kou wa e hanu iho ai. A ke ike ala au ia wa aole he hiki kupono i kuu ake-mama ke pauma i ka makani mamuli o ke kaumaha o ke ea, me he la ua aneane e pau loa ke ea mama (Oxikedena) i ke omoia e makou, alaila, pii mai la ka ikiiki ame ka paupauaho no keia kulana o makou. E ahonui mai e na ma&amaka heluhelu e hoakaka iki kou mea kakau i ka ikaika kaomi o ke ea mama e hiki kupono ai i ka mea hookahi e omo i loko o ka hora. He I76j?aina ea a._oi jki i ka hora hookahi, a ua ane like no me ia ke maemae ole i kiola ia aku e hiki ai ke loaa ka hanu maikai ana o ka mea hookahi iloko o ia wa. Oiai au iloko o keia kulana kupilikii, a kuu mau hoa nae e hoomaopopo ole nei, aia_he nalu nui iloko o kuu waihona noonoo. He mea pono maoli e hookomo ia ke ea hou iloko o ko makou keena paahao, a i ole iloko no o ka moku holookoa, oia ka'u e noonoo ana ia wa, a ulu mai la he noonoo hou, pehea la ka hana a keia kapena kupaianaha nui wale o keia mea lana i hoomau ai i ke ola ana o na kanaka o loko? Noonoo hou iho la au, malia paha mamuli o ke ano hoohuihui akeakamai i loaa ai ke ea ol'oko, a i ole o ka hoowela paha i ka "oxikedena" iloko o ka lanahu o ka patasa, a me ke omoia ana o ka acida cabonica e ka mahu wela o ka patasa, a i oie ia, ua malamaia paha ke ea ma kekahi wahi. o ka moku, a ua hoonee mau ia ma ka pii ana iluna o

ka ili oka moana akea a hookomo mai i ea hou e like me ka hanu ana a ke kohola. I keia wa ua ano pinapinai loa mai la ko 1 u ha*nu ana s aka nae, me ka hikiwawe loa ua hoomama hou ia ae la kuu hanu, a piha ae la o loko o ka rumi holookoa e law,e pu mai ana i na ea kupaoa o ka limu lipoa me na ea huihui waianuhea i puia i ke ala o na wehi like ole o ka hohoriu. la'u i ko aku ai i ko'u hanu iloko, ke hoomaopopo ala au i ka huihui i ko'u akemama, a pela iho la i haawiia mai ai ia'u he ikaika ano hou kupaianaha, Ia wa pu hoomaopopo iho la au ke lola nei ka ua niuhi aumoana nei, a pela i maopopo ai ia'u ua pii ae makou iluna o ka moana a ke- lana nei iluna 0 ka ilikai. Maau hele aku la au e huli ana i ka puka kahi 1 komo mai oke ea huihui, 'a loaa aku la ia'u he wahi hakahaka maluna ae o ka puka komo, a mao popo iho la ia'u malaila ka e kololio mai nei ka makani iloko ona rumi o makou. Kupanaha no neia mea lana. MOKLNA IX Ulupuni o Nede Lana i ka Huhu la'u e nanea ana i ka nana ana ma ua waninakahaka la a k& makani e upoho kololio mai ana, puōho mai la o'u mau hoa aukai mai ko laua hiamoe kulipolipo ana. Huli koke mai la no o Cosila a ninau māi la ia ? u, "Pehea la kou hiamoe ana e kuu haku?" Ua pane pu aku la au, 4< he maikai faina, e kuu keiki wiwo ole,'' a huli pu ae la oia a ninau aku la ia Nede Lana, "Apehea hoi oe?" 4< Nani," wahi ua keiki nei o ka hau oki o Kanada ame ke anu o Alika. Ia manawa ninau like mai la laua a i elua ia'u, Ea, heaha hoi keia ano ea hou o loko nei o ko kakou rumi ? Ua pane aku la au, O ka welau keia o ka makani Eka ona kai anu e kaomi mai la; alaila, hahai aku la no hoi au ia laua i na mea apau a'u i ike ai oiai no laua e hiolani ana, a hiki i ka wa a makou e kamailio nei. Kuhikuhi pu aku la au o kela halulu a makou e lohe ana maluna o ka Aberahama Linekona oia no keia a makou e lohe nei, oiai nae makou e manao ana he hanu ana ia no ke A'u nui. Ninau hou mai la no o Nede Lana me ka paku iku i ana mai ika wa hookahi: Oka hora. ehia la keia? Ua hiki anei ike awakea? A©le, wahi a'u. E kuu hoa, ke manao nei au

o ka aina kakahiaka no keia, no ka mea, ke hoomaka hou nei kakou i ka helu ana i ka lua o na la ma ka moku nei. "Alaila, he iwakalua-kumamaha ae nei hora o ko kakou hiamoe ana?" i ninau mai ai o Cosila. ko'u manao, oiai ua ana maoli ko kakou hiamoe ana," wahi a'u. I mai la hoi o Nede, "Aole no o\i manao nui ia mea, ina no o ka aina awakea a o ka aina kakahiaka paha keia. Aka, o ka'u wale no e ake nei, e hookipa maikai mai i kc kuene ina oia e lawe mai ana i mea ai na kakou/' "E Mr. Lana," wahi a Covsila 1 pane maiai, 4< eia kakou iluna o ka moku malihini, oia hoi keia A'u nui kupanaha, a aohe o kakou alanui e ae e hiki ai ke pakele, a hookahi wale no hana pono o ka hoolohe wale no i na rula ame na kuhikuhi o keia halelana. Manao au, aole nohoi paha kakou e pololi koke ana mamua o ka hiki ana mai o ka aina awakea. Aole kakou he poe opu hemo palemo wale.' r Pane mai la h-oi o Neele me ke ano okaikai: *'0 k*ou mau no ia e Cosila o o kou ake no o ka mahalo wale aku no'me ka huhu ole aku y i meā nou e mahaloia mai ai i kou akahai. Ua oi aku kou ake e make i ka pololi me kou nonoi mua ole aku i kekahi mau kokua ana mai ke kamaaina mai, i loaa ai ona mau mea ai na kakou e nuu iho ai. Kali aku la makou me ka hoomanawanui o ka loaa mai ona mea ai na makou, oiai ke ha'eha e mai la loko i ka make a ka pololi—hala ae ana ua hora, a hala hou he hora, pela iho la ka nee emo ole ana ae o ka manawa me ka hoea ole mai o ke kuene. Nui mai la ka maeele o ka opu i ka ua mea o ka pololi, aole au i ike i ka ikaika loa i na hora mamua ae elike me keia, aka, haupu ae la nae au e hookii ia ana paha makou e make i ka pololi, ina paha he manao maikai ko lakou, ina ua hoolako mai lakou i mau mea ai na makou. la ke kumu o ko lakou hoolohilohi a hoapaapa ana i ko makou manawa ai? I keia wa, ua ulupuni loa o Nede Lana i ka huhu, oiai ua ikaika loa mai la kā onou ana a ka pololi ma na degere, e wili ana i o a ianei e pakaawili ai, e laa no oe o ka puhi laumilo i haua ia i ke kaka-ki. A i ka hala hou ana ae o na hora elua, aole e hiki ia Nede ke hoomanawanui hou aku, nolaila, ua kahea okoa ae la oia me ka 3eo nui, a no ka lawe ole ia mai o ka mea ai, ua uwe okoa iho la oia. Aka, he mea makahewa nae, oiai ia makou e hana ana pela a e hoomanawanui ana hoi,

ua kuli iho la na paia o ua halelana ala, a \ia meha pu aohe mau leo pane, a ike iho la auaohe lulihou 0 ua kupueii nei i keia wa, a ma o ka halulu ana o na.motio hoonee o ka huila malalo ae o makou i maopopo ai ia u, eia ka ke luu nei ua moku kupua nei ilalo o ka papaku o ka hohonu. He meha pu wale no ka moku mai oao, aohe P°e mawaho ae o makou e hiki ai ke kamailio aku no ko makou pilikia. Nani ke eehia o keia noho mehameha. Ua haalulu loa ia au i ka makau no keia mau mea pahaohao a'u e hoomaopopo nei a me ko u mau kii onohi e ike nei, a o Cosila hoi aohe ona onioni mai, oiai ua maopopo iho la iaia ke meha pu nei makou mai o a o, a o Nede Lana hoi ke hoomau nei no ia i ka uwo ana me ka leo nui o ka uwe ku-o. Ia manawa, he halulu kai loheia aku mawaho mai, a he koele ana hoi o na kapuai i ka paia hao, a he nakeke ana o ka puka-ki, hemo ana ke pani puka a ku_ ana he keonirxiana ma ka puka, a me ka huaolelo pane ole mai iaia mai, ua kulai ia aku la oia e Nede Lana iluna o ka papahele a paa ana ke kanipuu o ua keonimana la i ko ianei mau lima nunui. Eia ka o ke kuene no keia, a ua aneane make ua kuene la mamuli o ka paa loa o ke kani-o-u ia Nede. Aole no hoi maua i haupu mua, pela ana o Nede e hana aku ai i na kamaaina ma ke ano po~ wa malu. A oiai keia uluaoa i ulu ae la, ua holo aku la inaua me Cosila e uwao. Ua hikilele ae la nae au me ka ulupuni ana ae o ka noonoo, no ko'u lohe ana aku ikekahi leo maopopo me ka moakaka loa 1 ka pa~e ana mai ma kuu kua me ka malie, ma ka olelo Farani, penei: 4< Ua oki, e Mr. Lana, g o r oc ho; e -ke leumu Aronaka, mai hoopa i kuu keiki, aka, e hoolohe mai i kuu olelo." MOKUNA X Ka Hiapaiole o ica Hoiionu 0 ka mea nona ua leo la i pa-e mai ai o ka leo unahe no ia o ke Alii Nui o ua kupueu la 0 ka Papaku o ka Ilohonu. 1 ka wa i pa-e mai ai o keia leo, ua ku koke ae la o Nede iluna, a o ke kuene hoi. ua ala ae la oia me ka nawaliwali me ke kunewanewa ana. Aia wa i kuhi wale aku ai no ua Alii Nui (Kapena) la 1 ke kuene me ka huaolelo ole, a o ka nalo aku la no hoi ia o ke kuene.

Ke haawi la ou i ka'u mau mahalo nui ana no ka lua ōle o- ke o keia Kapena i ka hoonohonoho ana i na apana hana a kela a me keia o luna o ka moku. Ke hakilo ala au iaia me ko u manao e ahewa ana paha oia no keia hana i na minule i hala ae, aka, ua poho wale ia mau upu ana a'u, oiaK aole loa he wahi kiko o ka huhu ma kona mau helehelena no keia kulana uahoa ? Neele i hana ai me ke kolohe maoli. E ku ana au me ka mumule, a ojCosila hoi ke ku lahalaha mai la no hoi oia ma kona wahi i kuai a e kali malie ana maua no ka hopena o keia hana a Nede. Ililinai mai la ua Kapena nei i ke pakaukau me ka pe a ae o na lima i ka umauma a nana pono mai la ia makou. Nalu iho ta au iloko_iho no oH. Ua hopohopo anei oia i ka olelo mai ia makou? A i ole, ua mihi anei oia no kona heopuka hewa ana i ka olelo Farani? Pela wale iho la no ko'u manao e lauwili ana. Mahope iho nae o ka hala ana o kekahi mau minule o keia noho mumule ana o makou, ekemu. mai la oia me ka malie 3oa_ma, ka olelo Fara.ni penei: "K na keonimana, e kala mai oukou i ko'u 'kamailio ole aku ia oukou i nehinei, a e manao iho ana paha oukou aole au i lohe a hoomaopopo i ka oukou mau mea e kamailio ana. I hai aku au ia oukou, ua hiki loa ia'u ke kamailio ma ka olelo Farani, Enelani, Geremania, Sepania, Italia a me Latina me ka moakaka-, a ua hiki pu no hoi ia'u ke heluhelu me ka pahee, a kakau pu hoi me ka hookaawale pono ia o na hopuna oklo me ka moakaka. t4 Ua manao no au e pane aku iko kakou wa i launa mua ai; aka, ua keakea ia mai au no kuu makemake e ike mua i ko oukou ano, a e noonoo kupono hoi au i ka'u hana kupono e hana aku ai no oukou. 4< o ka moolelo a kela ame leeia pakahi o oukou i hoike inai ai ia'u i ka'u nana ana, ua kulike wale no ma na mea nui,a me ia mau mea. au i nana ai a maopopo pono loa ai ia'u ko oukou ano io. A i keia wa ua hiki loa ia'u ke kahea aku i ko oukou mau inoa pakahi, a ke hoakaka aku nei au ia oe ma ke ano ulia wale no i hiki mai ai oe imua o'u e Mr. Piere Aronaka ke kumu o ka moolelo o na® mea kino ma ka Ilale hoikeike o Parisa, a o ka mea i haawi ia aku ai o ke kauoha e hele e huh i ka moolelo o na mea ulu, na manu ame ua īnea e ae ma na wahi he nui o ka honua nei." (A hui hou aku ine Ka Lanakila.)