Ka Lanakila, Volume I, Number 10, 16 September 1909 — HE MOOLELO NO SA NAITA VENOMETA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO SA NAITA VENOMETA

KA NENE AHIU O NA LOKOWAI HAUPAA O TEMORA -KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SATOMI-KA MAKANI EUSEKALOPE O NA HILANA O WALE

Ka Hiwahiwa a na Setokia o ke Keneturia Umi o ka A. D.

(Mai ka peni hnlu Nene Ahiu mai a ka Anela o Mekiko) BUKE I. MOKUNA X NOI KA WAHINE KUPUA O KA IiOKOWAI I KANA MEA I MAKEMAKE AI IA VENOMETA. Hoole nae ke Alii. "Pela iho la, e ka Moi Venometa o Enelani, i ike ai oe i ke komo kuhohonu ana aku o na ohana lehulehu iloko o na haāwlna ehaeha ame ka popilikia, a he nui wale aku ka ianei mau hana puuwai eleele loa o ka hoopoino wale ana no i ke ola o na poe maikai a hoopono, na poe hoi a ianei i hoihoi ole ai. A i hai hou aku au ia oe e kuu Alii kiekie loa, 0 keia wahine ka mea nana i haku na olelo hoopunipuni a wahee ino loa i hoopoino ia ai kuu makuahine hewa ole, a ma ia hana ana a keia wahine 1 puhi pla ia ai kuu makuahine aloha, a noho hookahi iho la au me ka makua ole, e hanu hele ana i ko'u ola mai ka hua mai o na laau oiai ko'u mau 1& opiopio. A mamuli o ia mau hana hoopoino wale aia nei oia ka mea nana i kono wai ia'u e ukali hele mahope o kona meheu no ka panai ana aku i ka ukv» hoopai 9 m koke? hala oh i hookahe iftt

aka, ua hauoli nui nae au ke hai ae ma keia wahi, na ke akua o'u mau kupuna i ka'ika'i mai iaia ma na eheu o na ulia laki o ka manawa, a hoopokole ia ai ko'u luhi o ka imi ana mahope ona. He 16 ae nei makahiki i hala ka loihi o ka manawa o ko'u uhai ana mahope ona, a no keia wahine au i noi aku nei ia oe no ka hookuu ana ma ia'u, i hookoia ai kuu mea i hoohiki paa ai imua o ka paepae o na lani. t( E Sa Naita maikai," wahi a ka Moi Venomea, 4£ he mea oiaio paha kau e olelo mai nei, maliai ua hana io ia aku no ia mea imua~o kou alo, a he kuleana kaokoa no ia i haawiia mai i kela a me keia mea o ka uhai ana ma ka meheu o ka mea i hana pololei olemai; anoai ina no i ko'uohana ponoi ka hanaia ana mai pela. Aka, mai haawi au i ka'u mau mahalo ana ia oe, ina i hooko oe i kou manao ma kahi okoa, aole hoi imua ponoi o kuu aloalii ame ko'u mau Barona. Ma keia hana ana au, ua hoohaahaa oe i ka hanohano ame ke eehia o ka nohoalii o Enelani, "Ma keia mea i hoahewa ai au ia oe, a i mea e ili aku ai ke ko'iko'i o keia hana hewa au maluna iho o kou hokua, a i lilo ole ai-ioi au ame hoalii i mea hoahewa ole ia mai e ko ke ao nei, ke kauoha aku nei au ia oe e haalele koke iho i ko'u aloalii nei a hele aku mawaho o na palena o Enelani nei. E wiki! Mai lohi hōu iho i hookahi sekona." Ia manawa koke no i lalau iho ai ua Naita Bolina la i ke poo o ka wahine kupua o ka lokowai a hoihoi pu aku la me ia no kona home noho, me ka haawi pu ana ae i kona aloha hope loa i ka Moi Venometa ame kona mau hoa naita, a kamoe aku la oia ma kona alahele no ka haalele ana ia Enelani. I kona hiki ana aku i kona home aloha kahiko, ua nui kona mau hoaloha i akoakoa. mai e halawai pu me ia, a ua hoike aku la oia imua o lakou i ka~ moolelo piha e pili ana i kona haalele ana iho i ka lepo aloha o kona aina hanau. A . me ka manao mokumokuahua, ua kauoha koke aku la oia i kona kahu lio no ka ana mai i kona lio me naJalco. a pau no ka haalele ana iho i ke kulanakauhale o Kamelota, kahi hoi a ka Moi Vehometa e malama ana i kana mau halawai kukakuka no iiH mea e pili aaa} ke keehin» hQQ&£t

kaua e poha koke ae ana. Emoole ua makaukau ae la ko laua iuau lio, a ua lako i na pono apau, a mamua ae o ko laua haalele ana iho i ke kulanakauhale o Kamelota, ua hoik x e aku la ka Naita Bolina i kona manao imua o kona kahu lio, i ka i ana aku: U E kuu kauwa hoolohe, ano, ua kokoke mai ka manawa e kaawale ai kaua kekahi ame kekahi, a oiai au e hele aku ana 110 kahi i maopopo mua ole ia J u ma oka hookuke ana la aka Moi Venometa, ke waiho aku nei au iloko o ka poho o kou mau lima i keia poo o ka wahine kupua o ka lokowai no kou hoihoi ana aku iloko o na malama ana a kuu ohana ponoi, a e hoike aku ia lakou o ke poo keia o kela enemi kahiko o makou a'u i alualu ai no kekahi mau makahiki loihi i hala hope ae nei. "A e hoakaka pu aku oe imua o lakou i na mea a pau au i ike ai a i lohe ai mai ia'u aku me ka hunahuna ole. E hoike pu aku no hoi oe ia lakou, ua hemo mai au mai kahi paa mai a mailoko mai hoi o ka hoopaahaoia ana." "Ke ehaeha nei au e kuu haku, ke hai aku ia oe," wahi a ke kauwa i pane aku ai me ka hoomau ana mai, "malia paha, i kuu wa e hai aku ai ia lakou no kou hana ana i keia mea imua o ke alo 0 ke Alii ka Moi, e lilo ana paha ia i mea no lakou e hoowahawaha ai no kou hana ana i keia hana hoohaahaa loa i ke aloalii, a nolaila, ke ninau nei au ia oe e kuu haku. heaha la kau mau kumupale a'u e hoomaalili aku ai i ka wela o ko lakou noonoo nou?" 4< Ke haawi aku nei au ia oe eke kauwa hoopono i ka'u mau hoomaikai ana," wahi a Bolina. "E hai aku oe ia lakou, e hoomanawanui lakou a hiki i kuu huli hoi ana mai, a na'u ponoi e pane i na kumu pale no'u iho, aka, e* hoike pokole aku no nae au ia oe: "Mamua ae o kuu hana mai nei i keia hana imua o ke alo o ka Moi, ua noonoo mua au i ka'u mea e hana ai i mea e maalili ai ka huhu o ua Moi la, a oiai hoi o oe wale no keia e lohe nei, mai no oe a hai iki ia hai. "E hele awiwi loa ana au imua o ka Moi Benitona no ka lele kaua ana aku iaia, a ina au e laHakila maluna ona, alaila e hoihoi mai auanei au i ke poo o ua alii la imua o ka Moi Venometa, a oia auanei ka'u kumu e hoomalielie aku ai iaia, a ia manawa auanei e lilo ai au i kauwa maikai nana, a oia auanei hoi i haku maikau no'u, a na ka make maua e hōokaawale." <( A ina pela, alaila e hana aku oe elike me kau 1 ike ai h.e pono, Anp, ika wa hea a mahea kaua i hni wahi a ke kauwa,

"Ma ke aloalii o ka Moi Venomela. ,, A ia manawa i mawehe ae ai laua no ko laua mau alaheie iho, o kekahi ma kona alanui iho. Maanei nei e ka makamaka heluhelu, e hoaui h,ope ae ai ka kakou kukini ana no ke aloalii o ka Moi Venometa ; a e waiho malie kakou ia Bolina e kainepu ana ma kona alahele, a i ke kauwa hoi e kuoe ana ma kona ala huli hoi no ka home me kana puolo nui. Mahope iho o ka haalele ana aku o ka Naita Bolina i ke aloalii a huli mai la ma kona meheu o ka hele kohana ana, ua lilo loa ia mea i kumu hookupilikii loa aku i ka noono j o ka Moi Venometa, oia hoi ke kaawale ana aku o kekahi o kona mau naita kaulana i lawa me ka ikaika ame ke koa ohi keia wa o ke kukala kaua. Ua nui maoli keia koikoi ame ke kaumaha i ili iho maluna ona, a ma kekahi aoao hoi ka piha hilahila no keia naau hana kenakena a weliweli lawelaweia imua o lakou. Komo mai la iloko o ua Moi Venometa la na hoahewa ana iaia iho no kona aie nui i ua wahine la, aka, mamua o kona make e ana aku la ua nele oia mai ka loaa ana o na makana hiwahiwa mai ka Moi aku. Nalu nui iho la ua Venometa nei i kana hana pono maluna o ke kino o ua wahine nei, a hooholo iho la oia e malamaia kekahi hoolewa hanohano lo* maluna ona elike me ke ano o na alii aimoku kiekie ame na moiwahine poo karaunu, mea hoi e hookaaia ai kekahi hapa o kona aie i ua wahine la. Ua hooko io ia ka manao o ke alii e like me kana i makemake ai, a ma keia moolelo ua hoike ia o keia ka helu ekahi o na hoohiwahiwa hanohano ma ke aupuni o Alepiona, i ke au o ko ka Moi Veriometa noho aupuni ana. A pela iho la i hoea mai ai kakou i ka panina o na la o ka wahine kupua o ka lokowai, ka mea nana ka pahikaua kupua o Kauila-o-ka-Make,

MOKUNA X

UILANI KA MANAO O KeKAHI NAITA OPIO NO Bolina—Haulk Pahu Nae Kona lini.

Iloko o keia wa e noho nei ke aloalii me ka hakanu no na mea i ikeia ia mau la, ua ulu ae la na manao uilani iloko o kekahi mau hoa naita a pela hoi me na Barona o mua o ke aloalii o Venomela no keia mau hana ku ole i ke ano maikai a Bolma i hana ai, a mamuli o ia mau noonoo i ulu «e he h»l»WBi «hnKuk» m»lu n» u« poe U,

a hoopuka ae la lakou i kekahi olelo hooholo no ka hookau ana aku i ka haopai o ka make maluna o Bolina e hele ala i ke ala me ka maopopo ole ae no keia pilikia, no kana mau hana hehiku i ka hanohano o ko lakou Moi. Mamuli o keia olelo hooholo, ua waihoia aku la na kekahi Naita Opio e hooko ka hoopai o ka make maluna o Bolina, ma o ka waeia ana ma o ka hailona 'la maiwaena mai o na naita lehulehu a me na haku barona. A i ka wa i kukalaia ae ai ka inoa o ka mea nana e hooko i ua apana hana la, ia wa i ku mai ai he naita opiopio nona ka inoa o Sa Seniolepa, kekahi o na a ka Moi o Irelani. Oia kekahi o na naita kaulana loa o Alepiona e nee ana ia mau la, aka, ua piha nae kona naau i kaa haaheo, a o kona mau manao i ka haakei, a i : a wa pu no hoi ua kaualako ia aku oia iloko o na hana hooipoipo me kekahi lede ui maka onaona o ka aoao palupalu, a kakou hoi e kuilima pu aku ai ma keia mua iho. O keia naita a kakou c kamailio nei, nana ponoi no i helu iaia iho ma ke kulana naita o ka papa ekahi, a oiai hei he kulana lawakua io no kona ke nana aku a ua haulehia io no hoi he lehulehu wale o na naita kaulana malalo o kona ikaika oniu lako kaua, a ma ia ano oia i keikei ae ai iaia iho, aka, e nana aku nae kakou r na ulia laki o ka manawa e hiki mai aiia. A me he la, me ia mau koikoina a loko i piha loa ae ai oia ika uilani, me kona manao paa nana e hooko i ka hoopai i manaoia no Bolina. Ua ku mai la oia a nonoi mai la i ka aha o na haku Barona ame na naita, i kumu e nui ole ai o ka hana a e hooluhi ole ia ai o ka lehulehu, he mea pono e aeia aku nana ponoi no e hooko ika makemake o ka hoopai i hooholpia* no ka Nait& Bolina. Ua kunana ka manao o na hoa o ka ahakuka no keia noi a ka naita opio, aka, aole i kuemi a hopohopo iho ka mea noi, a no ia mea ua waiho loa aku la oia i kana noi imua o ka Moi Venometa me ka hoakaka aku i na kumu kupono elike me ka kakou i ike ae nel. Ua hoike pu aku la no hoi oia, o ke kumu nui o keia huakai uhai ana no ka hoohaahaaia ana no ia o ka hanohano afne ke eehia o ka nohoalii o Enelani. Ua hoopunihei maoli ia ka manao o ke Alii ka Moi no keia mau olelo, oiai oia no kekahi 3 awili pu ia me ia haawina hookahi e paila ana i kona umauma, eia ka auanei o ka mea pololei maoli no keia naita f he nonohua maoli no kona no ka hemo ana 0 ka pahiknna.

Aka, mamuli o ka pakika o kana mau kukai olelo ana i waiho aku ai imua o ka Moi, me ka hooia pu aku, ina oia ka mea nana e hooko, alaila, e hoihoi mai no oia i ke poo o Bolina« No keia mau mea, ūa pane mai la ka Moi: 'E kuu keiki, ke apono aku nei au i kau noi a elike me kau i hai iho nei imua o makou pela oe e hooko ai, oiai aole o'u apono iki i kana i hana mai ai imua o'u, nolaila ke kauoha nei au ia oe. e hooko aku i kahana. I ka lohe ana o ka naita opio i keia mau olelo, ua haawi koke ae la oia i kauoha i kona kahu lio e hoolako koke ia kona lio me na makaukau a pau no kana huakai hele o ka uhai ana mahope o ka meheu o Bolina. I ka wa i loaa mai ai o keia apono ana mai ke Alii ka Moi mai, ua pahola emoole aku la ia lono ma na pe'a mawaho aku o ka hale Kakela kahihoi a ua aha alii la e noho ana, a ua hoea loa aku hoi ia nuhou imua o na pahukani o ka lede opio a* kakou i kamailio ae nei mamua. Hoomakaukau like iho la laua no keia huakai hele me ka ike ole o kekahi i kekahi. E waiho malie kakou ia laua nei e u hoomakaukau ana no ka laua huakai hele, a e huli aku kakou imua o ke alo-alii, heaha la meahou makamaka e oili mai ana. Ae, ike ae la au, he malihini kipa, ke houhou nei i kuu manawa, heaha la ka puolo waiwai !o kahi o ke alii, a owai la hoi nei kupua o ka hiki ana mai o ka la malie. Ae, he kupua io ka; aliā nae "hoi. llōko olea nanea nui o ke alii ka Moi, oiai ua hookuu ia āku la kela ame keia e hoi e hool&olu no ka wa oka hana e kauoha ia aku ana. Ame ia nanea la i hdea aku ai kekahi o kona mau aialo a hai aku la iaia eia he malihini ua ake loa e hui a halawai pu me ia. Ua aeia aku la ka malihini e komo mai, a iwaena o na poe i waeia i noho iho ai ua malihini la iluna o kekahi noho i paneeia aku imua pono o kona alo. Ua huli papu aku la ka Moi imua o ka malihini, ina paha he huakai ano nui kana oka hiki ana aku. Ua pane mai la ua malihini la i keia mau olelo imua oke alii: 4< Owauke kilokilo Melewina, a i hiki mai nei au imua ou no ka hoike ana aku ia oe e ke alii i ka moolelo o keia kaikamahine au i ike iho nei, ka mea hoi nana i lawe mai nei i pahikaua a oukou i unuhi iho nei, a a< le nona wale, aka, e hai pu aku ana nohoi au i na mea e pili ana ika wahine o ka lokowai, ina nae oe e ke alii e ae mai ana e hoike aku au. Aole i paw