Ka Lanakila, Volume I, Number 10, 16 September 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi-no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE

He Moolelo Pategonia no ke Keneturia Umikumamalua o ka A. D.

(Kakauia e Puuwai-mae'ma'e) MOKUNA 111 HOAKAKA O MAMIONA I NA MEA APAU. "I ka aina hea la oe e hele aku ai, a i ole, e haalele mai ana anei oe ia'u?" Wahi a Hesisina-hesi-no i kamailio aku ai i kona kahuhanai. 4< E kuu alii," wahi a Mamiona. "E kala mai oe ia'u, a e hoomaopopo aku ana au ia oe. E hele aku ana au ma kela aoao mau, a ke kaa aku keia kino au e ike mai la ma kela aoao o na palena o keia ola ana, alaila, e kiai kinowailua mai ana au ia oe ma na wahi a pau loa au e hele ai a hiki i kou lanakila ana maluna o ko ka honua a pau, a oiai, ua paa ka manao o ka mea ike ole ia aole e loaa ia oe na pono ame na pomaikai, ame ka hanohano pu; a, aia a haule akh kfeia ohohina o'u iloko o ka lua, alaila, ma ia hope iho e wehe ia ai ka ipuka nou e komo aku ai iloko o ka pomaikai palena ole. A e hamama wale mai ai no hoi na ki hoonee o ke panipuka o ka pohaku kupua nou, ke hiki aku oe ilaila. 4< A e like me na mea a pau i hahai ia mai ai ia oe maloko o ka buke, pela wale no oe e hooko aku ai ma keia mua al' n, a mai hoaui iki oe i kekahi o olelo ao i palapalaia maloko oua buke la. <( A, mahope iho oka loaa ana ia oe oka waiwai huna, alaila waiho iho oe i ka buke kilokilo maloko o laila, no ka mea, aole au hana i koe me ia mea. A, oiai ua ao aku au ia oe ina mea a pau loa, mai na mea nui a na Uilii, a koe ole aku kekahi, "A kt heit sku os m»i J»iU k*

kupua auanei o na uhane o ua pohaku kupua la e kuhikuhi mai ia oe i kau mea pono ē hana aku'ar ke loaa ia oe ua mea huna la o Kasimia nei i wanana kahiko ia mai nou. O ka'u a,o hope loa ia oe, mahope iho o ko ike ana mai i keia kino o 7 u e nalowale aku ana mai ou aku, a i ike auanei oe he ahua o kekahi ano hua ma kahi o kuu kino, alaila, e hoomanao iho oe 0 ua puu hua la au e ike ai, o kuu kino no ia, alaila lalau iho oe i hookahi hua oia-puu holookoa a lawe pu aku oe a waiho pu iho iloko o ka pahu kupua i kinohinohi ia me ka poliaku paea ame ka lepo palolo ma"kahi au e waiho iho ai i ka buke kilokilo a kaua. "I hoakaka hope aku au ia oe e kuu hanai alii, a Haku hoi o'u, o kahi a'u e hahai aku nei ia oe oia hoi ua pohaku kupua la au e ike aku ai, no ka ilina a na kupua i hoomakaukau ai no kau kumu a kahu hanai h&i ou, a ma-o'u nei wale no e hemo wale mai ai no na ipuka paa kupua o ua po~ haku la. >7 I ka pau ana o kana mau olelo hope, ia wa no 1 hiolo makawalu iho ai na kulu waimaka o ua Keikialii la, a ua like ia mau kulu waimaka me na pakaua kilihune o ke kau o Makalii, ke hoopulupe la ina papalina oua ka m a ? la a kaua, a nawai ho e ole, ua huai pau mai la ka puuwai, ke pauma mao ole la i kana apana hana; o ke aloha. A no ka hiki ole i ke Keikialii ke hookaukaulua iho i ka lalawe aia haawina kamahao me he lima kanaka la; ua lele āku la ōia iluna oWamiōna me ka puliki ana a a oiai laua iloko oia mau wiliau e kokoia ana, aia hoi; poha pono ae la ka leo hope loa mai iaia ae apa pono i na pepeiao o ua Keikialii la me ka maopopo loa penei: "E ikaika a kuoo," a i ka pau ana no oia mau hopuna olelo, aia hoi, he puu hua oka nui ke ku ana imua o koia ne* alo. E hoomaopopo e na makamaka kuilima pu o keia nanea, ua hiki mai la kakou i ka panina o ka Mamiona mau hana me kana hanai alii ma keia ao, ua lilo aku la kona kino maoli i ke au a ka h6wahewa a kahuli ae la he mea kino okoa. I keia ike ana o Hesisina-hesi-no i keia ouli kupanaha, ua lilo ia i mea e pakela aku ai o kona uwe kuwo maoli ana ae no kona kahu hanai,*a \ ka mao ana oia mau kipona a ke aloha, ua lu helelei aku la oia i ua puu hua oka la ma o a maanei o ua kahua la a laua i hui hope ai i na minute i hala iho mamua. A ua nalo loa iho la na hoomanao ana nō ua kumu ao nei ana ma ke ano he kino ©like me ko< na: aka* ma ka m&m np e hm i kiw

uhane o ua Mamiona la e hui a halawai hou ai laua ma keia hope aku. MOKUNA IV lIOOKO KE KEIKIALII HĒSISINA-HESI-NO I NA Kauoha a kona Kahuhanai, Mamiona. Oiai ke Keikialii Hesisina-hesi-no e noho hookahi ana, ala mai la i kona noonoo ko laua au kokoolua ana mai oia wao, a hiki i na olelo ao hope loa a kana kumu iaia, ame kona hakoko Hookahi aku i 'na keakea o kona alanui hele o mua aku, no ke koena aku o kona mau la. A oiai oia e nalu ana me ia mau noonoo ke kuwo pu la oia ia wa like, a oiai oia e lupea ana e ia mau wiliau, ua maopopo ole iho la iaia kana mea e hana koe nae, kona hoomanao no i na olelo ao a fil:ana kumu. laia no e hoomau ana i ka uwe, lele mai la kekahi auna manu kolaka eleele a kiko iho la i ua hua oka nei a kokoke e pau oiai no nae oia e nana aku ana no i ka hana walea mai a na manu, 0 kana haupu ae la uo ia i ka mea a kana kumu i olelo mai ai e malama oia 1 hookahi hua mai loko mai o kela puu nui i ike ia. Nolaila, o kona hoomaka iho la no ia e aumeume me na manu a hiki i ka loaa ana iaia he hookahi hua, oia ka hua hope loa elike me ke ao a kana kumu iaia. Hookomo'iho la oia i ua hua oka la iloko o kana kieke. Māhope ko!:e iho oia manawa i kahuli ae ai ke kulana o kona mau helehelena a loli ae la a he kanaka lua ole o ka nani ame ka maikai. Ua olelo ia ma keia wahi o ka kakou moolelo, o ka wa keia 1 hoomaka ai kona ui ana, a o ua u'i la, ua like me ka mohaha molale maikai o ke aliali o ka malamalama i ka po mahina piha o Mahealani. Ia wa koke no i hoopiha ia mai ai kona mau io huki e na olona wikani, a ke ku aku oia imun o kekahi anaina kanaka, e hoi koke ae no kona kulana i ka lawakua o kona pauku kino. Nalohia koke ae la iloko oia manawa kona aloha no kana kumu, a kupu emoole mai la iloko ona ka piha inaina no na pilikua aikanaka ame na uhane hoomainoino wale, a ua piha pu hoi kona wai,hona noonoo me ia,mau mea wale no. Hopu aku la oia i ke eke mana kupua a wiliwili ae la iloko o ke ea me ke kahoahoa pu ae ma ka inoa o kana kumu a kahuhanai aloha hoi ona. A hoomau aku ia oia ma ke alahele a kana kumu i kuhikuhi mai ai iaia. A elike me ka liona pololi mahope. iho o kona puoho ana mai kona hiamoe

mea la e huli hele ana oia i kana mea ai e lawa.ai kona pololi, pela iho la na olino i hekau iho ma na helehelena o ke Keikialii ia manawa. Oia iho la na onina apau, aka, aole nae no kona manao punikoko maoli ame ka lēalea hakaka wale ke kumu oia mau onina maka. Aole pela, aka, no na hana ino a hoomainoino wale a na pilikua aikanaka ame na uhane; ame ia mau kipona i hekauiho maluna ona ia manawa, pela oia i hooholo paa ai i kona manao e hele aku ana oia e anai aku ia lakou apau loa mai ka ili aku o ka honua. Oiai no oia e hoomau ana i kona hele ana ma kona alanui hele no mua, aole no i mamao mai kela wahi mua mai a laua me Mamiona i noho hope loa ai, ua halawai mai la ka ike a kona mau kii onohi me ka hiohiona o kekahi Liona wahine e hanai ana i kana mau keiki elua ma kapa o kana alanui e hele aku ana. laia i hookokoke aku ai i o lakou la, eu koke ae la ka liona makuahine a hoomakaukau mai la e lele mai maluiia oia nei. No ia mea, haka pono aku la na maka uwila i piha me na okoko o ka inaina o ke Keikialii maluna o kona enemi. A oiai ua paila like ia laua a elua e ia haawina like, nolaila, ua makaukau like laua no ka hakaka. Ua kaa e i ka liona ka hiki mua o ka lele ana mai maluna oke Keikialii me ka weliweli nui. A iaia i lele mai ai, ia manawa koke no i hopu aku ai oia ma ke kania-i o ua kupueu nui la o ke kuahiwi, a kiloi aku la iaia iluna o ke-a haoa, a na ke oolea o na kiokio pohaku i puliki aku i ua holoholona hookalakupua la-o ka nahelehele, a pela i hoohalawai koke ia mai ai ua liona la me kona hopena, he make. No na wahi liona keiki hoi, aole i kii aku ua Keikialii la e pepehi, aka, hookuu aku lanoia laua e inana hele iloko o ka hihipea o ka nahele, a ia laua 'la e hele la, ua nana wale aku no keia, a oia kana ipuana aeai: "Aole no'u ka hewa i hoonele ia ai olua i na-u ole e omo ai, aka, o ke kue ana mai o ka makuahine o olua i ke ala e hiki laelae aku ai au i ko'u wahi e makemake nei, pela i hoonele ia ai olua i ka makuahine ole. 4i Aka, ke hauoli nei au i ka hoohalike ana ae i o'u mau enemi apau loa me ke kulana i hoea iho nei maluna o keia liona wahine." Na ka leo uwe kapalili o na liona opiopio i kono aku i ka liona kane e oili ae a haalele aku i kona wahi i pee ai. Me ka hookaukaulua ole iho, lele mai la oia maluna o Hesisina-h«si-no, a elike me koiia mama

a hopu aku la keia a paa ma na wawae hope a uhae ia* ae la ua holoholona la i na apana like ole I ka pau ana o keia apana hana ana, ua hoopuka ae la oia i ka inoa o ka mea Mana Loa, a i kana kumu a kahuhanai aloha, Mamiona, me ka hoopuka ana ae: "Ke haaheo nei au i ka olelo ae; elike auanei me kuu pepehi ana iho nei i keia mau kupueu i keakea mai i ko'u alahele, pela no auanei au e luku loa aku ai i na pilikua aikanaka ina lakou e kue mai ia'u. Pela pu hoi me na kupua o kela ame keia ano, mai na mea lele a hiki aku i na mea kolo o ka honua nei, ā iho loa ak'u iloko o ka hohonu o nā wai ame ka papaku o ka moana. Ina e kue mai lakou ia } u? E hookau pakahi aku no auanei au 1 ka make welileli maluna o lakou.'* Me keia mau olelo, haalele iho la oia ia wahi a hele loa aku la oia a ka palena mai o ka ululaau oloa, ike aku la oia i ke ano o ka pohaku a kana kumu Mamiona i hai mai ai iaia. Nolaila, wehe ae la oia i ka Buke Kilokilo a heluhelu iho la ma na )alani mua o loko o ua Buke ala. A iaia i hookokoke aku ai i ua pohaku paea leleele la ike io aku la no oia i ke ano ua like loa no me ko ka pahu kupapau, oia no a e ao. A puana ae la oia i kekahi mau huaolelo a ka Buke i hai ia mai ai e kona kahu hanai, a e hoakaka ana penei: "E na kiai naue ole o ka pohaku kupua mana. E ka Makua mana ame na kaula hemolele a pau. O ka mana hea la kai haawiia mai na'ue lawelawe? Ano, e like me ke kuhikuhi o ka Buke Kilokilo Mamiona, eia au ke hooko nei i na mea i palapalaia: 4< E kikeke, a e weheia na mea apau i hunaia iloko o keia pohaku kupu# mana kupanaha." Maloko o na aoao hope loa o ua buke la, heluhelu iho la oia i keia mau manao i kakauia penei: He mau makahiki i hala ae nei, aole loa he hookahi mea nana i akaa ae i na mea huna pohihihi o loko o keia pohaku, no ka mea, aole loa lakou i hele mai ma ka inoa o Mamiona. He oiaio o Mamiona ka'u kumu, o Mamiona kuu kahu hanai a o kuu makua alohā hoi, ka mea hookahi wale no i waihoia mai ai o ke ki kupua e hemo keia pohaku kupanaha, ma ona la ke nonoi ae nei au e weheia kona mau ipuka, a e hamama hoi kona mau pani ume n?akeneti. U E na kiai naue ole, e wehe ae i kja mea huna pohihihi, a e akaa ae i na weba sila he umikumamalua i kuniia ai. Ia wa koke no i lohe aku ai oia i kekahi leo halulu o kekahi mea kino elike me ka alena \ ka

ianamai: ''Ae; ae." a owaka koke aelakamalamalama mailoko mai o ua pohaku kupua la, a waiho hamama mai la he puka me kekahi alanui pii. Alaila, p kona hoomau aku la no ia i ka hele ana no mua, komo aku la oia iloko o ka waha o ua pohaku nei e hamama ana a hele pololei aku la ia a hoea ma kahi o ke alanuii e iho ana ilalo o ka opu o ka nonua. Ma kona manawa i nalowale aku ai iloko o ka lipolipo hohonu o ka pouli, lohe aku la oia i na leo kupinai e oho like mai ana i ka ike ana mai iaia, e uwe ana kekahi poe, e nuku ana nohoi kekahi poe, a e mele ana nohoi kekahi poe, a hoowalewale mai la no hoi kekahi poe ia ianei, o na ano hana no a pau loa ma keia ao a kakou e ike nei, oia iho la no na hana maloko o ua luahuna kupua la. Aka, me ia mau ulono ana mju a lakou mai, aole no ia he mea na ka kakou kamaeu Hesisina-hesi-no e kuemi hope ai, aka, ua hoomau aku la no oia ika nee ana no mua me ka hoomanawanui ana i keia mau hana me ke kulana uahoa a aiwaiws maoli. Oiai oia e hele ana, e hoomanao mau ana no oia i na oleloao a kana kumu aloha Mamiona ame. na kuhikuhi a ka Buke Kilokilo. Pela kona hoomau ana a hoea i ka papaku o lalo, a iaia i hele hou aku ai ua komo aku la oia iloko o kekahi keena nui akea a ka launa ole i hiki ole ai iaia ke hōo.maopop© aku i Jcona like aku me ko keia ao honua holookoa a kakou e ike nei. laia e ku ana ma ua keena la ike aku la oia i na uhane he nui o kela ame keia ano e kau ai o ka lia maka'u i kekahi oia, a maiwaenā maz o lakou i hele mai ai kekahi kino alena me ka pahi nui hoōkalakupua e paa ana ma kona lima akau, a hoomakaukau mai la no ka hoomoe ana iho maluna o ka kakou Hesisina-hesi-no, aka,ike e mai la nae ia i ko ianei ano kuoo ame ka makau ole, huli ae la oia a pipika hele aku la mai ke keikialii aku. Mahope koke iho no oia manawa, hiki hou mai la no he ekolu mau alena ulaula I like me ka lapalapa ahi, he mau laau ihe loloa ke paa ana ma ko lakou mau lima hema, a he mau pahikaua oilua ma ko lakou mau lima akau. Ninau mai la lakou ia ianei me na nināu he lehulehu wale: "Owai kou inoa e nei komohewa o ka hiki ana mai nei o ko makou aūpuni nei? "A nawai oe 1 kono aku nei e hehiku ika neneihi kapu o kahi i hookaawaleia no ka haku a no ke alii q makou* k* m hoi a makou e kali nei{