Ka Lanakila, Volume I, Number 10, 16 September 1909 — KE AHIKANANA VERO ONEGA Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu [ARTICLE]

KE AHIKANANA VERO ONEGA

Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu

(Hoomauia) MOKUNA XIV. Kb Kaeaea d ka Hema Imua o Ateaga Mumuli o keia mau kamakamailio ana mawaena o Ateaga ame ka makaikiu Vero Onega, ua nanea loaia o Ateaga, a no ia kumu ua kamailio mai la oia i ka olelo Beritania o ka mea i loaa na hoonaauao kiekie ana. Me ka leo olu a kuoo ua ninau mai la ka kakou hiwahiwa: iC He kanaka Paniolo maoli anei oe? No,keia mau olelo a Vero Onega ua ku ae la o Ateaga iluna me ka hikiwawe me ke kau ana mai i kana pu-panapana ma ka umauma o ke kaeaea o ka Hema, aka, mamua o ka loaa ana iaia ō~kā marfawa kupono no ka manao ana e hooko mai i kana elele o ka make, aia hoi ma ke ana like me kona lae e kau aku ana ka pu a ka kakou koa, ame ka leo nui moakaka ua pane aku la oia: "Mai hapai i kou lima iluna, e keia kanaka. Ina e hana ana oe pela, alaila, e hoouna no au ia oe no luna o ka papahele!" Ma keia wa ua haule hou iho la ka lima o Aleaga ilalo me he la ua loaa ia i kekahi ma'i 1010. <f He kanaka pono ole maoli oe, 5> wahi aua ahikanana ala. "Ua hoopunipum mai oe ia'u!" <( Ma ke kumu hea?'' "Ke ike nei au he pu no kau!" <4 Nau nohoi i huli iho nei ia'u." "Owai oe?" "Ua palua ka manawa i hala ae nei o ko'u hai ana aku ia oe he elele wale iho no au." <f Manao anei oe ua puhili au ia oe?" Aole, aka i hoohalike wale ae nei no au elike mē kau i manao ai e hana mai ia'u, a ke ike nei au i ka holopono ana oia hana ana," 0$ 0 ko'u

<4 Pela anei?" "Pela no" <4 Ma ke ano hQa? 5> "Me hookahi hehi ikaika ana a kuu mau kapuai maluna o keia papahele e hiki mai ai he hoo* kahi kakini o na kanaka i lako me na mea kaua "Ina oe e hoao ana e hana pela, alaila, he mea okoa loa kau mea e ike ana." ''Pehea ke ano oia mea?" <( He puupuu kepau ka'u e hoouna aku iloko okou puuwai/' "Hiki no elua ma kela ano paani." "Pela no, a ke ike mai la no oe. O keia a kaua i hana iho la, he wahi hana keaka a hoikeike maikai loa keia, a nolaila, aole kaua e hoololi i ko kaua mau kulana pakahi a hiki 1 ka pau pono ana o ka'u hana i hele mai nei." "Heaha hou ae kahi mea au o ka hele ana mai nei?" "Aole he mea hou ae elike me ka'u e kau leo aku nei ia oe, aka, aole nae oe i hana makamaka mai." "He kanaka wahahee loa oe!" 4< Pehea i manao ai oe pela, e Mr. Ateaga?" No keia ninau aka kakou koa ame ka hoopuka pu ana hoi i ko Ateaga inoa, na ia mea i hoano e ae i ko ka Paniolo mau helehelena a kohu mea ua loaa i kekahi ma'i kauhola. <4 Ua maopopo ia'u kou mau ano apau. Eia oe malalo o kekahi hana poholalo. Aole oe e haalele iho ana i keia hale me ke ola iloko ou!" "Aole anei o oe no ke kanaka i hai mai ia'u no ka poe powa?" "Ua kāmailio no au pela." Ma keia wa koke no aia he mau hiohiona ano e ke ikeia nei maloko o ua nunui la. O ka kakou hiwahiwa, ka mea i aahuia me kekahi papule ulaula ame ka papale laulau nui ma kona poo, eia oia ke ku nei iluna, a o kana pu-pa-napana eia ia ke kau pono aku nei ma ke poo o Ateaga ka haku o keia home, oiai ua Paniolo la e noho hamau ana melea haalulu no ka maka'u. MOKUNA XVI. Waiho Oni Ole Iluna o ka Papahele ka Hana A KA UwiLA—PAU EIUA I KE ANU O MaHIKI—OILI PULELO HK AHI NO ANEKI —He Akule ka Hoa Like—-Ma-mao Noho i ka Hohonu. He minute ko keia noho hamau ana mai ka manawa mai \ 0 m ole}o hope loa e

Ateaga elike rae ia i ikeia aenei, aia hoi, ua lohe aku- la ka kakou hiwahiwa i kekahi leo mawaho o ua rumi la. a na kona o ana i hoomimino iho i ka wiwoole o kona puuwai. Ua pinepine ka ©lelo ia i ka hiki ole i na anoano o ka hopohopo ame ka maka'u wale ke ulu maluna o na puuwai i hanauia mai me ka wiwoole 0 ke koa oiaio, aka, he kuhihewa nae ia mau noonoo ana, a no ka mea, ma keia wa a ka kakou koa 1 lohe ai i keia leo mawaho o ka rumi a laua e noho nei, ua aneane maoli oia e hehēe iho noluna o ka papahele mamuli o ua leo la, aka, na keia kulana ona e ku nei imua o Ateaga i hooikaika hou ae iaia no ka makaala ana iaia iho mai na poino mai na lima mai o Ateaga. Na keia leo i hookalakala pu ae i ko Ateaga mau helehelena, aka, me he ao la i maalo ae ma na papalina o ka La a nalo aku, pela no ka nalohia koke ana aku oia ano mai iaia aku, iaia hoi i lohe aku ai i kekahi halulu, he halulu hoi o na kapuai lio lehulehu eia mawaho o ka hale o ua Ateaga la, a no ia mea, ua hoala hou mai la oia i ka ino ma o keia mau olelo: "Ke ike nei au eia au ke kamailio pu nei me kekahi kanaka limakoko !" wahi a ua Paniolo la. Oiai ka kakou hiwahiwa ke makaala mau nei nona iho, aole loa nohoi oia i hoololi iki ae i kona kulana, oiai, eia mau no kana pu panapana ke kau mau nei imua o Ateaga, a ua makemake hoi oia e pane aku no na olelo a ke Paniolo i kamailio mai ai mamuli o kona lohe maopopo aku i kekahi leo, he leo hoi no kekahi wahine, he leo uwe, he uwe hoi iloko o ka ehaeha. No keia leo uwe ana e lohe nei mawaho o ka rumi ana e ku nei iloko oia manawa, i kono mai iaia he hana pono ka hanai apu koheoheo ana aku ia Ateaga i mea e pakele ai kona ola. O ka hoopakele ana aku ia Ateaga oiai eia oia malalo o ka hoomalu ana a kana pu-panapana, he hookipa oluolu ana mai ia i ka make i ona la. He wa keia na ua kaeaea la o ka Hema e noonoo ana iloko oia manawa. Ma keia wa ua lohe hou ia aku la ua leo uwe la no me ka ikaika, a meha pu ihd la, a me he la ua maalo ae ka anela me ka wepa ma ia wahi ia mauawa, a sila iho la i na lehelehe nona ka leo a ka kakou hiwahiwa e lohe nei. Na keia leo ana i lohe ai i kono hou mai i na noonoo o ke kulana keonimana oiaio iloko ona, a hoopaa koke iho la kona lunaikehala he mea pono iaia e hana aku i ka mea a Ateaga i makemake ole loa ai e loaa aku ia mea iaia. Nolaila, me na maka hulili i piha me ka ina-

ina, ua nee mai la oia 110 mua o keia Paniol6, me ka ikaika apan o kona mau olona i hoounaia- aku e houluulu ae ia lakou 'apau ma kona lima akau, ua haawi aku la oia i kekahi o kana mau puupuu kapuai elepani ma ke poo o Ateaga y a iloko o na imo elua ana aka maka, aia ua hooulu ino nei o ka hooilo ke waiho oni ole la iluna o ka papahele. Me ka eleu o ke tiga o o Hinedu" e lele ana no ke omo ana i ke koko o kana mea i makemake ai, pela ka eleu o*ka kakou hiwahiwa i lele aku ai maluna o Ateaga, a piha a puua ka waha o ua Paniolo la i ka popowelu, a o na lima ua punukuia ae la me na kupeehao, a o na wawae o ua Ateaga la, ua kupeeia iho la me ka hainaka a ua ahikanana la e lei ana, a ma keia wa aia u?. Ateaga la ke waiho oni ole nei, a ua lawaia no ka waiho molaelae ana i ke alahele no ka lanakila o ka kakou hiwahiwa e puka ai mailoko aku o keia rumi. Me ka hoopau manawa ole aku, ua komo aku la ka lima o ka makaikiu iloko o ke eke o kana pio a lawe mai la ike ki o ka rumi, a iloko o ke kauna sekona wale no, ua ai a ka hemo ae la ka puka, a aia ua kaeaea la ke ku la no ka rumi nui owaho me ka laka pu ana hoi i ka rumi mahope ona. Ma keia wa ua hoomaka aku la ka kakou e pii no ke alapii e kamoe ana no ka hale o luna, oiai hemau«kikekeikaika kana e lehe ana ma ka puka nui o ka rumi ana i haalele aku ai ia manawa. Ua ahiahi loa i keia manawa a ka kakou hiwahiwa e ike nei, a e aneane aku ana hoi na kukuna o ka La e hooluolu no ka luhi oia la o kona hele ana. Ua hiki aku ka kakou hiwahiwa no ke poo o ke alanuipii iluna, a ma keia wahi oia i ku iho ai no ka hoolohe ina paha he kino kanaka kekahi e halawai aku ana me ia, aka, he la'i pu wale no, a o kela kikeke ikaika ma ka puka nui owaho o ka rumi ana 1 haalele aku ai, oia wale no ka mea nana e hoohaunaele ana ka meha la'i pu ia manawa. Aole i hoohala manawa wale ka kakou koa ma ke ku ana ma keia wahi, a i ole, iho paha no lalo a no ka puka nui no ka hooko ana i kar makemake elike me ke kikeke ana e lohe nei, aka, ua hele aku la oia no kekahi pukaaniani e ham'ama mai ana, a iaia i nana aku ai no waho, ua ike aku la oia he heluna nui o na lio, a ma ka- helu ana aku a ka kakou hiwahiwa ua hiki aku ka nui o keia poe lio i ke kanakolukumamalua, a ike īho

la oiā ia wa me ka hoohewahewa ole aia he kanakolu ame elua mau hoohololio limakoko ma .ka lanai o ka hale i kela manawa, a o lakou hoi keia e paluku nei mawaho o ka puka no ka manao ana e komo mai iloko. Ma keia wa ua mahuahua loa mai la ka ikaika 0 ke kikekeia ana o ka puka, a ua maopopo i ka kakou koa ke kaeaea o ka Hema, ina e hoao ana keia poe e wa-hi i # ka puka i tnea e komo mai ai lakou iloko, alaila, e ike maopopoia ana oia, a o ka hopena, e hapala ana ke kea na ka ele ka ai. E ka mea heluhelu nou a no kaua, ua lawa na manawa i hala akj i abia mai ai kaua e ka makaukau nui o ka kaua koa, a nolaila, ma l keia wa eia hou no oia iloko o~ kekahi kulan ; kupilikii loa, oiai eia no keia manawa i ka wa malamalama e hiki ole ai iaia ke pakale oiai ka hale ua hoopuniia e na powa. Ma keia wa eia no ke kikeke ma ka puka ke hoomau nei i kana hana, a o ka kaua eu hoi ka hiwahiwa nona keia moolelo, eia oia ke ku nei ma ke poo o ke alanuipii iluna, ame na lima elua e paa ana ma kona poo, kona mau maka ooi a hiaa e nana hoomau ana maluna o ka papahele, ua ku malie iho la oia no kekahi mau sekona no ka noonoo nui ana i ka hana kupono e hana ai no ka hoopuhili ana i keia puulu o na powa, a no kona lanakila hoi. "E iho aku ana au e wehe i kela puka," wahi a ua ahikanana la, oiai oia e iho mai ana no lalo no ka manao ana e wehe aku i ka puka. Ma ke sekona mua loa a ka kakou koa i hehi iho ai kona mau kapuai i ka papahele o ka holo o lalo, ma ia manawa hookahi no oia i halawai aku ai me ka Ilikini e puka mai ana mailoko mai o kekahi wahi rumi uuku no ka hele aaa aku e wehe mai i ka puka, ame ka piha eleu a haawi ole aku hoi i manawa no keia Ilikini e pale ai nona iho, aiā" na lima kāulana o ua kaeaea la ke lomilomi la 1 ka ohe makani o ka puana-i o ua keiki noho hale lau pama la a Ateag"a, a heaha ka mea i ikeia, aia hol, aia la ke halihali ia la ua llikini la e ka kakou koa no ka hale o luna. A elike me kana i hana aku ai ia Ateaga, pela no oia i hana aku ai i keia pio ana, a pau elua e pupue malie ana ike anu o Mahiki. Aole ka kakou koa i hoohala aku no hookahi sekona no ka nana ana aku i ua Ilikini la, aka, ua iho koke mai la oia no lalo no ka wehe ana aku i ka puka. "Ma o na lani la, e akahele mai!" wahi a ua ahikanana la iaia e wehe ana i ka puka, a i ka hemo ana ua halawai aku la kona ike me na helehelena o Konela lani, ame ka leo hikilele ua ninau

koke aku la oia i ke Konela: "He kauka mai nei anei kekahi me oe?" "I kanka?" Ae, e wiki! E make ana o Ateaga!' ? "E make ana o Ateaga!" wahi a Konela lani i hoopili mai ai i kana o]elo ana. Ua kamailioia keia mau olelo e ka kakou hiwahiwa me ka hikiwawe loa ame ke ano hookaumaha hoi, i mea e hiki ai ke hoopuhili aku i ua Konela la ame kona poe, a i hiki ole hoi i kekahi ke loaa he manawa e mohala ae ai o ka noonoo no ka hoohuoi ana. "Eia anei o Kauka Lanada me kakou ikeiawa? ,J wahi a ka ninau a ua Konela la. <( Aole," wahi a kekahi o lakou. "E haawi mai i kou lio ia'u o ke Konola maikai, he mea pono e loaa ona kanaka ia kakou i keia manawa," wahi a ke kaeaea Vero Onega. u Ua pono, e lawe aku oe i ko'u lio. u Aia mahea o Ateaga, a i ka wa hea kona ma'i ana? M "E make koke auanei oia ke hoopau manawa wale au maanei no ka pane ana i kau ninau. E loaa no oia ia oe maloko o kona rumi moe. 0 Pedero pu kekahi me iā. Me keia mau huaolelo aia no na kapuai o ka kakou koa ke halihali la iaia no kahi o ka lio o Konela lani, a i hakalia no a oni pono iho ke kulana 0 ua kaeaea la, o kona wa no ia i haalele iho ai i ua wahi la, a me he ahi lele pua-o la no Aneki, ua wehe aku la oia mamao, ahe akule ka hoa like he i ? a noho 1k& hohonu. Eka makamaka hoinainau, hooipoipo, hoohaihai, hoomakaleho a hooilina punana a ka makemake i na kohi e liliha ai ka iini i ka wainohia o ke ahikanana, e nana, e nana aia la, aia la ke kaeaea o ka Hema ka» Makaikiu Vero Onego, aia ke ahaiia la e na kupuai kapu o Minehaha, a he manu ka hoa like noho mai i kanahele, he hele na ke aiwaiwa pouli ke ala, a noho ana Konela lani he hoakaunu na ka hoka. Ma ka manawa i haalele mai ai o Vero Onega elike me ka kaua e ka hoa Keluhelu i ike aenei, aia he hookahi mea i hoomaopopo mai i ke ano o ka mea hololio, a oia kana i kamailio ae ai i keia mau mamalaolelo: "E hoomaikai nui ia na lani!" O keia lio o Konela lani oia ka heke o na ho maifrai loa ma ka holo ana, a oia nohoi ke pookela o na lio holo i ikeia ma ka Mokuaina o Geogia. 0 ke kanaka nana kela mau olelo ae la maluna, ua hele mai la oia imua o ke Konela no ka ninau ana: "Owai kela kanaka? n (A hui hou me Ka Lanakila.)