Ka Lanakila, Volume I, Number 10, 16 September 1909 — KA UI NOHEA TAKAHONE=SU=I Ka Huihui Hoku Olino o Pekina a i ole O ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai Ialu. [ARTICLE]

KA UI NOHEA TAKAHONE=SU=I

Ka Huihui Hoku Olino o Pekina a i ole O ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai Ialu.

Ka La Hiki Aumoeo Pin-lana-Ho, ke Anuenue Olino Wanaao o Sana-Hei-Wei

MOKUNA VI. Kk Kuakoko Mua o ka Hanau Keiki. u He keiki puni lealea keia aohe hoolohe mai i ke a 1 o ia aku, a e pahu'a no ka olelo iaia, a e hiki mai auatiei ka manawa e lilo a!i kekahi o na holoholona kolo liilii i hoaloha pilipaa nona, a oia ka mea e loaa ai iaia ka pomaikai nui, a oia ke kūmu nui nana e hoolana loa i kona manao a piha i ka uilani ame ka haaheo. He keiki malama makua oia, o na pomaikai a pau e loaa ana iaia e hoihoi ana no oia no ka malama ana i kona mau makua. E komo mau ana oia iloko o na hooili kaua lehulehu ame na popilikia no kekahi manawa loihi, aole nae oia e pio iki ana, aka, e loaa mau ana no iaia ka lanakila. O ke kumu e hoea mai ai keia mau ouli maluluna ona, mamuli no ia o kona makemake loa i ke kaapuni honua. Ame fceiaf mau hoakaka anfa i hookūuia ae ai ka laua mau kamailio ana me ka haawi ana ae i na lulu lima aloha hope i kekahi a me kekahi. Hoi aku la oia me ke keiki a hiki aku la i ka hale, e kakali mai ana no o Liu Fat me ka hoomanawanui no kt ake no e lohe i ka moolelo e pili ana i kana keiki r a no ke ake pu nohoi kekahi e ike i kana lei aloha o kona mau la opio/ Hahai aku la ka wahine kauwa lawelawe i na mea apau mai ka mua a ka hope (a koe nae kahi o ka hoohūahualau ana o ka wahine kilokilo ia Liu Fat ka punua a ke alii), elike me ka i ike mua ae nei. E hoohuli ae kakou ma nei wahi o ka nee ana o ke au o ka manawa no Auso, i kona wa no i ike mua loa ai ia Liu Fat, ua komo no ka manao makahehi iloko ona no ui nohea la o ka aina makala-

pua o Kina, aka, ua hilahila nae oia ke'hoike aku imua o ka makuahine o ke aikane nana ponoi no ka makemake e noi i wahine, aka, ua waiho 'no oia na Liu Fata ponoi no e hoike mai i kona makahehi iaia ame ka ole, oiai ua hala kona mau la ma o loa aku o ka mei diana. He mea oiaio . -*e, iaia i ike mua ai ia Liu Fat ua koho no oia aole eia kaikamahine no ke kulana haahaa, koe wale 1:0 aole oiā i nioniolo olelo aku iaia ma ia mahele manao, ua ike iho la no oia aole ia he hana kupono nana e hoohuoi ai. Ma ke ano ma'iāu nae o kana wahine ma na mea e pili ana i ka nohona home, ua hoomaopopo loa iho la no o Auso no loko mai kana wahine o kekahi koko kiekie a kulana hanohano, a ua manao pu nohoi oia he hana hoouluhua manao "Wale no nana ka niele ana aku i kana walīine, nolaila, ua haawi wale aku la no oia i kana i na mea e hooluolu ai elike me ke ano a na kane maikai e ha-na ai. I ka piha pono ana i ke keiki na makahiki eha me elua la, ua hoounaia aku la ua Takahone-sui nei i kekahi kula no ka hoonaauao ana iaia, a no kekahi mau la o kona hele ana ua kamaaina loa iho la ia elike me na haumana mua o ke kula, aka e like me kona kamaaina ana, pela ka pii mau aeo kona eu ame ke kolohe, He lua ole oia ma ka hoouluulu hakaka, e kaniu wale ia ana no e ia ke poo o na keiki apau i oi iki ae ko lakou nunui rnaluna ona. a he oki Jia keikii emi-iho ka nunui malalo ona. Mamuli o na hana kolohe a ua wahi hapa pua opio nei o Kina, ua nui ka hoopii o na keiki i ko lakou mau makua atne ke kumu pu, aka hoi, ina o ua wahi eu la ke eha i kekahi keiki nui, aole loa keia e hoopii ana i ko lakou makua a i ke kumu paha. A elike me ka lele puni ana o ua opio la ma ke kolohe ka hapanui o kona noonoo, pela no ka pakela aku o ka lele puni o kona makaukau ma na haawina kula. Ua lilo oia i poo no na haumana o kona papa kula, a ua lilo pu nohoi oia i haumana mahalo loa ia e ke kumu ame ka lehulehu o na poe kiekie a hanohano i ike i ka holomua o ka naauao o ua opio nei. A no ka ike o ke kumu i kona makaukau ma na haawina apau i a'oia ai, pela oia i hooneeia akū ai a hiki i ka panepoo o ka papa kiekie loa o loko o kc kula, a ua lilo hoi kona kulana aapo a holomua iloko o ua kula la, i mea kaao nui ia e na kumu ame na haumana o na kula e ae a pela hoi me ka pōe e kipa makaikai mai ana, a he lono anō nui loa iho la ia iloko o ke aupuni o Kina, a ua lilo hoi

ktia lono pii awiwi o Takahone-sui i tnea e hooi Joa ia aku ai na pulama ana a Auso ame kana wahine i ka laua lei aloha he keiki. A oiai oia e noho ana ma ke kulana pap? ekahi o ua kula ta, a ma kekahi la iaia e nanea ana i ka hele ma kana huakai no ka halekuia, ua halawai aku la ka ike a kona mau kii-onohi me kekahi wahi holoholona uuku e kolo ana ma ke alanui, ua hele nohoi a nawaliwali no ka opili i ke anu, a i kona hookokoke loa ana aku i ua wahi holoholona la, eia ka he wahi iole hulu keokeo, a komo koke iho la kona aloha i ua wahi iole la. I keia komohia ana o ke aloha iloko o Taka-hone-sui ua hooipo loa aku la ia iloko o ka papaku 0 kona puuwai, nolaila, me kona mau lima palupalu opiopio, ua lalau iho la oia i ua wahi iole la a ho-o iho la iloko o kana kihene waiho ,buke, lawe ae la oia i kona hainaka silika a wahi iho la a paa 1 ua wahi holoholona nei no ka hoopumehana ana, a me ia ano o Takahone-sui i lawe aku ai i ua wahi hoaloha la ona no ka halekula. Ma keia wahi o nei moolelo e ka makamaka, i hoikeia ai o keia ka wa mua loa o ka hoomakaia ana o ka malama hanai-a-huhu ia o na iole e na Pake elike me ka kakou e lohe mau nei, aka, aole nae o na iole e kokolo ana malalo o na hale elike me ko kakou nei. A iaia ma ke alanui me ua wahi iole nei, okuku mai la imua ona na noonoo e au ana, i hea la auanei oia e hoopakele ai i ua wahi iole nei mai ka ike wale ia ana mai e ke kumu-ame kona muhoa kula. Ua hoomaopopo koke iho la no oia ma kona noonoo ana, ina e ike ana ke kumu, alaila, g hoopaiia ana oia, a ina hoi e ike ana kona mau hoa kula, o k& hookaawale kokeia no ia o ko laua pili aloha ana me kana wahi aikane iole. He oiaio ia laua i hiki aku ai i ka halekula, ua hoana okoa ae la oia i na buke mai ka waiho huikau ana maloko o ka ume a loaa pono iho la ke kowa kupono no kana wahi iole. He hapalua hora mahope iho o ko laua hiki ana aku i ka halekula loaa iho la ka pumehana maikai i ua wahi iole ala, ia wa hoomaka ae la oi'a e onioni, a pela aku a hiki i ka ikaika pono loa ana, a hoomaka ae la eia e holoholo iloko, a no kona ike ana i ke kulana ikaika o ua. wahi iole nei pela oia i wehe loa ae ai i ka hainaka. Mamuli o keia hana a kahi iole e lelele hele nei i o a ia nei, ua auwana maoli ka noonoo huli Buke mai a Takahone-sui aku, a ua lilo loa iho la ia i hana nanea loa iaia, a poina loa ka noonoo no ria buke. Pii pu mai la iloko o Takahone-sui ke aloha

no ua wahi iole nei ana no ka pololi, nolaila, i ka hiki ana mai i ka wa hoomaha o ke kula, ua holo mama aku la oia e kii i kauhale i laiki i hoomoaia na ua wahi iole nei ana, a i kona hiki ana mai i ka hale kula, ua hoao iho la oia e hanai, a ike iho la oia i ka ikaika maoli i ka ai ana i ka laiki, a o ka hana lealea loa a ua wahi iole nei i ko Taka-hone-sui noonoo, oia no ka holoholo ana a mea lele ae, he kulana ano maikai loa iho la ia ia nei. A nolaila, i kela ame keia manawa ana e hele mai ai i ke kula, e nonoi mau ana oia i kona makuahine i mau keneta nana, i mea kuai pepa a mau lako kakau nana, a e haawi mau ana nohoi kona makuahine iaia elike me kana e nonoi akm ai, eia nae o ka mea pololei he mau keneta ia e kuai ai i ai ame ona i'a na kana iole punahele. A i kona manawa e hiki ai i ka halekula, o kana hana mua mamua o ke kula ana, o ka wehe iua ume nei ana alu aku i na mea ai ana i kuai mai ai, me ka hookoe i kekahi mau mea ai i ai e lawa ai ia manawa mai kona haalele ana a hiki i kona hiki ana mai i ke kakahiaka ae, a e hoomaemae pu ana hoi i kahi o ua wahi iole nei ana i ke kakahiaka ame ke ahiahi, a i ka wa kula hoi, hapai ae la ika buke mamua pono mai a wehe ae la i na aoao me ke ano hookohukohu, e hoomanao ia aku ai e huli ana ika haawina, eia nae aia ka maka i ka iole, a he ku puke wale iho no keia aohe he huli ia o ka haawina. E haawi mau ana hoi [oia i ke aloha i kana wahi aikane iole i kela ame keip. ahiahi mamua o kona manawa e haalele aku ai i ka halekula, aole nae oia i moeuhane iki e loaa mai ana' kekahi pomaikai mai keia hanai iole ana mahope mai. Nolaila, i na la apau e lilo ana ka manawa kula i manawa paani no Takahone-sui me kana wahi iole, a ua poina pu mai la kona noonoo huii haawina, ake ikaika loa mai la ka palaka, ke kiekiei pu mai la o hoopalaleha ma kona ipuka, A i ka wa a ke kumu e ninau mai ai iaia, oia kona wa e puiwa ae ai me ka hoolalau pu ana, a kū koke ae la oia iluna me na helehelena wiwo. A ke ninau mai ke kumu iaia, ua hoopaa no oe i kau haawina? O kana e pane aku ai me ka awiwi, ae; ua hoopaa no au, ai ka manawa e ike ai o ke kumu i ka paa ole, oia ka wa e huli koke ai o Takahone-sui i kumupale a waiho aku la imua o ke kumu e hoopalahe ai. Nolaila, i kekahi la, oiai aole maopopo i ke kumu keia hana ano nui a Takahone-sui. Ika hiki ana mai i kona manawa o ke kula, ua kahea ia mai la oia e ke kumu no ka hoike ana aku i kana haawina hoopaanaau, ua hana aku la oia ma kahi no ana i nana iho ai.

Ia wa i puiwa aē ai oia i ka lohe ana i ka leo o ke kumu, a o ka hope aku aole loa i hiki iaia ke hana, oiai aole oia i huli iki, no ka mea, ua lilo kona manawa i ka paani me kana iole punahele. A no ka paa ole pela mau iho la oia e pane aku ai imua o kana kumu, a no ka hauleule mau o Takahone-sui i kana mau haawina apau loa, ua lilo loa ia i mea hookaumaha aku iaia me ka minamina pu hoi o ua kumu nei ana iaia. A mamuli o ka hiki ole i ke kumu ke uumi iho a e hookuukuu wale aku i kana haumana maikai pela, nolaila, ua kau oia i ka hoopai maluna ona. Aole nohoi he hookahi a elua ona buke i haule ai, aka, pau loa no na haawina apau loa. A aole hoi he hookahi a i ole elua paha la o ka pule i haule a hili ia ai paha, aka, pau loa na la apau o ka pule a pau pu na la kula o ka malama. Ua lilo maoli keia i kumu nui no ke kumu e hoohuoi mau ai, a aole nohoi o ka hoopai ia i keia ame keia h, a he mea ia nona e lohe ai, aka, elike me ka nui aku o kona hoopai ia, pela ka pii mau ae o kona hoolohe olemai i ka olelo ia aku. Nalu nui ke kumu no keia loli ano e maoli a ua hujli nui ke kumu i kahi i hoea mai ai o keia pilikia, oiai ke emi mai nei kona ike mai ke kulana o ka ike kiekie loa, a i ka haahaa loa. Nolaila, i kekahi la ua hoomaka iho la ke kumu e hoohalua ia Takahone-sui, i ka hiki ana mai o ka wa o ka papa ekahi, ua kauoha mai la ke kumu e huli i na haawina, a oiai o Takahone -sui kekahi oia papa. E ao ana oia i kana papa oia ka papa ekolu, a oiai oia e ao ana i ua papa ekolu ala, nana aku la oia i ka papa ekahi me ka hakilo pono loa ana ia Takahone-sui, a ike aku la i kona huli ole i ka V * haawina, oiai na keiki e ae e hoopapau ana i ka huli haawina. Ua lawe ae la keia i kana buke a kukulu mai la mamua o ke pakaukau i wahi e manaoia aku ai e huli ana oia i ka haawina, pela e manaoia aku ai e ka poe noonoo papau, aka, e hiki wale ana no i ka poe noonoo maikai apau ke ike i kona kolohe, ma o ke kulou mau o kona poo ilalo, a e ike mau ia ana na minoaka ma kona mau papalina. Ma*nuli o keia mau helehelena a ke kumu e ike nei, ua koho koke iho la oia, ua lawe pu mai keia keiki i kekahi mea paani me ia, a oia ke kumu o kona kulou mau ilalo e akaaka ai a waiho i ka huli palapala ana. Aka, no ke ake nui no o ke kumu e ike maopopoikamea nana i hoanoe i ko Takahone-sui noonpo, nolaila. hopkuu koke aku lalke kunpm $

hele na keiki e hoomaha mawaho o ka halekula me ka hiki ole nae i ka wa hoomaha. Puka aku la na keiki apau loa iwaho, aka, no Takahone-sui ao!e ona hoihoi i ka hele iw'aho, oia wale no koe iloko o ka halekula ame ke kumu a lakou. Ia wa ninau aku la ke kumu, "E Takahonesui, aole ka oe e hele iwaho e paani ai me kou poe hoa kula?'' Pane mai la o Takahone-sui i ka i ana mai, "Aole o'u hoihoi iki i ka hele āna iwaho.' 5 Olelo aku la hoi ke kumu: ina aole oe e hele koke ana iwaho, e hoopai aku ana au ia oe, oiai, ua makemake au i keia manawa e hookaawale i manawa no'u e noonoo ai ma kekahi kumuhana ano nui." A no ka lohe ana o Takahone-sui i keia mau olelo a ke kumu, ua ku koke ae la oia iluna me na helehelena kaumaha a puka al&u la iwaho o ka rumi kula. A ia wa hele aku la ua kumu nei a ma ko Ta-kahone-sui noho kula a huki mai la oia i ka ume, a ike iho la oia he wahi iole uuku, a ua piha pu ka ume waiho buke i na hunahuna berena ame na ano mea ai apau loa. Hikilele ae la oia me ka olelo pu iho, pela ka e hana nei keia keiki, oia ka ke kumu i huli ole ia ai o ka haawina ua loaa kona hoa e paani ai, heaha iho la ka pomaikai o keia hana o kona hoopapau ana ma keia hana waiwai ole, piha loa ia iho la-ke kumu ika inaina-a. hookaoi—ae la oia-i ka hele'kahea. A i ka hoi ana mai o kela ame keia keiki ma kona wahi iho, haawi mai la ke kumu i ke kauoha e hoopaa kela amē keia i kana haawina, a ia manawaihooinakaponohoumaiaiuakumunei e hakilohou i ke kulana oTakahone-sui,aike maila oia aole no i loli iki ae oia mau no, aia no kona maka ilalo, aole i ka buke. Hui hou no kakou me Ka Lanakila!

O ka ua like ia me 209 kapuai ma na aoao eha. O ke kaawale 0 ka la mai ka honua aku, he 92,500,000 mile. O ka hoku paa kokoke loa, he 16,000,000,000 mile kona kaawale mai ka honua aku nei, ua like ia me ekolu makahiki e lele ai ka malamalama a hoea i ka honua nei. Loaa mua ke gula ma Kaleponi i ka 1848. Hoopukaia ka nupepa mua loa ma Enelani i k$ J5BB. Hookahi lima ana lio, ua like ia 4 iniha.