Ka Lanakila, Volume I, Number 11, 23 September 1909 — Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU KA MEA HUNA O NA MEA HUNA [ARTICLE]

Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu

KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA

[Kakauia e ka Anela o Mekiko]

MOKŪNĀ X K.A Hiapaiole o ka Hohonu ke olelo nei au maanei, aole he mea nana i mahi pono i keia mala owau wale no> ua hoohuihui au i kuu ike a hoolilo i kuu moku i oo palau e noii pono aku ai i kahi o ka lepo momona maikai e hoolue mai ai i na huaai kupono i ka mea i kahe ka hou. "Nolaila, ua hookuu au i kuu moku (a o kuu aupuni hoi) i ka papaku o ka hohonu, kahi aole na'u i kanu i na pomaikai, a oki loa aku hoi ko'u lulu ana, na iala wale no. hoana okoa ai na ka mea makaukau e kii i ko laila mau waiwai huna a huai ae i ke akea, a na iala i hoopiha i keia mahinaai me na waiwai like ole, ,a na'u i kii aku nei a hoike mai la ia oe e ke kumu maikai." "Ke mahalo aku nei au ia oe e ke Kapena, ke ike nei au ua. hoohei aku oe me kau upena i na i 7 a maikai loa no ka hoolawa pono ana i kau papaaina, ake ike pu nei au ua hele kino aku oe e huli iloko o na ulu laau o ke kai i na mea ai hihiu no ka hoolawa maikai ana i kau mau papaaina, a ua hiki ia'u ke hooia aku he papaaina luluu no kau ame kou poe, ina pela iho la ke ano, maalahi maoli, me he ala pela iho la no paha mai mua loa mai o kou mau la ma keia kulana hou o kou ola ana. ,J Ae mai la nohoi kela, a ia wa me ko'u hilinai °le no i kana mau olelo i hai mua mai ai, aole ona ai i na mea mai ka. aina mai, oiai ia'u e ai ana i ka'u mau mea ai, ke hoomaopopo ala au he kulana i'o pipi ke ano, nolaila, ke hoole ala o loko o'u me ka nalu nui ana ika pololei ole o ka olelo a nei kanaka,

Nolaila, ua pane koke aku la nohoi au: Aole maopopo iki ia'u pehea la ka nui o kou bila ai'e i ka mea kuai bipi no keia mau i'o bipi maikai a kakou e ai nei. "E kala mai oe ia'u e ke kumu maikai, ua hoakaka mua aku nei hoi au ia oe, aole o'u ai ik i kekahi o na mea mai ka aina maioo mai, a nolaila, aole a'u keneta lilo no kena bipi au e manao ala, a aole nohoi kena he i'o no ka bipi. I hoakaka aku au ia oe, o kena i'o au e kuhihewa ala, aole ia o ko ka bipi, aka, o ka i'o kena o ka hui o ka honu. Ia manawa au i ike hou aku ai i koiala ano minoaka iho, me he ala ua akaka mai la iaia ko'u kuhihewa, nolaila, hooki ae la kela i kana hoakaka ana mai ia makou ma kekahi mau mahele okoa o-ko lakou-kukna r a hoolilo mai la oia ia -manawa ma ke kuhikuhi ana mai i na mea ai, hou iho la oia i ke o a hoakaka mai la. O kela aku la he hui ia o ka honu, a o keia; hoi o ke ake ia o ka naia, a ke manao nei au e kuhihewa ana oe i keia he i'o puaa, aka, aole ia o ko ka puaa i'o. he io ia no kekahi ano i'a okoa lo'a no. O ka'u kuke he ©i loa aku kona akamai i ka hoomoa ana i na mea ai o kela ame keia ano i loaa mailoko mai o ka moana, a uajnanao no au o ka'u no ke kuke helu ekahi iloko o keia hapa o na poepoe honua. Hou iho la oia he i'a hou a hoike mai la me anannai. He holotalio keia i hoomikomikoia, a ina e loaa aku ia i kekahi o na kanaka o ka lahui Malae he oi loa aku o kona ono, a o keia ke ano io e olelo ia nei aohe ona lua ma ke ao nei a puni* O keia la he bata keia au paha e manao iho ai mai ka waiu pipi mai ia i loaa mai ai, i hai aku au ia oe, ua loaa mai ia no loko mai o ke Kohola, mailaila mai kona waiu i hana ia ai, O ka'u e olelo aku*nei ia oe, i ka panina o kau mau mea e makemake ai e ai, e oluolu oe e lawe aku i keia mau akimona i kapiia ike kopaa, a e kuhihewa auanei oe ke ai iho ia mea, no loko mai ia mau mea o na huaai kuhikuhinia o ka aina maloo. Oiai kela e hoohialaai ana ia'u me ia mau huaolelo wainohia, kupu emoole mai la iloko o ko'u waihona noonoo na manao mahalo a makahehi no ua kanaka kamahao ala o ka papaku o ka hohonu, oiai au e nalu ana no kaha moolelo ku i ke kupaianaha. A ia wahi i hooki pu iho ai oia i kana oīelo ana, a ika u nana aku me he ala e nalu nui ana oia i kekahi mau manao paha i poina aole i hoo-

puka mai ia ma'kou. Noho hamau pu iho la nohoi makou apau loa, aka, ke nalu ala nae au me keia mau manao e hakukoi ana iloko o s u. Me keia mau mea a'u e ike nei a e lohe nei nōhoi, ua akaka loa aole loa he kanaka nana e papa mai i kana mau hana, a aole nohoi he luna a, alii a okiloa aku hoi ka haku maluna iho ona, o ke Akua hookahi wale no ina nae he hilinai kona iaia, alaila, oia wale iho no ka lunakanawai nana e hooponopono mai i kona mau manao. O keia iho la na nune i kupu hikiwawe ae iloko o'u, oiai ka malihini e noho hamau -atia, a i ka'u nana aku, me he ala e lumilumi ia ana iloko 0 kona mau noonoo iho kekahi kumuhana ano nui e pua ae ana mai iaia mai.ano koke iho. Ia wa ua loli hou ae la ko'u mau manao mahalo o na wa i hala a ke ano okoa, aneane iho la au ia manawa me Edipusa ia Sepania. Mahope iho nae hoi o ko makou noho hamau ana no kekahi mau minute, ua hoomaka hou mai la oia e kamailio me keia mau huaolelo. "He ano kanalua no ko'u no oukou, aka nae, ua noonoo nui au me ke akahele, a ma o ka oukou mau pane e maopopo pono ai, a o ua hopohopo ala o'u oia no ko'u noonoo nui ana no ko'u pono iho, elike me ke kuleana pili paa o kela ame keia kanaka e noonoo ai no kona pomaikai iho, Nolaila, ua hooholo iho au i kuu' manao, e īoho ana oukou iluna o kuu moku nei ka "Neneahiu." Oiai hoi ma ke ano ulia wale oukou i komo mai ai iloko o kona mau palena, a iioia noonoo 1 loaa ia'u, pela au e hai aku nei ia oukou, e kuu lanakila aku ana au ia oukou e hele ma o a' maanei, a no keia pono e loaa ia oukou, e kukai ia ana nMa m'a o kekahi kumu hookahi wale iho no a'u e noi aku ai ia oukou,*a ua lawa hoi ia kumu ma ko oukou pa'ne ana mai ia'u elike me ia i hoike mua ia aku nei ma ka ae. "E hoike mai," wahi a 7 u. Manao au ua kupono no ia kumu i ke kanaka hanohano e hiki ai hoi iaia ke apono aku. Pela no ko'u manao, a eia no ia no kekahi mau kumu maopopo a akaka loa o kona mau hopena e hiki mai ana, pela au i manao ai he mea pono e hoopaa ia oukou .ma ko oukou keena wale iho no no kekahi mau hora, a e loaa ole hoi ia oukou ke kuleana akea ia manawa e maau hele ai ma o a maanei o kuu Neneahiu nei, a i ols he mau la paha o oukou ma ia kulana, aka, aole au i manao e hanaino wale ia oukou, a pela au i manao ai e hoolohe mai ana no oukou i ka'u mau kauoha elike me na poe e ae maloko o keia moku. Aka, noonoo hou iho la au, oiai au e hana ana

pela,- ua lawe ac au } ke kaumaha ame na hewa na wa e hoea mai ana maluna iho q ko'u hokua, a oiai au e lumilumi ia ana ma ia mau wiiiau, nooholo hou iho la au e hookuu akea ia oukou e hele a e ike no oukou iho i na mea i kuponp ole no oukou e ike ai, oiai ua hopohopo au ia mau mea mai ka ike ana a na poe i kulike ole me ko'ū mau noonoo, pela au e ninau aku nei i keia ninau hookahi wale no. E ae mai ana no anei oukou i iar i\aiu iho la au ia'u iho a kukulu ae la au i ninau ia'u iho no a pane iho la au, a eia ka'u*jiinaui hookuku iho la. *'0 na mea hea !a kana e olelo mai nei e hookuu akea ana ia makou? 75 u O na mea anei o ka moku kana i olelo mai ai ia makou, oia anei ka makou e nana ai-a-ike?' 4 <$ Oia mau mea anei ka na poe o ka moku nei e ike nei?" "Oia anei ka mea kupono ole e ike ia e hai, koe wale no ka poe i komo mai i na rula ana a na kanawai poaeae a ua pqe ala?" 4< Oia anei?" A oiai au e hakoko aiia me ia msu manao, ike iho la au aole i moh'ala pono i ko'u noonoo o' na mea hea la, nolaila, o ka'u i hooholo iho ai he oi aku o ko'u pono e ae aku, s. nana e hoakaka mai i na mea apau, a malia ma o kona hoakaka ana mai e pau ai keia pohihihi, a me ia mau nune ana e nalu ana iloko o'u haawi aku la au i ka makou pane me ka hai maopopo ana akui 'Ke ae aku nei makou."' "A ke noi akunei> hoi au ia oe ma ko makou ioao no hookahi wale iho po ninau, a ua manao iu o ka pane oia ninau ia oe ua lawa ia ma ko makou aoao." "E ninau mai wahi ana." ''Ua oielo mai nei oe e hookuu akea ia makou maluna nei o ka moku." "Oia no, pela ko'u manao," wahi ana. Ninau hou aku la au, alaila, ma t na ano ame na kumu hea e hookuu akea ia ai makou maloko nei? <4 0 ko oukou puka lanakila aku mawaho nei a hoi mai iloko nei me ka lanakila, ko oukou hele ana e nana a ike maka i na mea huna o kuu moku nei ame na mea e hana ia ana maanei, ?ka, koe no nae kēkahi mau hihia e ae i hoea mai mawaen* oukou, aka, o ka pono loa nae a'u e hai aku nei ia oukou, e kuu lanakila ia oukou, oia hoi e hele aku a hele mai elike me makou nei, oia kuu mau hoa aukai ame a'u pu." A me keia mau mea la ke hoopau loa aku nei au i ka'u hoohaiki ana aku ia oukou, aka, e uoho oukou elike pu me makou nei, a me he ala he oha-

na hookahi kakou apau loa mai na maKua like mai. I ka pau ana o keia mau olelo me koHi minamina nui i ka pau pono ole 0 ko'u Qno no kana mau olelo niua, ia wa no au i hooKuli ae ai i ke ano o ka makou kamailio ana i ka wa mua me ka wehe ana ae me keia ninau mua oka manawa penei: "E Mr. Kapena, ua oi aku anei kou hauoli i ka noho ana i ke.kai nei mamua o kaaina maloo?'' 4< Ae, ua oi aku ko'u hauoli iaia mamua o ka apaa maloo, a no ka mea, ua aloha au iaia." 4< Oiai no ke kai nei mai ko'u mau lako apau loa, a oiai nohoi ke uhi nei oia'i na hapaumi ēhiku o ka poepoe honua.'' 0 kona ea he maemae ame ke kupono i ke *la ki no 1 ka'u nana aku he waoakua nui maoli no oia, kahi hoi a ke kanaka e manao ole iho ai he meliameha oia, a aole loa nohoi e hiki i kekahi ke puana ae oia hookahi wale no kai iloko oia waoakua, no ka mea, e ike mau ana oia i na mea like ole o keh amē keia ano e haualaoa ana imua o kona mau maka, a aole loa he manawa e moe maikai ai o kona noonoo e hoeueu fnau ia ana e ua mea kupaianaha 'ala ana e ike ala. O ke kai nei wale no kahi a'u e olelo ae ai, malaila i noho iho ai na mea kino kupaianahia o na anō he iehulehu wale a ko ? u mau kii onohi e ike aku ai, a o na mea hoi aole i loaa ma na kahua me ia mau mea a'u i ike maka ai, peila i kaohi mai ai ke kai ia'u e noho iho a e milikaa i ua kupaiakaha ala ma kona mau aoao apau. A ua hiki no ia'u ke olelo ae, oia nei ka home o na mea kamahao. A no ia mea i olelo māopopo mai ai kekahi o ko ouko" mea haku mele ia'u, He mana palena ole ke kai. He hiki loa ia'u ke hooia aku imua ou e ke kumu, aia iloko o kona mana i hoike mai ai me ka maopopo loa ka ouli kino'i kona mau aupuni ekolu. Oia hoi.. Akahi. Ke aupuni Minerala. Alua. Ke aupuni ona mea ulu. Akolu. Ke aupuni ona holoholona. Aua hiki loa hoi ia 7 u ke hai aku me ka maopopo loa, ua kuekaa ia e a ; u kona mau aoao apau mai luna o kona ili hualala a hoea aku i na oali nihoniho kuhoho i ka papaku o lalo, mai na mea e oni ana iloko o konā palena a hiki i ka mea e ku malie ana me ka luli ole. O ke kai ma kona mau nanaina he kiowai nui aiwaiwa ia o ka ouli kino.

Ua hiki pu no ia'u ke hooia aku imua ou o ke kai ka makamua o kēia' honua i hanaia ai e kona hookapuhi, pela i oleloia ai. "A owai hoi kai ike ina aole ia o kona hopena?" O ka mea nui iloko ona a'u i ike ai, oia no ko ? u hele ana iloko o kona mau apo akapo i hoopuni ai me ka la*nakila, ame ka mea ole nana au e akeakea mai. A he hiki pu nohoi ia'u ke hai ae maanei, aole loa he kuleana o kekahi kanaka ma ke kai nei maluna iho o kona ili laumania e hiki ai e hoomalu i na kanawai kupono ole, a e hakoko, a e haehae liilii ai i kēkahi a e hana aku ai pah# ika lākou mau hana ku i ka weliweli. Aka nae hoi, no kē kanakolu klapuai malalo iho o kona iliwai like, ua pau ka palena o kolakou noho ātti āna, ua pio ko lakou holo moku ana, a ua make hoi ko lakou ikaika, ama ia wahi aku la oia ka'u e olelo aku nei> ina i manao kekahi e noho haku ole ia mai oia e kekahi, alaila, e olelo maopopo aku au ia. oe. noho! E noho iho iloko oka poli o na wai." "Malaila wale no e loaa ai ia oe he noho haku ana maluna iho ou, aole ma ka aina maaloo." Malaila la ke oīelo huu aku nei au, ua lanakila au, a ke noho nei i Hak:u a i Emepera no ka wai. A me'keia mau olelo ua ōki pu iho la kana kamailio ana iwaena konu o kana mau mahalo paana a'u nohoi i hooia aku ai i ka hohonu maoli ame ke kuliu o kana mau kiina olelo me ka pololei maoli, ana nohoi e kuupau ana me ke kaiulua ole iho i wa no kona hoomaha iki ana iho, a'u nohoi e haawi ala i ka luaole o kona naauao. Ia wa ua holoholo ae la oia i o a ianei o ke keena me ke ano hakukoi iloko ona ma'ka'u nana aku. Ai ka maalili ana iho oia kulana ona, ua loli hou ae la kona helehelena a like me ko ka wa mua ana e kamailio aiia, a huli pono mai la oia imua o'u me ka i ana mai. "E ke kumu, ina oe i makemake e hele ma kela aoao o ka moku nei, ua hiki ia kaua ke hele pu, oiai e makaukau ana au e haalele iho i keia wahi no kahi o ka'u hana. oiai aia au maialo o ka olelo i keia wa." Me ke kaulua ole iho ua huli ae la oia a hele aku la a hahai aku la nohoj au mahope ona. Huli ae la maua mahope o ke keena aink, malaila maua i hele aku ai a hiki i kekahi puka e paa ana no me na pani elua. (A hu.i hou me Ka Lakatcila.)