Ka Lanakila, Volume I, Number 11, 23 September 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Mauna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE

He Moolelo Pategonia no ke Keneturia Umikumamalua o ka A. 3>.

(Kakauia e Puowai-mae'ma'e)

MOKUNAIV Hooko kb, Keikialii Hhsisina-hbsi-no I NA Kauoha a kona Kahuhanai, Mamiona.

"Ae, no na makahiki he lehulehu ko makou kali ana no kona hiki mai, a o ka mea hookahi wale nohoi naha ,e wehe ka mea huna pohihihi i sila ia oka Buke Kilokilo. Oia ka hoola, ao ka mea hoi i poniia nana e huikala i pakele hoi q na poe i lawalawaia me na hoopoino wale ia ana he nui, Iloko o keia mau olelo a pau a ua poe hookalakupua la, aole loa o Hi§isina-hesi-no i haawi iki aku i wahi manawa e pane ai i ka lakou mau ni„nau lehulfchu, oiai oia e hooko ana i ke kauoha a kana kumu ame ke kuhikuhi a ka Buke Kilokilo kupua. Oiai r ua aoia mai oia e kana kumu ika i ana: <# Aikomooe iloko o ua pohaku kupua la, mai pane iki oe i hookahi huaolelo iko laila mau kini, aole hoi e hoopa aku i kekahi o lakou, a hiki i ka wa e haawiia aku ai o ke kauoha ia oe no kou pane ana, a i ole ia, a hiki paha i ka wa e loaa ai ia oe ka mea hunā o nei i huli nui ia no na makahiki lehulehu. O keia ka rula paakiki loa i kauohaia ai iaia, oiai oia iloko o ua pohaku la. Ama ka wa auanei e hala ai ia puu make ma ka hoomanawanui ana, alaila, he mea palepale wale ia no na mea e ae. Nolaila, me keia mau mēa e nu hele ana iloko o kona waihona noonoo, ke lele mai la na ao ana

iaia me kona ake nui e hiki aku kana huakai i ka pahu hopu o kahi i kuhikuhiia mai ai iaia. Me keia mau ano la, ke nee la no oia no mua, a i ka wa e nui loa mai ai o na hookuia ana, alaila, e lalau ana oia i ka buke a hoolilo i kona maka ma ka heluhelu hoomau ana iaia, a pela iho la i halawai mau mai ai me kona mau maka na hana houkalakupua lehulehu, a kau mai la imua ona na oleloa'o o ke kiaha waina. Aole i liuliu kona heluhelu ana iho i na mea i papaia no ka waina ame na ahaaina lealea wale, aia hoi, owaka ana ke pani puka o kekahi rumi akea hou aku, a ike aku la oia i kekahi poe wahine a me kekahi poe kane e hoomakaukau ana no kekahi ahaaina palala nui. Ia lakou la i ike mai ai ia Hesisina-hesi-no, ku like ae la lakou a pau iluna me ka haawi like ana mai 1 ko lakou aloha ia ianei. Nana aku la keia ia lakou, a ike aku la keia o ko lakou mau helehelena apau ua kamaaina wale no iaia, a ma kana hoomaopopo aku he poe wale no lakou no ke aloalii o Kasimia, a eia nae hoi kona wahi mea i haohao iki ai, mahea la hoi ko lakou hiki ana mai iloko o ua ana la, oiai wahi a kana kumu, aole loa he mea kino e komo iioko o ua ana la, a aole no hoi he ipuka e hemo ke ole e loaa ke ki kupua a Mamiona. Ku iho la oia me ka manao e ninau aku ia lakou, mahea la lakou i komo mai ai? A nawai la i wehe ka ipuka i komo ai lakou iloka? A heaha la ke kumu o ko lakou 'hiki ana iloko o ua luahuna la o Kasimia? A me ia mau manao e hakuikui ana iloko ona, lohe ae la oia i kekahi leo hawanawana e wawalo hele ana iloko o kona mau pahukani me ka moakaka pono, a i kana hoomaopopo iho o ka leo no ia o kana kumu aloha Mamiona; "E ao oe, mai puni wale i ka lakou la mau leo mali ia oe, a mai kuhihewa iki oe ua kamaaina a ua halawai mua oe me lakou, a e manao iho ai oe no ko lakou raau helehelena, ua launa a ua papaolelo pu oe me lakou iloko o na la i aui aku la. He mau hana hoao wale no keia nā na Feare ia oe i wahi e ikeia ai o kou kupaa, a i kou wa auanei e punihei aku ai i ka lakou la mau olelo apuhi ame ka wahahee, ia wa koke no e lilo ai lakou i mau enemi ino loa nou, i oi ae mamna o na enemi e ae au e ike ai ma na la o kou ola ana iluna o keia ilihonua. ,> Oiai no keia mau olelo e wawalo ana iloko o ko Hesisina-hesi-no mau pahu kani a komo loa mai la ilpko o kona waihona noonoo, ua hoopuni

koke ia ae la keia e ua pohai la o na Feare me na helelielena ku i ka hoomaka'uka'u, ana hoi i ike ole ai i na la omaka mua o kona ola ana. Haawi hou mai la lakou iaia i ke aloha me na leo ohaoha o ka hookipa ana aku iaia, panee ia mai la imua ona na mea ai like ole o kela ame keia a ka maka e haupa iho ai a lawa ka puu moni ai. Eia kekahi poe ke huki nei iaia e noho iho ilalo a e nuu iho i na kohi kelekele i hoomoamoa ia na ke alii nui o ka la. Ke mai la kekahi poe me ko lakou mau hele' elena weliweli ia ianei, ame keia hiohiona weliweli ana e ikemaka nei, ua maopopo ole iho la iaia kana mea e hana ai, i\ka, aia no nae kela leo hanehane o kana kumu ke poha la iloko o kona mau pahu lohe me ka hoomaha ole. "E koa oe e nee aku imua, mai wiwo a mai puni i ner mau hana, he mau hoao wale'no ia ia oe." O ka wa no ia i poha mai ai he mau tausani o na leo like ole mailoko mai o ka pohai o ua poe Fearela: "E ko makou alii nui hoano loa, ke kakali nei kou makuakane no kou hiki mai, alaila, e ai pu iho oia me ka hauoli o ke aloha makua a me ke keiki me oe kana lei aloha, a pela hoi makou ma kou papaaina o ka hauoli. Ua lawa makou e lilo i mau kauwa hoolohe nau, mai keia wa a mau loa aku." He manawa loihi keia i hoao ia mai ai o Hesi-sina-hesi-no me na hoowalewale like ole. I kekahi wa he poe wahine opiopio uijkai[ _kuipal\L-mai ia ranef me~ka nōkē āna i ke nahu ame ka uwa'u i na wahi kumu pepeiao, a hoopuka pu mai la hoi i na leo hoinainau a piha honehone i mea no ka kakou hiwahiwa e puni aku ai. Ua pinepine kona koi ia ana mai e heluhelu leo nui aku i na mea i kakauia iloko o ka Buke Kilokilo, a me keia maii tifea e hoopuni ana iaia, noonoo iho la oia, ina oia e hoomau loa aku ana ma ka hookuukuu wale ana aku no na lakou e hana mai, alaila, e hoea io mai ana paha he wa nona e hei aku ai i ka lakou la upena. Nolaila, me ia mau noonoo e lupea ana iaia, hooholo iho la oia e hoopnehu aku i keia poe-e hoopuni mai nei iaia me ka lakou mau hana rula ole, a o kona wa no ia i unuhi ae ai i kahi ekeeke a Mamiona i haawi mai ai iaia a wiliwili ae la iloko o ka no ekolu manawa. Ia manawa ua pahola koke ae la ka moani kupaoa aala o ka laau ala a Mamiona, a mamua ae o ka piha ana ae o loko o ua rumi la i na ehu aala o ua laau kupanaha la, ua kahuli koke ae la na kino kanaka q ua poe Feare la a he mau kino pulelehua o na ano like ole. O ka wa no ia i halii iho ai ka meha la'i pu

maloko o na paia o ua rumi la, a ike iho la oia aōle he poe e ae e ku pu ana me ia, oia hookahi wale no.ame keia mau kini lehulehu o na kino ope'apea o na ino like ole A lohe ae la oia i ka leo o kona kahu hanai Mamiona ika pane ans iho: "E kuu hanai aloha, eia oe ke ike kumaka nei i ka loliloli ana o na kino uhaue, he kanaka i kahi wa, he mau kino pulelehua, a he nui aku o na ano like ole. "O ko lakou mau kino kaHaka, he hiki no ia lakou ke kamailio, ke hana, a ke ai i na huaai like ole, he hiki nohoi ke nahu a f ke hoeha ia oe, aka, he mau kino olulelule ko lakou e hiki wale ai ke loli ma ano he lehulehu. Aka, e kuu keiki, e koa oe a e hoomau aku i ka nee ana a mai hopohopo no lakou." Huli ae la oia ma ka aoao komohana o ua rumi la a ike aku la oia he wahi puka uuku me kahi malamalama uiuiki e kololio pono mai ana mamua ona. Hele aku la oia malaila a wehe mai ia i ke pani puka uwai, maloko mai o laila he mau paku veleveta e kuuwelu ana, a i kona komo ana aku iloko olaila, hooho mai la na leo lehulehu e olelo ana, <4 E hoomaikaiia ke Alii/' Mailoko mai o keia rumi akea i oili mai ai he he poe kino wiwi pioeoe loihi aneane eiwa kapuai, nele pololei mai la lakou a kokoke imua o Hesisi-na-hesi-no, hoopa. ae la lakou i na lima ma na paia 0 rumi la, a pua ae la ka uwahi e hoopouli ana i ka rumi holookoa a hoonaueue ia "ae la hoi kona mau papaku o lalo. Aka, aole no ia he mea no Hesisina-hesi-no e hopohopo iho ai, oiai ia mau kulaina e hoopahaoha© ana i kona mau kii onohi. Aia pu nohoi i kela ame keia wa ana e hele la, ke pa mau la no ilako o kona mau pepeiao ka leo a'o a kana kumu punahele. Ike pu aku la nohoi oia i kekahi poe no laKou na kino nunui lawakua, he ku i ka hoomaka'uka'u ko lakou mau helehelena, a oiai e uluku mai ana na manao hakukoi o ka hopohopo iloko ona, 'ua hookanaaho ae la oia ma ka wehe ana ae i ka ke Kilokilo a heluhelu iho la me ke kuoo. Ua hoomau aku la no oia i ka nee ana no mua a hiki aku la oia ma kekahi wahl e iho ana ilalo no loko o ka opu o ka hohonu ame ka naele o ka honua. Ma ia wahi, ua hookui pu aku la oia me kekahi pali pohaku kiekie laumania paakiki, a maopopo ole iho la iaia kana mea e hanā aku ai r a oiai oia e hokahoka ana me ka hoaa, ua pa-e hou iho la no ka leo o kana kumu aloha e a'o mai ana iaia 1 kana mea e hana ai.

'E kuu kama," wahi a ua leo la, "e kahe-a ae oe i keia mau huaolelo: 4< S na pani paa o ka ipuka huna o Kasimia, eia au o ka haumana a MaHiioma,*ke ki hoi e hiolo wale ai kou mau mea paa. E weheia mai no'u." Kamailio aku la oia pela, a ma ka wa i hoopūka ae n oia i ka inoa .o'Mamiona, ike aku la oia i ka nee :iaajku o ua puka 3a a hamama ae la, a ike pu aku la nohoi oia he wahi lua a ka pouliuli nui wale e hamama ana, a me ia pouliuli no nae ua hiki no iaia ke ike aku i ka muu mokaki mai o na mea ? loko. Aole i liuliu kona ku ana iho, hoea mai la he kanaka loihi me ka lamaku e paa ana ma kona lima, a i kona ike ana mai* ia ianei hoomaka ae la kona nanaina e li-o, keekeehi iho la kona mau kapuai i ka honua a hoopuka ae la oia i kona leo nui kalakala Eu i kaThooweliweli, me keia mau huaole lo nana i hoonaue ae ko Hesisina-hesi-nō mau noo noo: "Owai keia kanaka aihue koinohewa i 'hiki mai nei 1 keia wahi?" "A nawai i haawi aku nei iaia na ki hoonee o kuu luahuna nei? 4< He hehiku maoli keia i ka maluhia ame ka ihiihi hoano o k,a mea i hoopaaia ai a i silaia hoi nana a ma ona lā e hemo wale ai kou mau paia anoano e ke ana kupua o'u mau kupuna. "O Hesisina-hesi*no anei oe e nei komohewa? u Oia ka mea e kakali nui ia nei e ko ke ao nei apau. laia e hehee wale ai na mea mana o keia ana huna, a e kukuli hoomaikai aku ai na 12,000,me 16 pa-keneta o na Feare ma ka helu o Alebiona (Enelani), a e kulou Koi ko lakou mau alii kiekie me ka mana piha i haawiia ia lakou imua ona." Hoomaka ae la oia e uwa me ka leo nui a wawalo aku la kona kupinai ma na wahi apau o ua ana la. Oiai ua leo la e wawalo kupinai ana ia wa i oili mai ai na poe pioeoe mua ae nei he ewalu ka nui, a hahau mai la ia-Hesisina-hesi-no ma ka lima akau me ka lakou mau pahikaua, a o kekahi hoi e houhou mai ana ia ianei me na hao manamanā ooi, a me ia mau mea i hanaia mai ia ianei i hina aku ai oia iluka o ka lepo honua me ka walania nui i hiki ole ke hoomanawanui. Aka, aole no i onioni ae o Hesisina-hesi-no i mau popilikia e loohia nei maluna ona, ua uumi malie iho la no oia ia mau mea i hanaia mai iaia a hiki i kona maule maoli ana. A i ko lakou ike ana i keia hopena i kau iho maiuna 0 auhee aku la lakou ma

o a maanei me ka akaaka ana me ka leo nui o ke kulana ulumahiehie. I kona pahola ana ae, lohe ae la oia i ua poe Feare la e kamailio ana ma na olelo lehulehu i hiki ole iaia ke hoomaopopo. Moe malie iho la oia me ka hoomanawanui i keia mau ehaeha me he hipa la iloko o na lima o ka mea pepehi. Aole he mau leo uwe i puka ae mai kona mau lehelehe mai, a he okiloa aku hoi ka hoopuluia o kona mau lihilihi māka e na luhiehu o ke kiowai kapu a na ui hoomahie, aka, aia nae oia ke waiho la iloko o ke kulana mauleule. o,n«i hiona imua o kona mau kii onohi ana i hoomaopopo ae ai, he ahi lanahu c a ana ma kahi kokoke iaia me ka palaoa pulehu ame kekahi wahi i'a uuku e kau ana maluna iho, a ma hai o ua kapuahī la e ku ana he omole wai. Oiai oia e nalu nui ana i keia mau hiohiona hooinanao ae la oia ike kuhikuhi, oia hoi, ma na wahi apau ana e hele ai a i kanalua oia no kekahi mea, alaila, e huli iho oia i ka Buke Kilokilo a heluhelu i, akaka ai kona alahele. Nolaila, nanao iho la oia i ua buke kupua nei a o kekahi hoi o kona mau puu kalahala, a nana iho la me ka heluhelu ana me ke akahele ma kahi aku i koe, a loaa aku la iaia 'na kuhikuhi hou e olelo ana: ala, e lalau a ai iho i kau mau mea e ike nei, a £ olioli iho no kou mau la pomaikai, ua hiki mai ia ma kou mau ipuka, aole he mau luuluu aole hoi he mau kaniuhu ana. Hooikaika ae la oia a noho iluna, oiai. ka eha e lalawe ana i kona nui kino no na haawina i loaa iaia i na wa i hala ae, aka aole ia he mea nui nana e nana aku ai, oiai ua uumi ia e ia ia mau puu make ma ka alo ana me ka paupauaho ole iloko o ia mau kuakok© i hoopea wale ia mai. Lalau aku la no oia i na mea i ikeia e ia a hoo piha iho la i ka lua o ka inaina i noho ai, a ike iho la oia i ka mikomiko maikai o ua mau hunahuna mea ai la. Mahope iho o kona ai ana, ua hoi hou mai la ka ikaika i kona kino elike me mamua, a o ka mea hilu loa ana i hoomaopopo iho ai iloko o ia minute o ka inea t aole iho la he mau ehaeha o kona kino, aole nohoi he wahi manuheu. Hele aku la oia a hiki i ka puka pohaku nui e kū aua ma ka aoao komohana akau o ka rumi kupinai, wehe malie aku la oia i ke pani, ike aku la oia he wahi keena uuku, aua uhi paapuia olalo o ke kahua me ka lepo kelekele wale no o loko, ame ka pohaku paea ooi. (A hui hou me Ka Lanaku*a,)