Ka Lanakila, Volume I, Number 12, 30 September 1909 — Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU KA MEA HUNA O NA MEA HUNA [ARTICLE]

Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu

KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA

[Kakauia e ka Anela o Mekiko]

MOKUNA X Ka Hiapaiole o ka Hohonu Wehe ia aku la ua puka ala a hookomoia aku la au e iala iloko o kekahi wahi keena i like ka nui me ko ke keena a'u i haalele aku la. O keia rumi a'u i komo aku la oia konELkeena waiho buke. Ike aku la au he mau pahu i kinohinohi kiekieia ke ku ana i hana maiau ia mailoko mai o ka ehomi ula uliuli, a maluna o kona mau ume laula kāhi i hiolani ai o na buke he nui wale 1 uhi ia me na pale nani kumukuai pii loa o na keena hoonani buke o Europa, aioteo ko ke ao holookoa no paha. Huli ae la au mailaila ae e ku ana na ume ku i piha pono i na buke wale no, a ma ia mau, ume ua hiki no ke unuhi mai iwaho a hoihoi aku iloko a i ole hoonee paha i b a ianei elike me kau i makemake ai e hemo mai ka buke au i makemake ai ma kou kaomi ana aku i ka pihipihi o ke ki uwila, a maluna ua pahu ume ala ua hoomakaukau ia he wahi kupono no ke kau ana iho i ka buke au e makemake ai e heluhelu iho. Aia i waenakpnu o ua keena ala e ku ana he pakaukau nui ua luluu pono o luna i na buke like ole o ke ano miomio. Iwaena oia huina he mau nupepa kekahi o ke au kahiko loa o na olelo like ole he umikumamaha o ke ao nei. Na ka uwila e hoomalamalama ana i keia keena, a o kona mau kukuna olīno ua oili mai lakou mailoko mai o na ipu aniani hapa poepoe eha, i hoōhiluhilu a hoolaumania ole ia ko lakou mau ili hualala, a onou hapa ia aku lakou iloko o na opu poai nao maluna pono iho o kaupoku o ua rumi ala.

A ia ; u i ike ai haawi aku la au i ka'u mau tnahālō palena ole i ua ume ala no kona piha pono i na nani a ka maka e hoonuu ai, a no ke akam'ai luaole o ka hana ia ana o kona mau luhiehu hookinohinohi. Me ia mau hiohiona la aneane no e hiki ole ia'u ke manaoio i ka ko'u mau kii onohi e ike nei me ko'u hoomanao pu, malia paha eia au ke ike nei i keia mau mea apau loa i ke au o ko'u wa iloko o ka hiamoe kulipolipo, a no ia mea kuakuai ae la au i ko'u mau maka me mau lima, a i ka mao ana ae o ka noe o ka malamalama maiko'u mau maka ae e muu mokaki mai ana no ua mau mea ala me ko lakou nee ole aku. I keia mau mea a ko'u noonoo e maau hele nei i na ui o ua keena ala, aia kela ke hiolahi malie mai la iluna o kekahi noho koki pulu nolunolu i kinohinohi ia me na lihilihi kuuwelu veleveta poni ame kai-ina. Pane aku la au. "E ke kapena, i ka'u nana aku ua oi loa aku ka nui ame ka nani maoli o keia pahu waiho buke i loaa ia oe mamua loa aku o kekahi mea like oia ano i loaa.ma na Hale Alii o Eu**opa a pu/tai, kahi hoi a ko'u mau maka ame o'u mau kapuai wawae i hehi mau aku ai i ko lakou mau alapii pohaku nani, a ua ilihia maoli aū i ka hoomanao ana ae oia mau hiohiona pu kekahi e ukali hele nei ma kou mau alahele apau loa ileko o ka hohonu lipolipo o na wai o na moana ilalo lilo o ko lakou mau papaku." "E ke kumu" wahi aua, aole anei oe i manao 0 kena keena au e noho ala oia kahi oi loa aku o ke anoano ame ke kuameha maoli e hoohala ai oe 1 kou mau manawa kupono a maluhia maoli o ka huli palapala ana? Pela no anei ka maluhia ame ka nani maoli e oluolu ma4kai aio ka noonoo ma kou wahi hulipalapala maloko o kau mesiuma. Aole he pono maoli ia'u ke olelo ae o kou ka oi <*ku a u i ike ai ma ke ao holookoa ma ka maluhia, a me he ala ua hiki nohoi ia'u ke hoomaoe ae. Penei iho la paha ka maluhia o ka Paredaiso kahi o na puali Anela e luakaha ai. Ma ka u hoomaopopo aku ua nui he\ ahewa maoli no kau mau buke waiwai nui, a me he ala i ka u hoomaopopo aku he eono a ehiku paha tausani lakou. He iwakalua tausani buke lakou e Mr. Aronaka, a o lakou au e ike ala o lakou wale iho no na hipuu nana e hoopaa nei ia'u me ko ka honua nei apau. A penei ka mooielo o ko lakou nee ana mai: I ka la mamua ae o ka luu mua loa ana o ka

Neneahiu nei malalo iho o ka ili o na wai a malalo h°i ° na kaomi ana a kela kaumaha o ua kino mana nui ala (wai), malalo hoi o ka hoonee ana a ka mana o ka uwila. Ua hoolako e au ia'u iho -me na mea apau o ka honua. Oiai nd nae ia la no au i kuai ai i kuu mau buke hope loa, oia no kela mau buke wa-hi lahilahi au e ike ala ma o, me ke kuhikuhi pu ana aku o kona lima, ame na nupepa. A mai ia la mai i manao ai e hoopale i ko'u hui hou ana aku me ko ke ao nei, i ko'u imi ame ko'u palapala ana aku hoi i ko ke ao a puni. Eia hoi e ke kumu, o keia mau buke apau loa au e ike nei aia lakou maloko o kou makemake, a ke hai aku nei au ia oe ua noa wale no lakou a pau loa ia oe, nau e heluhelu, noonoo a imi paha i kela atne keia manawa au e makemake ai me ka ui a hookolo ole mai paha ia'u. I ko'u lohe ana mai ia mau huaolelo o ke kanaka puuwai hamama oiaio, haawi koke iho la au i ka'u mau mahalo ana iloko o ? u iho, a hoopuka pu aku la au i ka'u mau hoomaikai kiekie palena ole iua Kapena ala me ka pan~e ana aku me ka moakaka: Ke hoomaikai aku nei au ia oe e ke Kapena iio kou piha oluolu maoli. Haalele iho la au ia kūlana o'u a hele aku la au i kahi o na aualo buke e nana ai, a i ka'u hakilo ana ike iho la au o na buke hoonaauao ka hapanui o lakou. Oia hoi na mahele ana penei: Na buke akeakamai, na buke meahelu kiekie, na buke o na olelo hoohaauao, ame na buke pili i na mea o na pono kino. A o keia mau buke apau loa a'u e ike nei ua pai ia lakou ma na 61feloflike ole o'ke ao nei, O kahi hilu loa nae a'u i ike ai, aole he wahi lihi a hakina iki no na mea pili i ke kalai aina a i tfle la hoi ia he mau hoakaka la hoi no ke ano o ka ai pakiko ana. Nalu iho la au iloko o'u, pehea la i hoohemahema wale ai keia kanaka i keia mau kulana ano nui o ko ke kanaka noho kuokoa ana, a me he ala ua kapae loa aku oia i na hoomanab ana no ia mau mea, me he alai ka'u hoomaopopo aku ma ia wahi e i okoa mai ana no, ua lani iluna a ua honua ilalo iho la no au, a na'u wale iho no~ e ai hookano na mea hihiu o keia waoakua laula. A o kekahi o na mea nana i hoopohihihi mai i ko*u waihona noonoo, oia no ko'u ike ana aku e waiho huikau ana ke ano o ka hoahu ia ana okana mau buke iloko o keia mau ume waiho buke. Oiai hoi aole i mahele a hoonohonoho pono ia

ke ano o ko lakou hoahu ra ana ma k6 ano o ko lakou mau olelo pakahi iho, no ko'u ike ana i keia. kulana hou, ua lilo no ia i mea hoopohihihi > mai i ua puniu waiho noonoo nei o'u, a oiai au e lupea ia ana me ia mau noonoo ana, ake ioa iKo la au e akaka loa kona manao o keia hana huikau ana pela, ala mai la ia'u na noohoo ana a maopop j loa elike me ka malamalama o ka la i kja 1010 o kekahi la kalae. 0 ke kumu mai o keia waiho huikau ia ana pela, no ka lawa mai no o ua Kapena la, a pela oia i waiho huikau ai, a o kana wale no e hapa ai ina oia e makemake ana e heluhnelu i kekahi* buke o ka lalau aku no a heluhelu iho. Ala pu mai la ia } u na hoomanao ana aku iaia he kanaka naauao loa ka keia o ke kulana kuliu maoli, a e hoohewahewa ole ai no-ka olelo iho, he loea oia no na olelo lehulehu a ke āo nei. Me keia mau mea e nune;tina iloko o?c, ua hoomaoe wale aku la no au iaia me keia mau olelo. 1 ko'u hoomanao aku keia mauhelehelena a'u e ike nei, me he ala o ka onaf nona nei mau mea makamae, a ko'u mau maka e hoonuu nei, he Haku oia maluna o na olelo like ole o ka honua nei. Minoaka iho la kela a pane mai la, o keia Jceena au e noho nei, aole ia he keena waiho buke wale no, aka, he keena puhipaka pu kēia no'u. Ua piha loa ia au ia wa.me ke kahaha nui no ko īaia ōlelo ana mai he keena puhipaka, lolaila, ua pane akū la au me ke pahaohao. "I keena puhipaka!" "Keena puhipaka no'u?' 4< He keena puhipaka no ka &ekahi maluna o keia moku?" '"Alaila, pehea ka kou manao?" wahi ana. l£ Ua manao ka paha oe aole he puhipaka ia o keia moku? "Manao loa no anei oe aole o'u pūhipaka iki, pela anei kou manao?" 4< Pela maoli no ko'u manao." <4 A me he ala pela pu no oukou apau loa manao ai o na mea o ka apaa, aole ia e loaa me ke kai nei." "Ke launa mau nei no ka paha oe me ko Ha vana poe i loaa mau ai ia oe na paka kika?" i ni nau aku ai au. Pane mai la kela: "Aole loa he hookahi o J i manawa i hui pu a? me kekahi kino kanaka mai laila mai, ā oki loa aku hoi ko'u kipa ana aku. m ko lakou mau makalae noia apana hana hē kua ana i kekahi o ko lakou maukika." He moolelo ku maoli no kena au e hoike me

la i ke pahaohao. Lalau aku la kela i kekahi kika a haawi.mai la i,a'u me ka pane ana mai: "E hoao paha oe i keia la e Mr. Aronaka, a e ike nou iho, aole keia mai Havana mai, a ina he maa loa oe i ke puhipaka, alaila, aole auanei e nele kou mahalo iho i ka maikai maoli o keia ano paka." Hopu aku la au i ua kika la i haawi ia mai ai ia'u. Nana iho la au i ke ano o ka hana ia ana, ike io iho la au aole io no o ko Havana ano kika, aka, ua like ia me na kika e olelo ia nei, "na Kika Ladana/? aka; me he ala nae i ka'u nana iho, me he la ua hana ja keia ano kika mailoko mai o na lau paka gula, oia hoi ua milo ia o waho a hala loa iloko me ke guia, a o ka'u no i manao io loa ai he kumu paka gula paha keia i loaa iaia e ulu kupanaha nei ma kekahi wahi o ka honua nei. Oiai o ke gula okoa no a e ao, ka memele ma na ano apau loa, a pela iho la au i nanea loa ai i ka'u moeuhane palaualelo. Lkapauana o ka'u makaikai ana i ua.mea kupaianaha nei o ka papaku o ka hohonu, kuhikuhi mai la kela ia'u, i ko iala ike ana mai i ko'u hoaa e hoka ai i ka mea ole eaaioua kika ala, oiai ke ike mai la kela i ko'u maau hele o na maka i o a iānei. He wahi ku keleawe, a i mai la ia'u e hoopa aku oe i kena wahi mea e ku aku la mamua o ko alo, oiai aia ilailā kahi i waihō"ai"ōTca"hra uwila. Elike me kana i hai mai ai pela no hoi au i hooko aku ai. Olelo mai la kela ia'u e omo aku oe iloko ou, a omo mai la au me ko'u ike ole aku i ka a ana o ua kika la, o ka'u nae e haohao la, i ka pua ana o ka uwahi mai ko'u waha aku. Nolaila, ia'u no i omo mai ai i na ha'u mua ana oiai na iini c ka mea i hele a haehae i ke' kika, oiai keia mau po ame na la o keia hookeai ana no ke puhi "paka. Ike koke iho la no au i ka aala o ua kika ala, Jca ona ame ka maikai maoli a'u e olelo ae ai maanei i ka luaole o ka-maikai a'u i ike ai- mai ko'u ao ana i ka ha'uha'u kika ana elike me keia. Olelo aku la au iaia, <4 aole paha keia he paka maoli?" Aole, i pane mai ai kela, Aole nohoi mai Havana mai kena kika, a aole nohoi mai ka hikina mai, a aole nohoi mai ka apaa mai." "Alaila, mai hea mai ka hoi keia ano kika* i loaa' ai ia oe?" wahi a'u "Mailoko mai keia ano kika o kekahi ano

limu o ke kai a i pili aku hoi 1 na apana pohaku paakiki mawaena o na hau paa o na kai a ua piha hoi keia ano limu i ka* awahia "Nieoline" o ka paka, ana ke.kai nei nohoi i hoolako mai ia'u me ia mau mea, a he kakaikahi nae kahi e loaa ai o keia ano limu, o na kai akau wale no.' Ua like maoli ka moana nei i ka'u ike aku i ke ano o kau e olelo mai nei me he kihapai momona hoohua nui la nau. Ma ka'u hoomaopopo aku, me he la ua waele oe i kona mau laau ooi ame na mea hoohihia. A ua kanu iho i na mea apau loa au i ike ai ua kupono no ko lakou hoohua mai i ko lakou manawa ma ka aina maloo. Pela no 1 ko'u manao e ke kumu Aronaka, ua pololei maoli no oe i pane mai la. Ia wa no 1 wehe ai oia he puka okoa ma kekahi aoaO o ke keena kahi a'u e noho aku nei, oiai ua ku mai la kela a hele mai la iloko o ko'u rumi e noho ana. Kono mai la kela ia'u e komo aku iloko o ua keena la, ike iho la au he kulana maoli ko keia keena oka rumi hooluanā akea. Nona ka nui i ka'u hoomaopopo he kanakolu kapuai ka loa, .a he umikumamawalu ka laula, a he umikumamalrma ke kiekie. Ua uhi ia o luna o keia keena me kekahi pale malamalama i kinohinohi ia me na kahiko hoonani hale o Arabia. Mai laila mai i o mai ai na kukuna olinolino o \a malamalama nana e hoopuni ana i ua keena nolookoa la, a i ka'u hoomaopopo iho, o ka malamalama e hoopuni ana ua like loa me ko ka La kalae tr akai o ke kau. A oka lele ana mai o ka malamalama he oluolu maoli, a nana i hooikeike mai i ka nani like ole o na mea kupaianaha o loko o ua (Museum) keena hoikeike la. O ka pololei maoli nae he keena hoikeike io no ia aole he keena hooluolu elike me ka*u i manao mua au Ma keia keena i hoahu ia ai na mea kupanaha o ke kai ame ka aina maloo. (A hui hou aku me Ka Lanakila)

E nana ae e na makamaka i ko kakou Keiki makaukau ma ka lawelawe ana i na kino o ka kakou mau mea aloha i hala. No Hawaii oia ano kona lahui. Nani ka loaa ana o keia momi makamae iloko ou e Hawaii. He puuwai olu a nahe. He ike ia kaua oiai na ao omamalu o kc Kaumaha e haawe ana. E'hea no kaua "Manuela E. Silva"—"E—"