Ka Lanakila, Volume I, Number 12, 30 September 1909 — KE AHIKANANA VERO ONEGA Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu [ARTICLE]

KE AHIKANANA VERO ONEGA

Ke Kaeaea o ka Hema A O KE Pookela o na Makaikiu

(^Hoōinauia)

MOKUNA Xmiī.

Loaa ka Piha-a Moewai o na Mea Huna—Ka Umi Tausani Dala Makana a Ateaga—Halawai Vero Onega me ka Elemakule KeLEMANA. No keia manao i puka mai mai ia Ateaga mai, nolaila, ua kamailio aku o īani iaia. 4i O na hoao ana apau e hookaawale loa aku mai keia wahi aku> a e haalele pu wale hoi i ka hahai hoorriau ana ma na meheu o ka makaiki-u, aole ia he mea e palekana ai." "O ua kanaka la/ ? wahi a lani i hoomau aku ai i ke kamailio ana/ ina oia e hahai mahope o kana tnea e manao ai, e hahai ana oia mahope o ua mea la me ka hoomaha ole, a ina o na o keia honua kau wahi e hele ai, e hiki aku ana no oia ilaila, koē wale no ina o ka lua o ka make kou wahi e hele ai, o kahi hiki ole wale no ia iaia e hahai ai. O kona make oia ko kaua pono a pomaikai, a lanakila pu nohbi ka hana nana i hoowaiwai nui mai ia kaua. ,; u Ke hoopaa nei au ia'u iho ma ka haawi ana i umi tausani dala no ka nana wale ana no i kona mau helehelena make," wahi a Atepga. u Mai maka'u a hopohopo, aka, e uwila a koa hoi, a no ka mea, iloko o ewalu ame<hookahi kaau hora, e ike ana oe i kona mau helehelena elike me kau e ifiakemake nei, a ia manawa, mola'ela'e ke kahua, a akea ke ka holomua o ka kaua hana." Ua hoopau ae ua mau kanaka la i ka laua mau kamailio ana ma o ka maopopo ana e hiki aku ana o Ateaga ma ka halawai e malamaia ana ma ke Awawa Malu o ka Make ma ke o ua po la, ma ka wa like hoi a ka malamalama o ka mahina e haalele mai ai i na hoku ame na auoli o ka lani

a waiho ika i ka ilihonua iloko o ka pouli poele o ka po. Mamuli o keia mau olelo hope a ua mau kanaka la, ua loaa iho la ia Oneg"a n-a hoomaopopo ana i na mea apau e hanaia ana ma ua po la, nolaila, ua haalele iho la oia i k'ona wa.hi e ku ana, ame ka, leo puaiki, ua pane ae la oia: f *Owau kekahi ma ke Awawa Malu o ka Make i keia po. ?? Oiai, aole i hiki ikio Atēagā ma na halawai i malamaia ma la,-nolaila, uā lioike pau aku la o lani i na mea huna āpau e hiki ai oia ma ua wahi la, e laa na huaolelo no ke komo ana ame na hoailona apau e hiki ai e loaa ke komo la'ela'e ana iloko o ua wahi la, a. o keia mau mea apau, ua loheia aku la e na pepeiao o ka kāua hiwahiwa, a pela oia i hoopuka- ae ai i kela mau olelo maluna ae la. 4< Owau kekahi ma kē Awawa Malu o ka Make ma keia po." {< Ua maopopo aku la oe na hoailona apau e hiki ai oe ke halawai me makou ma ke Awawa Malu o ka Make i keia po," wahi a Konela lani ia Ateaora. s 'Ua maopopo ia'u/ Ma keia wa i ku ae ai o Ateag-a iluna, a mailoko mai o kekahi o na ume e ku ana iloko o ua rumi la, ua wehe mai la oia he mau kiaha elua ame kekahi omole kalareta, a panee mai la imua o lani me ka olelo ana mai "e inu. e inu i na kuluwai o Mohalakanoonoo no ka holopono o kau papahana ma keia po." *'He kauoha ka'u i hai aku nei i ko'u poe kanaka no ka hahai ana mahope o ua makaikiu la, ?? wahi a lani, a ke manaoio nei au ma ko lakpu wa e huli hoi mai ai, e ike ana oe i na helehelena o ke kino friake o ua makaikiu la me ka lilo ole o kekahi o kau mau hapaumi elike me kau i hai iho nei iVu. Ma keia wa i pau ai keia mau olelo a lani, o keia no ka manawa hookahi a ke kaeaea i haalele iho ai * ua hale la, a oiai, ua loaa iho la no iaia na mea huna e pili ana i ke Awawa Malu Make, nolaila, ua puka aku la oia no waho, a kamoe āEu la kona mau kapuai no kahi a ka lio e ku ana. Ua holoia na mile ehiku e ka kakou hiwahiwa ma keia huakai me ka puahi nui, a oiai e aneane malehulehu aku ana, ua hiki aku la oia mawaho o kekahi hale ano kahiko, a maho-pe iho o kona lele ana maHuna mai o kona ua'pii aku la oia no } vuna o ka lanai o ua hale la, a ma kekahi o na pukaaniani, ua kiei aku la oia a oiai e a ana ke kukui o ka rumi ia manawa, nolaila, ua ike aku la oia i kekahi elemakule e noho ana ma ka aoao o ke pakaukau me kona poo e kulou ana.

Ūa kikeke malie loa aku ka hiwahiwa a oukou e na kini heluhelu ma ke aniani o ka puka e kau pono ana mamua'ona, a i ka lohe ana o kamaaina o ka home, ua hele mai la oia e kiei no waho o kahi ana i lohe ai i ke kikeke. Me he hawanawana la, pela ka makaikiu i kcmailio mai ai i ka elemakule iaia i ike mai ai i ka hele ana aku o ka elemakule e wehe ae i ka pukaaniani. "Onega, o oe no anei ia?" wahi a ke āhikanana. Ua ku malie loa iho la ka elemakule ma keia wa ana i lohe maopopo loa aku ai i ka leo o ko laua a mamuli o na hoailona a ka hiwahiwa au e ka mea heluhelu i haawi aku ai i ka elemakule, ua puka aku la oia iwaho me ka hahai ana mahope o ke kaeaea o ka hema noloko o kekahi wahi opunahelehele e ulu ana mahope o ua wahi hale la. "Mai walaau nui kaua," wahi a Vero Onega. u Heaha kau mea hou o ka hiki ana mai nei." u He ino." "Al'aila, ua make kuu lei?" "Aole." 4 'A pehea kau ike nona?" u Ua hdopaahaoia oia. ,; "Aoie-au e hai aku,i keia mea ia oe i keia manawa." u Alaila, ua pono; a e hele aku au e hoike i keia mea i ke aupuni," wahi a ka elemakule me ka haahulu pu hoi o kona leo. (< E ka elemakule maikai, e hilinai mai maluna o'u, a ke hiki mai i ka manawa kupono, alaila, e ike ana oe i na mea apau." MOKUNA XIX. Hoi Nel'e na Lawaia Paoa —Liuliu a Makaukau no ke Awawa Malu Make. Ua huai pau aku ke kaeaea o ka hema i ka elemakule, no na mea apau e pili ana i kana kaikamahine, a ma o leeia mau o'lelo a ka hiwahiwa e ka mea heluhelu, ua emi mai la na noonoo uluku o ua elemakule la, a o kekahi no v oi, mamuli mai no o na a ka makaikiu e hoole ana aole i make kana kaikamahine, a e pu ana hoi i na noonoo puahiohio o ua elemakule la e pili ana i ka hoike ana aku i keia mau mea i ke aupuni. Mahope iho o keia mau kamakamailio ana a ke kiu kaulana me ka elemakule, ua ninau aku la ua makaikiu la i kona hoa i kekahi ninau: "Ua ike anei oe i kekahi mea i kapaia kona inoa o Sila?"

"Ae, ua ike au." "Ihea a i ka manawa hea?" "Ke kauwa oia na kekahi o ko'u mau hoahanau." U I ka manawa hea nei kou ike hope loa ana iaia?' > "He umi ae nei makahiki.'' "Ua ike anei oe i kekahi Paniolo o Ateaga kona inoa?' J kahf wahi he ehiku mile ka mauīae aiai keia wahi aku." "Ua ike anei oe i kekahi mea e pili ana nona ?" "Ae, ua ike au." U E hai mai i kau mea i ike ai." "Ua halawai oia me kuu kaikamahine ma ke kulanakauhale o Mareno." <4 Heaha ka loihi o ka manawa i hala aenei?'' "He ekolu makahiki,'* u Ua kipa mai anei oia no kekahi hana?" "Ae, no ke noi ana ika lima o ka'u kaikamahine no ka mare ana." "A ua hoole aku kau kaikamahine?" "Me ka hoowahawaha nui. M 4< Ua ike aku no anei ko kaikamahine iaia mahope mai?" "Aole ona kamailio aku i ua kanaka la." n Mahea kona wahi noho ma kela manawa ana e hele mai ana e ike i ko kaikamahine?" u Ma kahi no ana e noho nei i keia manawa. E hai mai ia'u, eia anei he hoohuoi ana iloko ou na keia Paniolo i lawe malu aku i kuu keiki?" lf Ke manaoio nei au ©ia maoli no ka mea e ikeia aku ana ekaua." "Alaila, oia kou manao maoli?" <4 Ae." <( No ke aha?" u No ka mea, ina e mau ana kona noho ana pela a hiki i ka loaa ana aku ia'u, alaila, e ike, ana no oe i ka oiaio o keia mau mea apau a'ue hai aku nei ia oe, koe nae ioa he okaa ka mea a na limakoko puhi waiona e hana aku ai." No keia mau olelo a ka hiwahiwā a kaua e kuu hoa heluhelu e kamailio nei imua oka makuakane o ka uhu nui maalo i na maka o ua kaeaea li o ka hema i hooulu mai i na manao aloha keiki iloko, a helēlei pakahi iho la na kuluwaimaka o ke aloha keiki mai kona mau lihilihi mai, oiaikona umauma e kapalili ana, a o kona nui kino hoi e haalulu ana i ka hana a ke aloha, ka hana hoi a ke aloha keiki, ke keiki, ka lei, ka milimili a ka makua i luhi hookahi ai. <{ E hiki ana no anei ia oe ke hoomanawanui i

kc anu o keia po?" wahi a ke ahikanana i ka elemakule me ka leo aloha oiai ua elemakule la e uwe ana no. "He ikaika ko'u kino, a ua kupono loa i na ea o keia ano e pa mai nei. M u Ke malama nei no oe i kuu lio?" "Ae." <4 He iwakalua minute i hala ae mahope iho o na kamailio i hala ae la maluna, ua halawai hou iho la ke kiu kaulana o ka hema me ka elemakule ma kahi i hai mua ia aenei. Ua hoike mai la ka makaikiu 1 na mea apau e pili ana i keia huakai hele po a laua i ka elemakūle, a.mamua ae o ko lauahiki ana ? aku ma ka hale o Ateag*a, ua maopopo i ua elemakule la na mea apau elike me ke kuhikuhi a kona alakai. Ma keia wahi e ka milimili, e ke hoa puhenehene o Ka Lanakila, e huli aku na hoonee ana o na mea paahana o ko kaua noonoo no ke akenui ana e ike, heaha la na mea i ulu a hoea ae ma ka hale o Ateaga, oiai,ka hiwahiwa a ka lehulehu i haalele aku ai elike me na mea i ikeia ma ka helu aku nei i hala. He hora okoa mahope iho o ko Vero Onega haalele ana aku i ka home o Ateaga, ua hoea aku la ka puulu powa i hoounaia ai no ka o-u ana ī ke ola o ka makaikiu i kahi ō Ateaga, a i keia wa, eia ua puulu la ke ku nui nei ma ka lanai o ua hale la, a imua hoi o Konela lani. <f Ua loaa aku nei anei oia ia oukou? ,? "Ua hoouna aku nei oe ia makou e hahai mahope o kekahi o na moopuna a Abadona ke 'lii nui o ka po," wahi a ka pane. "Heaha kau e kamailio nei?" <4 Ke kamailio aku nei au ia oe i ke ano o ke kanaka au i kauoha mai ai ia makou e alualu aku e hopu, a 1 ole, e lawe f*kdna ola," wahi a Selepa Taresa kekahi o ua powa. "E hai mai i ka oukou i hana aku af nona/' ka pane a lani. <4 Ua loaa aku no ia makou he kanaka palule ulaula, papale laulau nui, a maluna nohoi o ka lio, a ua haawi mai oia i hoailona me kekahl welu keokeo." M Alaila, ua paapio mai nei oia ia oukou?" o ke kanaka no nae maluna o ko lio." "Aole o'u maopopo i ke ano o kau mea e kamailio nrrai nei/ , wahi a lani i keia kanaka ae la, oiai, na poe e ae e ku malie wale aku ana no me ka pane leo o'e aku. 4< o kekahi no o makou ka makou i alualy aku nei, a ina aole na haawina o ka pomaikai, ina ua moe i ke anu ia hoa o kakou a pau ka hoopumehana an* a mau hulu poo i n» kukuna o ka

La. n Ama keia wahi i hoikē aku ai ua powa la i na mea apau e pili ana i na mea i Hanaia aku e* ke kaeaea o na kapakai o ka hema maluna o kekahi o lakou. "Ke manaoio nei au eia keia kanaka ke huipu nei me na eepa apau o ka po." U E haalele kakou ika hahai 1010 mau ana aku mahope ona 1" " Aole ! E anai aku kakou iaia «o lalo o keia honual" wahi a Konela lani. 4< E papapau ana kakou ika lioonohoia e ua kanaka la iloko o l na lua alopeka!' ? wahi a Ateaga. "Ke hiki iaia ke hana mai ia -hanā ia kakou, alaila, mahope iho ia o ko'u hookonao ana aku iaia noloko o kekahi pahu piula," wahi a lani. <4 0 ko oukou aina-ahiaEi keia, a ma ka rumi aina e hoopau ai i ka oukou mau leamailio ana,'' wahi a Ateaga. Oiai kela ame keia e haupa, hoonuu, a e ai ana i na ono o luna o ka papaaina, aia he mau maka-hiaa ke nana mai la ia lakou, o na maka hoi o ka hi'apaiole, ke kaeaea, a o ke ahika o ka hema. Ma keia manawa eia ka lei hiwahiwa ke kama nona keia moolelo ua makaukau me kana papahana, a i hakalia wale no i ka haalele iho o ka puulu o na powa no ka huakaihele i ke Awawa Malu Make. Mamua o ka haalele ana iho o na powa i ka rumi aina, ua komo mai la o JKonela lani iloko no ka hoike ana mai i kona poe kanaka i ke ano o na hoailona ame ke ano o ka hele ana aku o kela ame keia no kahi o ka halawai e malamaia ana ia po, a na keia mau hoike a lani e hoike nei imua o kona mau hoa o na ae i ke me ka molaelae no ka kakou hiwahiwa no kā holopono o kana hana, oiai oia e nana a e hoolohe mai ana no i na mea apau~e kamailioia nei. "E hele aku no kahi o ko oukou mau lio, a o ke Awawa Malu Make ka pahu hopu," a lani. Ma keia manawa i puka aku ai kela ame keia elike me ke kauoha, a iloko o na minute elima wale no, aia kela ame keia e holo ana ma ka pakahi a ma ka palua oiai o Ateaga ame lani e holo like ana. No kekahi kumu i maopopo ole i ka makaikiu, ua ike aku la oia i kekahi o na powa e holoholo ana no mawaho o ka lanai oka hale, a 1 ka hala ana o ka hapalua hora mai ka haalele ana mai o ka puulu hololio o ke aumoe, ua haalele iho la ua kanaka la i ua wahi la no kahi e ku ana o kona lio a hole aku la< (A hui hou «ky me Ka