Ka Lanakila, Volume I, Number 15, 21 October 1909 — Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU KA MEA HUNA O NA MEA HUNA [ARTICLE]

Ka Huakai Kaahele I KA Papaku o ka Hohonu

KONA MAU HIOHIONA A ME KO LAILA MAU KINI LEHULEHU

KA MEA HUNA O NA MEA HUNA

[Kakauia. e ka Anela o Mekiko] MOKUNA XI. Hueaia na Mea Huna o ka Neneai-iiu —Ikea na Mea Nani o ua Noio Aumoana A la —Ahuwale na Liilii a ke Akamai Nana.aku 1«4 oia i ka uwaki nui e ku ana a kuhikuhi mai la oia ia'u me ka pane pu mai: "E, nana ae i keia uwaki e 'kau nei, na ka uwila no keia e hoonee nei, a i kona nee ana ua pololeMoa, aole ona manawa i hele hewa ai, a aole nohoi manawa i ki iaai a hooponopono hou ikiia ai mai kona kau ia ana malaila a hiki i keia manawa, aua hiki no ia ; u ke * hai aku ia oe o keia ke pōokela o na mea i hana ia e ka lima kanaka. Ua hooponopono a mahelehele au iaia iloko o na hora he iwakaluakumamaha elike me ka wati Italia, a no ka mea, ia'u nei la aole a*u helu ao, po, malama a makahiki, o keia malamalama pio ole wale iho la no a'u e lawe pu nei i ka papaku o ka hohonu oia waleiho la no ko 7 u la nana au e hoomalamalama. A e nana aku oe o ka hora umi keia o ke kakahiaka. a Pela io no, ho nui a lehulehu wale na mea kupaianaha a 7 u e ike nei, a'u hoi i ike ole ai aia he mau hoonee hana ana pela ma kekahi lihi o ka poepoe honua nei. "Eia hou no keia na ka uwila e hoohana nei, ike aku la au he papa manawa a kuhikuhi mai la oia ia*u, o ka ianei hana o ka hoike mai ia'u i ka ikaika mama holo o ka Neneahiu. Mai keia wahi i moe aku ai ka uwea uwila a hiki i ka huila nao o ua Neneahiu nei. u Nana pu mai oe i keia wahi kui keleawe na ia nei i hai mai ia'u i kekahi apana hana ano nui o kuu tnoku nei, oia hoi he hoike maopopo ana mai ia ia'u me ka hunahuna ole iho i ka nui o na mile aka Nēneahiu e holo ai iloko oka hora. Ke hoo~ maopopo mai la anei oe i keia mau mea a pau loa J ua e hai aku nei ia oe.

({ Ao aku la au me ka hoomau ana &kuj ko ike nei au i ka luaole o kou akamai i ka hoolilo ana i keia agena i pea makani non e holo ai, a ia manawa like ua hoohana pu aku no oe iaia i mahu ame ona wai. "Ia wa ku ae la oia iluna a pane mai la ia'u, aole no i pau mai na mea hoopahaohao o kuu moku nei. E kuhikuhi aku no au ia oe ina oe e hahai mai ana ia'u. u Lawe aku la kela ia'u no hope loa o ua mahimahi nei, oiai hoi ua ike hookamaaina mua aku hoi au ia waena a koe pu aku me waho, he mahele okoa aku nohoi ia. Nolaila, hele aku la maua a hope ku iho la kela a olelo mai la ia'u. u O ke keena aina keia he 5 iwilei kona lo<t, a na hookaawale ia keia keena mai ke keena huli palapala mai e kekahi pale wai, a no ua palewai la lea nui i ka'u hoomaopopo aku, me he la he elima no i-wilei ke akea. Ko'u wahi keena hoi he panana iki mai no i kupono no ia J u, he iwilei ka loa. Mai ka palena mai o mua o keia keena a hiki i ka huini oioi, pepeekue e holu aku ai ke manao ia'e pahu aku he 105 kapuai. Nana aku la au i na palewai ame ko lakou mau puka he ku maoli no i ka noeau o ka hana ia ana, oiai, ua kapili pu ia me ka mea uaua (rubber) ame ka umoki huewai, a pela iho la i komo ole mai ai ka liu. u Oiai no kela e hele aila mamua, ke ukali hele aku la' no au mahpoe, a hiki i ko maua hiki ana iwaena, kuhikuhi mai la kela ia'u i kekahi lua nui e hamama ana me na palewai nunui elua. A ma kekahi aoao o ua mau palewai la e' ku ana he alapii hao nioniolo a hiklloa i ka papahele o luna loa o ua hiena nei, a i ko'u ike ana i keia alapii, ua ninau aku la au heaha ka hana a keia alanui o ke kukulu ia ana ma keia wahi?" u Pane mai la oia ia'u; he alapii keia e pii pololei aku ai a hiki i ka waapa, iloko oia wa ke pahaohao laau me ko ? u nalu nui ana iloko o'u iho, alaila, pane aku la au: u He waapa no ka kou." cc Ae/ ? wahi $ke kapena, <( he wahi waapa uuku a mama maikai e hopohopo ole ai oe no ke piholo iloko o ke kai, he waapa lawaia ia na'u ke makemake a lealea ae nohoi no ka hoōhala manawa ana ma ia apana hana ano nui o ke ao nei, a he manaolana ko'u aole e nele ana kou makemake ke loaa ia kaua he wa kupono no ia ano hana." u Alaila, i kou wa e ai e hele i ka lawaia, alaila, e hoolana ana oe i ka moku iluna o ka ili o ke kai.?" <f Penei ka'u i hana ai nona, ua hoopaa ia ka waapa maluna pono o ka moku, a ua hoomakaukau

no au he wahi keena no nona i kupono no i kona nui, a ua hoopih pu ia aku me na palewai a hoopaa pu ia me na mea oolea, a aole hoi a'u hoolana ana i ka ilikai ke makemake au e hele i ka lawaia. ?> Kuhikuhi pu mai la nohoi kela ma keia alapii, oia iho la ke alanui e hiki aku ai i ka puka komo o ke kanaka ma ka aoao maluna o ka moku, aka, he puka no nae ma k*i aoaō o ka waapa e komo ana iloko o ka moku, a maanei aku au la e komo aku ai iloke o ka waapa, a i kuu wa e hemo aku ai mai anei aku no ka waapa, oia iho la ka wa e paa mai ai o kela puka me ka lima k:anaka ok e hoopaa mai. "Ma ke ano hea iho la hoi e hemo ai a e paa ai keia puka?" "Ua hoopaa ia keia mau puka me ke kuikolu hookahi wale iho no, a maloko aku o ka waapa e wehe ia aku ai na pani ume o waho loa o ka unahi 0 ka luoku ma ke kaomi ia ana aku o kekahi pihi uwila, a ia wa e pii ae ai o ka waapa wale no i piha i ke ea me ka waiho iho no i kuu moku nei iloko o ka lipolipo o na wai me ka nana ole pehea la kona hohonu malalō iho o ka ilikai, a ina no ilalo lilo oia kahi i noho ai i ka papaku o ka hohonu. e< Oiai aia aku la au iloko o ua waapa la, a na ke ea au e lawe la me ua waapa nei o'u a hiki i ka ili o ke kai, me he la eia au iloko o ka baluna kahi 1 * awe a a * iloko o ke ea a ka hapalua like o ka lewa. a Oiai au i ka ilikai ia wa au e wehe ai i ke pani o ka waapa i paa pono me na umii wikani, a kukulu au i ke kia a hohola ae i na pea i ka makani, une i kona mau hoe a hana aku au elike me ka'u i makemake ai e hana, a pela iho la au e holo haaheo aku ai ili o ke-kai me ka pakikg a ka launaole, aia pu no he wahi mikini uwila uuku iki ko ua wahi waapa nei o'u, a ina au e manao e hoohana iaia, kulai au i ke kia a hoohana aku iaia e hiki ai no ia ? u ke holo me ka poino ole i 30 a 35 mile i ka hora Lehulehu wale o ka ? u mau manawa i hoohana ai iaia ame kona mau mea paahana, aole loa he Aya ana i hoohoka mai ai ia'u, o ko'u mau makemake ame ko'u mau iini kana i hooko mai ai me ka p?ha eleu o ke ano hookaukaulua ole iho." "Pehea ina e pau kou makemake ana no keia ano paani au e hai mai nei, alaila, pehea e hoi hou ana paha oe i ka moku?" t£ Aole a'u hoi hou ana mai i ka moku nei, aka, o ka moku nei no ke huli hele ae a loaa au y oiai no nae lakou iloko o ka lipolipo o na wai, a ai^

hoi au iI Uoa oka iHkai, e hiki ana oo lakou i Uh\ a u e lana ana ,me ko'u hoopilikia ole ia, a pela nohoi lakou." 'Oia mea pohihihi hou aku no hoī ia wahi a'u i nalu wale 'ho ai no iloko o'u, aole hoi au i makemake e hoike okoa aku i ko'u ano hupo ma keia mau mahele ana e hai mai la ia'u, aka, ke hookamoemoe wale la no au mamua hoi 0 ka hoike amaka okoa ana ae i ko'u lalau." Pane aku la au, alaila, ma o kau mau. kau°ha anei e huli ia aku ai oe?" "Ae," wahi a ke kapena. "Ma ke ano hea iho la-oe e haawi ai i kauoha ia lakou?'' "la'u e hele ai e lawe pu ana au me a'u he īpu uwea telegalapa kamailio me a'u, a he mau mia kaukau mau hoi ia no kuu waapa, a na ka uwila hoi e'ahai na lono ma kela ame keia wahi a'u i makemake ai, ina no 0 kuu moliu a i ka ili o ke kai a i ole ilalo lilo paha oka lipolipo o na wai, he mea ole loa no ia, nolaila, ina e pau kou makemake ana no'ka lawaia a ano e ae paha a'u e hoohana ai iua waapa la, alaila, hoouna mai la au i kuu elele uwila e kii ae ka moku ia'u, a hiki ae la °ia ma kuu wahi i kauoha mai ai me ka u ana ole ae pehea la kuu mamao mai iaia mai." Ua pau ae la ko'u kanalua mamuli o kau mau hoakaka naauao, ka luaole hoi o na hana kamahao a'u i ike ai i na la o ko'u ola honua ana, a'u nohoi e olelo ae ai i ke kela ana aku o kou naauao mamua o ka'u e ike nei, a'u nohoi e panē ae nei aole he lua 0 na mea hanu elike me kou ano. "Nana hoomahie mai la kela ia'u no ke ano 0 ka'u mau olelo, a me ia mau ano no o maua i komo aku ai maua ilokow? kekahi keena nona ka loa he eono kapuai, a ilaila au i hui hou ai me' kuu mau hoa aukai. E u nonoho ana laua imua o kekahi pakaukau i luluu pono i na mea ai, a i waena hoi laua o tce okooko o ke kuku o ka mahu o ka laua mau mea ai, a e hōohialai ana laua me ia mau luhiehu nana laua e hooipo la, oiai, o ko laua rumi aina no ia i hookaawale ia ai. "Haalele iho la maua ia laua e nuu ana, a wene aku la kela i ke pani puka e komo aku ai he keena okoa, a i ka hemo ana aku eia ka maua imua o ke keena kuke nona ka loa o 9 kapuai. "Oiai maua e ku apa iloko o ua rumi la, ke hakilo pono la au ia mau kulana ku i ke kupaianaha a ka noonoo e auwana ai, oiai, ke ike nei au he 01 aku ke aiai malamalama o ka uwila nana e hoopuni ana i keia keena mamua 0 ka a 0 ke kukui aila ea. "A 0 na ula malamalama i hoopaa ia ai ma-

loko o,ke kuapoMiao niaka upona ĪHIH e hoike mai ana ia i ke okooko a rrse he la i ba*u koho aku -aole paha he wa i pio iki ai o ka a ana a ke ahi oia wahi, a me he la he a mau paha i kela ame keia la, a me ka po, oiai, ke hoomaopopo la au i ke aiwaiwa o ke okooko maoli ma ia wahi o ka moku. E hoolewa ana hoi lakou i kekahi mau ipuhao e paiala la ana me ke kai, a o ka mahu i loaa mai ia paila ia ana, oia iho la ko makou wai e inu e hooma-u ai i ko makou mau puu, a e hoohana pu ai i ka makou mau mea a pau loa e makemake ai. A e ku koke ana nohoi ua keena kuke nei 0 makou i ke keena auau nui i lako pono me na tabu~wai huihui i makaukau mau no ka hoohanaia aku i kela ame keia manawa, a e ku ana hoi he mau opuu elua ma kahi he elima kapuai mai ka papahele ae o ua rumi la i hoolako pakahi ia me ka wai mahana a me ka wai huihui i oi pakela aku 1 kahi wai'hu'i o Kahauiki. IMa kekahi aoao mai e pili koke mai ana he keena moe o na kanaka lawelawe o ua Neneahiu la nona ka loa o 16 kapuai, ua pani ia mai ka puka o ua keena la, a pela i nele ai au i ka ike ana i kona man kinohinohi, a i akaka ole ai la'u ka nui o na kanaka o luna o ua moku hookalakupua la o ka papaku. "Ike aku la au aia aku mahope o keia keena a'u i hai mua ae nei, e waiho ana he palewai i mea e hookaawale ai i keia mau keena me ke keena o na o ua moku la. lt Oiai maua e ku ana ma ua rumi enegini la ke hakilo loa la au i ke ano o ko lakou hoopilipili ia ana, a ke ike la au ua okoa loa aku ia i ko na eneL}ini e ae a ike iho la au pela no ka i anoe ole ai ua mau mea hana la, oiai ka moku e pii pololei ana iluna mai ka papaku ae o ka hohonu, a i ole e luu ana paha i ka lipolipo oka hohonu. "Hoopa aku la ua kapena la i ke pihi uwila a holoke ae la na laka hamama ae la ka puka a kuhikuhi mai la oia ia'u o kona keena oihana keia, ma keia wahi iho la au e hoohala ai i kekahi hapa nui o ko'u manawa, ma o ka nana ana i ko lakou oni ana, oia wale iho la i no ka'u hana, oiai, aole o lakou mau hemahema a u e hana aku ai mai ko lakou hoopilipili ia ana a hiki i keia la ā kaua e nana nei. u Kakele ae la kela i ke ano o kana kamailio ana no ke kulana maikai o ko makou kulana e nee la ia manawa mamuli o ke ano o ka oni ana o na mea hana, ai kona hookuu ana iho, ia wa oia i huli pono mai ai imua o'u a pane mai la: "O keiaka enegini kiekie loa o ka papa ekahi ma ke ao nei ? ka mea nana i hana kona mau mi-

kim hoonee me ke akamai loa, ka luaole hoi a'u e hai aku nei ia oc, aole e loaa maluna o ka poepoe honua he mea i like a i oi aku paha mamua o ko ia nei, a rne ia mau ano wale iho la no au i akena aku ai e hiki ole ai ke paa kona mau moolelo iloko 0 na buke hoomanao o ke ao nei. 4 'Ua hoomalamalama ia ua jvecna la me ka uwila, aole he wahi umalu a i ole poaeae paha o na mea a pau o loko o ua rumi la, oiai, ka'u ehoomaopopo ana me he la, he like no kona malamalama me ko kekahi la kalae i ke awakea ke kanono. u He 65 kapuai ka loa o keia keena, aua pale ia iloko o na mahele elua, oia hoi. Ka mua, na mikini'paahana e puka ai o ka uwila. K*alua, qa mikini e kaa ai ka huila nao e hookaa ai i ka huila nui nana e hooholo i ka moku ma kela ame keia wahi i hiakemake ia. Ike aku la au oka mikini a Bunesena, oia ka mikini nana e auopuka ana i ka uwila. "Pane mai la kela ia'u me ke kuhikuhi pu ana i ka huapalapala e kau ana, tf ßunesena.' T u O ka ia hei mikini ka'u i lawe mai ai, oiai, oia ka mikini ikaika, aole au i lawe mai ika mikini a Rumekapa, oiai ua ike au he nawaliwali kana. Maopopo no nae ia'u he kakaikahi wale no ka Bunesena mau mea paahana, aka nae, he ikaika ko lakou e hiki ole ai i kekahi mau mikini oia ano e lawe mai i ka akahi hapalua o ko ka mikini kaulana a Bunesena, a pela au i lawe mai ai i kana mau mikini i mau mea paahana punahele loa ia'u ame kana wale iho la no au oia ano i hoopiha mai ai i kuu moku nei ma kahi i kupono ai no ko lakou hoohana ia.' 1 "Oilimaila maua mailaila mai komo aku la maua he keena okoa, a ilaila au i ike aku ai i kahi a ko'u mau kii onohi i hoonuu ai a kena, oia hoi aia iloko o ua keena la na mea mageneti o na ano a pau, oia hoi na mageneti liilii elike me ke kuipine, hiki ina hao nihoniho na lakou e hookaa 1 ka huila o ka moku. Ia u iloko oua rumi la hiki ole aku la ia ? u ke hoomaopopo ika hana a kela ame keia, hoopa aku la au iaia, pehea iho la e hiki ai ia oe ke hoomaopopo i keia mau mea, e laa ka hihia elike me keia ke ano?" Pane mai la kela, he mama loa kou īke ana i ka hana a kela ame keia o lakou nei, a ia wa oia i hoakaka mai ai ia u, mai ka liilii mai a iiiki i na hihipea o na mea nunui, a hai pu mai la nohoikela ina no oe e noho maanei a makemake oe e hoonee a i ole hooholo paha ika moku nei, ua hiki no ia oe ke hoonee aku maanei. (A hui hou aku me Ka Lanakila.)