Ka Lanakila, Volume I, Number 15, 21 October 1909 — KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana Ka Lawakua Noho Manna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE [ARTICLE]

KA MEA KIEKIE KE Keikialii Hesisina=hesi=no AME Ka Nunui Ahelamisana

Ka Lawakua Noho Manna o na Puu Pualu AME NA AWAWA KINIKINI O ANETE

He Moolelo Pategonia no ke Keneturia Umi-kumamalua o ka A. D

(Kakauia e Puuwai-mae'ma'e) MOKUNA VIII. Na Haoli Lele Mua Ma«ope iho o Kona "Waiho Ana' AKtJ IKE Kula—Kē Koa a oka Hueu o Sana-Hei-Wei-—Hoi Puolo no Kahi Alii Olowalu like mai la ka lehulehu o lakou, aole a kakou hana me ia nei, ua make loa nana ae aole ola i koe, ke lole ia ala keia a kiola ino ia aku la ma kahi wahi okoa loa aku. Aia no nae ke hoomanawanui la ia i ka eha i loaa iho Ia iaia, ame kona minamina pu no ka lilo o k£na pahi kona manax*l&na hoi no kana apana hana. Me keia kūlana i loaa hope iho-la ia Hesisina-hesi-no ua hele mai la kona puuwai a ānuanu, aka, aia pu no me ka uumi hoomanawanui iloko ona no ke kau aku o na maka no ka nana ia mua pehea ana la. Ke hele lana nunui me nakaina wawae mama no ka wehe ana i na pio e lawe mai a e koala pu me Hesisina~hesi-no, ahe eono o ua poe pio la a lakou i hemo ae, a iloko oia huina o Sado kekahi, ke kaikunane o Besia Lamela, Owaka ae la na maka o Hesisina-hesi-no aole ua poe la, lohe aku la nae oia i ka nakeke mai o ke kaulahao, hoomanao a<e la oia malia nona paha keia kaulahao e lawe ia mai nei no ka hoopaa ana mai la imua ona na ano halialia no kona hiki ole i ka panina o kahi o kana hana. Hooikaika ae la oia aole e hiki ke ku iluna, aka, hamo iho la oia no kana pahi aole ia, ia wa pii mai la kona lena maka'u. Ala mai la iloko oia wa kupilikii ka hoomanao n<? na kauwa o ke a me ke pine, me ke kaulua ole iho 3

hoea maila o Daso a ninau no ka makemake o ko lakou haku. "Heaha ka makemake e ko makou haku?" * Ē kii aku oe a lawe mai i kuu pahi mai ka lima mai o ka mea nana e paa la." I]°ko o ka nanea nui o ka mea nana e paa ana i ua pahi la i nalowale honua iho ai, a i ka ike ana ona i keia hana pahaohao i hoike ia aku ai o ka ike i ko lakou nui ? a ua piha like lakou i ka inaina a ili aku la ko lakou kuakoko maluna o na pio, pepehi ia iho la kekahi poe, a oiaTo Sado ka lakou mea hope loa e wehe ana, a no keia kuakoko i hekau iho la. ua kiola ia aku la oia iluna o kekahi ahua lepo a hoomaka n.ui ae la e uwa me na leo nunui. I keia kiloi ia ana o Sado, aole oia i make, aka, ua eha nae e hiki ai no ke loaa ka palekana. Mahope iho oka loaa ana mai o ka pahi īa Daso, ua hoihoi pololei aku la oia ia Hesisina-hesi-no. A loaa ka pahi iaia hoi hou mai la kona ikaika, aka, aole nae i ola kona mau palapu, kakali aku la oia i na he wa na ua poe Nunui la e hiki hou mai ai, alaila, ua makaukau oia no kana hana pono. ma kona aoao. Aole no i upu iho hoea nui mai ana me na kaina wawae mama, a i ke kokoke nui ana mai me keia moe no o Hesisina-hesi-no i ka honua, opā ae la oia i ke kuau o ka pahi ma kahi o na huapalapala me ka oi imua pono o lakou, a anapa aku la ka uwila a pau nui iho la i ka make me ke koe kōena ole aku. Oiai no oia e waino ana hiki hou mai la o Dasona a wa-hi iho la i kona mau palapu, a kau pu i na laau a hiki koke iho la iaia ke ike i ka manunu ana o kahi o kona mau eha, oia hoi e hoihoi ana ka laau i na īwi i a-ui ma ieo lakou mau hookuina, a i ka pau ana o ka I)asona hana ana, a. hoi aku la ke'la, ia wa i pauhia loa aku ai ua Hesi-sina-hesi-no nei a kakou i kekahi hiamoe kulipolipo. laia iloko ©ia haawina hoopahaohao i hookaukaunu pu aku ai oia me Besia Lamela', Ike aku la 6ia i keia kaikamahine ui ana i ike ole ai mamua a ku iho la imua o kona alo, a puoho ae la oia no kona puiwa i ke kulana lua ole o ka ui o keia mea kino imua ona, a ua hookomo kokeia na lia ana iloko oua nei a kakou no keia iwakiani e hoopu mai la iluna o ka mokupuni uliuli, ua hiki no he moe ka hoi na ka laau loa, aohe palii a pga aku. A iaia i puoho ae ai ku ae la oia a hoonioni ae la iaia iho ma na ano a pau aole ona ike iki iho he wahi ano eha, a holo iho la oia e hoao i kona mau lala he oifr mau ke kulana uahoa o ka oiwi kino, a hoomanao iho la oia ua pau loa ia no ka k™»

eha, a \ ka pau ana oia mau hoao ana, haule hou iho la oia ilalo a noho iho la, e noonoo kuhohonu ana no ka hiona makalapua o keia ui o ka aoao palupalu, a komo tiai la no iloko ona na halialia hoomanao no na Olelo hiki mua a kona luaui kahuhanai Mamiona e i ana: E hooikaika oia e loaa kela ui a hoopakele aku iaia mai na popilikia mai he nui, (poina iho la nae ka inoa i haiia mai ai) a ke noonoo la oia i nei mau olelo iaia ? ka inoa ame keia kahoaka ana i ike ai. Olelo wale iho la no oia iaia iho, ina i hele io hoi a o ua wahine io nei a ua makuakane nei o ? u i hai mai ai, ui io no, a makepono io no ka eha ana o ka ili, alia nae hoi malia he ui okoa no nei. Me ia mau ano ona e nune ana, lohe aku la oia i ka ikua leo ehaeha e kahea ana i kokua, hoolono aku la oia a hoomaopopo iho la oia he leo no ka poe iloko o ke kulana nawaliwali. Me keia mau luaiele e hana mao ole ana iloko o kona waihona noonoo, ua paila emoole ae la kona inaina no keia poe nunui. Hoopuka ae īa oia i keia mau huaolelo iaia i ku as ai iluna me ka oiwi kino ohaoha maikai a maloeloe: "Ma ka inoa o Mamiona kuu kumu, ka mea nana i a'o ia'u a piha ma-kau, a no ka hanohano hoi o kuu pahikaua a me kuu mau mea apau, na kiai oiai o ka hooko kauoha ame ko lakou mau mea apau, ke hoohiki paa nei au no ka anai ana aku i na nunui hana ino apau loa mai ka ili aku o ka honua. <k E lilo-hoi au i hoopakele no na poe i hoopaa pio ia a i hoope'a wale ia, owau auanei ko lakou mea nana e huikala aku, a e haawi aku hoi i ka hooluolu ana i ko lakou mau manao i hookaumaha ia no na makahiki he nui. I ka pau ana no oia mau huaolelo, o kona hoo maka aku la no ia e hele e wehe i na pani puka o kahi o na pio x hoopaaia ai, kahi hoi o kekahi leo hanehane'o ke kumakena e papuhea aheahe mai ana o ke anoano la'i mai waena mai o na heana, a ma ka wa i hemo aku ai ua mau pani puka la, aia hoi, ua hoohalawai koke ia mai la kona mau kiionohi maka me na nanaina ku i ka manaonao e maule ai na noonoo. Aia he lehulehu o na heana make e waiho mai ana iluna o ka ilihonua, a o kekahi e kamau ana no ko lakou aho, ua paa nae i ka hauhoaia me na kaulahao nunui, a he mau kua-lei pipi ma ko lakou mau a-i e kau ana, oia poe kana i kii aku ai a wehe ae la a hemo me ka haawi pu ana aku hoi i na kokua ana. E puka mau mai ana mai ko lakou mau waha, mai na huaolelo hoomaikai me ka ninau ana mai, (, Owaika inoa o ko makou ho'opakele? E hoo.

maikai nai loa ia oe," a me neia mau huaolelo hope i puana ae ai kekahi poe o lakou a haule a make aku la mamuli o ka nui o na poino e kau ana maluna oko lakou mau kino. O kekahi poe hoi e haawi ana i na huapule nonoi i ka pohaku Hoola o na poe nawaliwali, ua ala ae la lakou a ninau mai la: /'He hoopakele io anei oe no makou, a i ole, he enemi anei oe e hookomo aku ana ia makou iloko o ka poinō mau loa?'' "E na pokii, ualoheia ka oukou mau leo pule a ua hoounaia mai au o Hesisina-hesi-no, no ka hoopakele ana ia oukou," alaila, ninau pakahi aku la oia i ko lakou mau pilikia ame ko lakou mau aupuni i hoea mai ai. Ua hoike mai la lakou apau, a o kekahi poe ua olelo mai la: "E ko makou hoopakele, a i huli hoi oe no kou aupuni, a i ike oe i ko makou mau ohana ma kou alahele huli hoi, haawi aku oe i ko makou aloha nui ame ka paumako ia lakou, oiai, ke haawe ikaika nei na ehaeha o ka hoomainoino ia ana no na makahiki loihi i ko makou mau kino, aohe manaolana i koe no ka ike hou aku i na maka oka ohana. Aloha ī aloha ka Ui o Bohemia a me ka Nani o Ladana.'' Kahea iho la oia i na kauwa a haawi aku la i ke kauoha, e hoopau kokeia keia mau haawe o ke kaumaha maluna o keia poe i loohia me keia mau haawina. Ia wa koke no i hoopau ia ae ai ua mau leo auwe nei mai o a o o ua ana la.

MOKUNA XI. Hiki Mai na Kiai Naueole o na Mea Mana KUPUA—HOOLALELALE 3 KE KULANA Po'l-Po A NA iiNEMI. I ke ano ana iho o ka liula o ua la hooili kaua la, oiai o Hesisina-hesi-no e hui pu ana a kamakamailio ana me na pio, lohe ae la oia i ka nu a kekahi mea, a o kana hoomaopopo he like me ka nee ana mai a ka makani kuhonua. A lohe pu aku la oia i ka leo honehone o na manu i keia wa o ke ano ahiahi, a ike pu ia aku la hoi na mea anoe ku i ka hookalakupua o ua ka,hua la. Oiai oia: e lutea ia ana e ua mau ano la ana e ike nei, oloio o kona alo o Dasona, Menia ame Dasina a ku ana imua o kona alo. Pane mai la o Dasona: E ko makou haku, o makou na kiai naueole o kau mau mea e paa la ? i hele mai nei makou e hoike aku ia oe eia a hiki mai ka puali kaua nui hewahewa o ua Feare, ke hookokoke mai nei i o kakou nei, f< E ko makou haku, e kii anei n;akou e luku

aku ia lakou a i ole e hookuu aku anei makou ia lakou e hiki mai ia nei a e ike oe i ko- lakou weliweli ? Ke makaukau nei makou e hooko aku i kau kauoha i kulike ai me kou makemake i na wa a pau loa au i makemake ai, a ke kali aku nei makou no kau pane, nolaila, e hai koke mai oe i hooko koke ia aku." E hele koke aku oukou ae keakea aku i ko lakou hiki ana mai ia nei ma na ano a pau loa, i ole ai au e hoopilikia īa mai ame na pio pu, i hiki ai hoi ia u ke hoomaha i keia po a hiki i ke ao ana, i hiki ai ia u ke hoomaopopo pono i ka'u mea e hana aku ai. "Oiai ke paa nei kuu manao, ina aole he mau kuia, alaila, e au aku ana au i na kai o na moana Jipolipo o ka aina uhane me ka anoi nui e hehi ko'u mau kapuai i ka lepo o ua aina hoopahaohao la, ka pahuhopu hoi o ka'u wahi e ano: nei." "E hoomaikai nui ia ko makou nei haku, a e like me kau i makemake ai pela no e hooko ia aku ai. īa wa no i olelo mai ai ua mau kiai la, "e hele ae oe mawaho o keia ipuka a i ike maka ai oe i ke ano e hana ia aku ai o kou poe enemi e kou mau kiai." Oili aku la o Hesisina-hesi-no ame kekahi mahele o na pio a mawaho o ka ipuka, a ia lakou i hookuene pono iho ai, ku mai la ua mau kiai la, a o Dasona kai pane mai; "e nana ae oe iluna a ike nou iho i ka lewa holookoa, ua piha i na enemi, malalo o ke alakai ana a ko lakou alihikaua nui Anegao.' ?

A ike o Dasi i keia pilikia o lakou, kauoha ae la oia i kanalima pilikua o ke kulana o ka papa ekahi i poe na lakou e kiai o Hesisi-hesi-no ame na pio, a ia wa no i kauoha ae ai oia i ka hapakolu o na kiai eepa o loko o ke leomo ame ke pine, (o keia kela puali niji fyewahewa~a kakou i ike ai ma na helu mua aku nei i hoikeike ia ai imua o Hesisina-hesi-no, a o ka hapakolu oia huina la oia keia a Dasi e kauoha nei.) Hookui ae la keia mau puali kiiua nui hewahewa o na aoao ai elua, a ua olelo ia, ma keia hooili kaua mamuli o ka upoi ana a na eheu o na kino me ia mau mahele ua loheia ko lakou halulu iluna oke aupuni o Bohemia. A ike pu me ko Kasimia poe i kā owakā a me ka malamalama ano e iloko o ka lewa, a lohe pu ia na leo ano e iluna o na puu ame na kuahiwi. Mamuli o keia hooili kaua hahana i ike ole ia kona luaole, ke opa mau ia aku la ko ka enemi puali a hiki i ke emi hope ana o a he hapalua o kona puali nui hewahewa i pau i ka luku ia e na kiai naueole o ke komo ame ke pine.

Oka mea hilu .1 nae oua poe kiai nei o ke komo ame ke pine.a o Hesi6ina-hesi-no hoi, aple loa he hookahi o lakou i hoomahinu ia mai, a i ko lakou hoi ana mai imua o ko lakou haku, a me na pio, ua hoike mai ko lakou mau kulana pakahi nie he la aole a lakou mea i hana ai. "Eko makou haku," wahi a Dasona, "e hahai aku anei makou mahope o kela poe hohe wale a hiki i kalii e pau loa ai lakou ika luku ia a koe ole aku, a i ole e hookuu aku anei i kou mau kiai e hoi e hooluolu no ka wa hou aku o kaukauoha?" Pehea aku la ka oukou hana?" wahi a Hesi-sina-hesi no. Aia o Anegao ke ahai Ja i kona ola ame ka hapalua o kona puali no ka Mokupuni Uliuli me ka hilahila nui. oka hana i kau ia aku maluna ona ame kona puali i keia manawa o keia po, ua lawa loa ia i haawina e kula'ai iaia, aole oia e' aa hou mai e hoea i kahi hora o nei po, a aole mau loa aku nohoi i na la o kona nohō alihikaua ana. A ke hoi pu la oia me ka piha inaina no keia hana hoohaahaa i hana ia aku nei iaia, oiai, °ia nei ka alihikaua ikaika loa e noho mana nei ma ka honua nei, aole ona lua, aka nae, o ka ikaika o kou puali e ko makou haku, ua pa tausani aku ia maluna o lakou a pau loa ke hui ia i ka wa hookahi. "I mea nae nou e hopohopo ole ai i keia po a hiki i ke ao ana, a 1 mea hoi nou e moe lealea ai e hoonoho no makou i keia poe pilikua he kanalima e noho e kiai i kou maluhia ame na pio." Oiai o Anegao e hoi fa i ke A'upuni Uhaoe, a i kona hiki ana aku imua o Majo, hoike aku la oia i ka moolelo piha o kana huakai me ka hunahuna ole mai ka mua a hiki ika hope. Ua piha loa ia iho kela poe i ka inaina no Hesisina-hesi-no, ma o kona hai ana aku ia lak<?U, o kela keiki a ko kakou hoa aloha Emeo i hai mua mai ai ia kakou, aia oia i ke ana o Ogena kahi i kiai ai i na pio, ua lohe mai nei au ua pau loa i ka luku ia na nunui, aole he hookahi i koe aku a o Ogena pu kekahi, a o na pio ua pau loa i ka hookuu ia mai ko lakou paapio ana, a oia ka'u e hopohopo nei heaha aku ana la ko kakou hopena? Oiai o ka hapalua o ko'u puali i hele aku nei, ua pau loa mai nei i ka luku ia e kona puali, a he hapalua wale mai nei no i koe me a'u." "He mau puali uhane no ka hoi kekahi me ia i hiki ai iaia ke kue mai i ko kakou puali?" wahi a Majo. "Ka'u ia i ike aku nei, aole au i hui kino iki a paio pu me ia, oiai, i ka wa a makou e kaua ana me kona puali, aole makou i hiki aku i ke ana." (A hui hou aku me Ka Lanakila)