Ka Lanakila, Volume I, Number 15, 21 October 1909 — KA HULI ANA I KA WELAU HEMA! [ARTICLE]

KA HULI ANA I KA WELAU HEMA!

Kakauia k Lutankla Kakeletona. f Mai Kana Moolelo mai o ka HuJi ana i ka Welau Hema)

Unuhiia e E. J. Ckawford, a hoopukaia ma la lakou Hiwahiwa Ka Lanakila, no ka hoonaauao ana i ka "Lahui Hawaii no ke Ano o na Welau L 1 a. holo aleu makou il&lo i hiki i ka nieneli&na. 178 komohana, a maanei i kauia aku ai ho ihu hou i mea * hoopakeleia ae ai o ka nioku (Ximeroda) mai na a paa mai e nee hele ana; a mahope iho oka aloalo hele ana mawaena o na apanapana hau paa he lehulehu maloko o na kowa oololi loloa, ua hiki aku la makou iloko o ke Kai Rosb, a kaalo aku la ma ka lihilihi o ke Ke'akeena Hau Nui, o ka nui a kiekie o keia, e hoolilo ana ia i kahi moku Nimeroda o makou me he wahi punana ]a o ka manu crow; lie kiekie launa ole mai maluna iho o makou., I keia manawa, ua ike iho la makou ua ake'ake'a ae ka hau paa e nee ana i ke ala e hiki aku ai i ka aina o ke Alii Eduwale VII.' 0 keia hau paa e nee nei, he hau ia i paa ae a e nee hele ana o ke kai i ka manawa o ka hooilo; a e nahaha ana iloko 0 na apanapana "me ka nee hele i ka manawa o ke kau, a e holo ana hoi ma ke ala o ka akau, a i ke komo ana ma na poai mehana e pau no ia i ka hehee a lilo i ole. 0 ka'u upu ana i kinohi, e i ka wa o ka hooilo ma ka ainalloaa ia'u iloko o ka makahiki 1902, e ikeia, ma keia, ua haaleleia a ua hoomau aku makou i ka holo ana no ke kuono o MeAlunlo; a ilaila makou i kukulu ai i wahi hoomoana no ka manawa hooilo, ma kahi he aneane iwakalua mi]e ma ka akau ae o ka lae a ka huakai a ke Discovery i l\oomoana ai no ka manawa hooilo. Ka hoolele ana i na lako huli welau hema iluna o na moku papaa hau e mokv mahae ana-—0 keia kekalii o na liana ano nui a makou i liana ai, oiai kahi moku o makou e aloalo ana i na moku papaa hau; a ua lilo nohoi i hana kaumaha a piha me ka luhi mamuli o ke kulana mokumoku o ka hau a hiki i ka wa 1 loaa pono ai o ke kulana e kupono ai oka moku. Oiai keia hana e lawelaweia ana, aia hoi kekalii mahele o makeu e hoomakaukau ana e nee mauka maluna o ka liaupaa no ka inii ana i kahi i hoomoana ai oka Discovery i ke kau hooilo maloko o kekahi wahi kaikuono ma ka Imakai i hala, a ]oaa aku la

kahi papa'i hale 1 nohoia ai e na poe o ia huakai e ku mai ana no me ka maalahi, a i hoopilikia ole ia hoi e ka hau. Aole no i loihi iho mahope o keia, ua hiki iho la ia makou ke hookokoke mai i kahi moku o makou a pili i ka aekai a e kokoke anahoi i kahi i hooholoia ai no ke ku ana o kahi pupupu hale o makou i ka lae o Roydg; a maiaila makou i hoolele pau ae ai i na lako i hoolakoia no keia hua kai. O kahi kaa uwila ka mua i hooleleia, e ukali ana na lio, a ua ikeia aku la ka mahuahui mai o ka mokumoku ana o ka hau, a ina e hooka'ulua iki iho ana ? alaila, aole e hiki ana ke hooleleia keia mau lio maluna o na waapa. I keia manawa i hoo maka mai ai ke kaumaha o ka hana me kaluhi pu. Ua kukuluia kahi pupupu hale iloko okekahi wahi awawa e kokoke,mai ana i ka aekai, a ua lilo i hann nui na kela a me keia iloko o keia huakai ka halihali ana i na ukana \ 'kula o kela ame keia i hoolakoia no ka pono ola kino o makou a pau loa. I ka ulu ana mai o ka ino, ua hooneeia aku kahi moku o makou ma kekahi wahi i pakele ai i na hana a ka ino; a i kekahi manawa, ua huli aku la makou i wahi hoopae ukana hou, mamuli o ka hoomahuahua mau mai o ka hau i ka mokumoku. Oiai e hoomau ana i ka hana i kekahi la, aia hoi, ua ikeia aku la ka mokumoku hikiwawe ana mai o kekahi o na moku papaa hau a mai poino kekahi o na lio; aka, no ka nui o ka hooikaika o n*a hoa pakele ka lio a pela pu hoi me ka hapanni o na pono lako ai i hooleleia. He wa nei o ka inea ame ka luhi maoli, aka, ua hoomanawanui ia nae me ke kaniuhu ©le o na hoa apau o loko 0 keia huakai. Oiai no makou e hana mao ole ana iloko o keia manawa, aia hoi, hoomaka mai la kekahi makani ikaika e pa i kapaia he "blizzard," a aole i malie a hala na la ekolu; a iloko o keia manawa o na lako a pau i lele i uka ua paa iho la malalo o ka hau he eono kapuai ka manoanoa. I keia wa e pa ana o keia makani ino aia au iluna o kahi moku o makou cNimeroda), a i ka malie ana ae hoi mai la au i uka: ua ike iho la au mamuli o ka ikaika o ka pa ana o keia makani blizzard, o ke kai ua puhiia aku ia i uka o ka aina no ka mile hookahi a oi, a o ka hapaha o na waiwai o raakou oia na lako ai ame ka lanahu, ua uhi paa ia iloko o elima a ma kekahi mau wahi eono kapuai o ka hau. O ka lanahu ka'u i minamina, aka, aole nae i hoopuehuia e keia ino nui. Aole keia manawa no ka hoopakele ana i na lako mea ai, aka, o ka moku o makou ka mea nui; no ia mea ua hoomau aku la makou i ka hoolele ana i ka lanahu me ka iini nui iloko 0 ka manawa

pokole, e hoi aku no ka moku no kekahi wahi kupono ma ka akau mai o keia wahi e ku ai, a maka la iwakaluakumamalua o Feberuari ? ua haaleleiho la makou i kekahi mahele o makou e hoomau i ka hana a makou i hele aku ai e huli. O ke kulana ano nui o keia wahi a makou i koho ai i kahua hoomoana no keia huakai, oia ke kuahiwi i kapaia o Mauna Erebus, he lua'ipele iloko o keia poai aaki ake anu. Oiai makou e hoopapau ana e hoopakele ae i na lako ai a makou mai ka uhi paa ana a ka hau me na kipikua a me na kolopa, aole makou i haawi iki i manawa no ka nana ana i ke ano o ka aina a pela hoi i keia kuahiwi lua'ipele. O ka mahele akeakamai o makou ma keia hua kai, ua haawi aku lakou no ka noii ana i na mea i ikeia e lakou a e loaa ana he hoike o kela ame keia ano i kela ame keia la. Oke akeakamai ma ka ike i na mea pili ouli ua haaheo loa oia ma ka hookokoke ana i keia luaipele, no ka mea, o ke ao e kaahele ana maluna pono ae o kona piko, he hoike oiaioia e hoike mai ana i ke ano o ka ea e kau hakumakuma ana maluna o ka mauna ame ke ano o kona nee hele ana. Ua nui no ka hana a 1 koe a makou e hana aku ai, a no ia mea, ua hoomaka iho la makou e hoomakaukau i ke kahua hoomoana no ka wa hooilo. O na pena pahu o na lako o makou ua hoolilo iho la makou i keia mau mea i pale no ke komo ana mai o ke ea huihui a ke anu malalo o kahi pupupu hale, kahi nawaliwali a o kahi o ke anu e komo mai ai. Ua kukulu ia aku ma ka aoao 0 ka puka he keena papaa i wahi hoahu no nalako ai, a ma kekahi aoao hoi, ua kapiliia aku e Wawson he keena no ka huli noii a lapaau ana, a o ka ea o loko o keia keena ua like no ia me ka ea o waho, a o ka ea mehana koo'u e komo mai ana ma ka puka komo o kahi pupupu hale, ua uhi pu aku ia i na mea liilh a pau o loko o keia keena me na hunahuna hau o na waihooluu like ole. Ma ka aoao lulu o kahi pupupu hale i kapili ia aku ai, he papai no na lio, keena no na pono ai na lakou me na kapolena, a he papa manoanoa ka mea i hana ia ai. Mamuli oka maa o keia mau holoholona i ke anu, aole lakou i makemake i keia, a mahope o ko lakou hoopaaia ana iloko o keia wahi me ka nui o ko lakou uwe hanakuli, ua hemo aku la kekahi o lakou a holo aku no ke awawa ilalo mai, a o kahi hoi o lakou i nakiikii ia ai mamua aku. Ua kukulu ia he keena papaa ma ka aoao hema o kahi pupupu hale, a i ka wa makani ino blizzard ua palaha ia, a i ke akakuu ana o keia ino, ua hele aku la makou e huli i na lako waiwai 1 nalowale.

Ua loaa aku in'u he kamaa buti nona ke kaumaha i oi ae i ka, ekolu paona, e waiho ana he ekolu hapaha mile mai ka paHu pena mai ona i hookomoia ai, me he mea la, ua lele keia kamaa iloko o ka ea, oiai, aole i manumanu kona ili, mamuli o na pohaku e waiho mokaki ana maluna o ke ala o kona puhi hele ia ana. Ua hana ia he wahi rumi pouli ma kekahi kihiokahi pupupu hale īloko, no na pahu pena i hoopiha ia me na lako ai iloko o na omole keia rumi i kapili ia ai, a ma kekahi kihi, ua kapili au i wahi keena uuku no'u me ka papa, a uhi ia a paa. O ka noho ana iloko o kahi pupupu hale o makou i ka wa o ka hooilo, aole ia i noho ia me ke ano palakapu, aka, me na anoai hou i kela ame keia la. O kela ame keia eiua kanaka ma keia huakai ua hookaawaleia he keena nona ke aoa he eono kapuai, a ehiku kapuai laula, e pale hookaawaleia ana kela a me keia o keia mau keena o makou me na kaula uwea kila i uhiia me'ke kapolena. O ke kulana o kela ame keia keena elike me ke ano eleu o kona mau luina e ikeia aku no mamuli o ka laua hoowehiwehi ana. 0 ka pale paku e hookaawale ana i keia mau keena moe o makou mai ke keena luana, ua pena ia aku ia ma ke ano he hoailona o ke kapuahihoomehana e a ana ke ahi, a e hoowehiwehiia aname na pua i pena ia, he mea hoi e hoike mai ana i ka oluolu o ka nohona home, oiai no nae, ke aki maeele a ke anu e hoike mai ana ia makou aia na degere malalo loa iho o ka hoailona ole. O kekahi nohoi o na pale paku e hookaawale ana i ke keena e ai ai me ke keena hana, ua penaia aku ia me kii oka Erhepera Napoliona me kela wahine opio kaulana Joan o Arc. O keia wahine opio e ku ana oia me ka paa i ka nakiikii ia i kekahi apahu laau e lalapa ana ma kela a me keia aoao na alelo menemene ole o ke ahi, me he mea la nae, e hoUee mai ana ma o keU ahi la, i ke kulana mehana. 1 mea hoi e hoomahuahua ia ai o keia keena e ai ai, ua hooholo makou o ke pakaukau ai, ke pau ka ai ana, e huki palakaia iluna, mamuli o keia hana ana pela, ua hoolawaia kela amekeia he rumi e hiki āi iaia e lawelawe i kana mea e hana ana. O kahi kapuahi a makou i na la kinohi, ua lilo i mea hoohoka, o ke kumu, maihuli o kahemahema o kekahi o makou i ka manawa i kukuluia ai iloko o kahi pupupii hale, no ka pau pono ole o kona mau apanapana i ka hookuikuiia, aka, i kona hana pono ia ana a paa, ua lilo i mea hoohauoli ia makou a pau, ma o kona hiki ana e hoola wa pono i ka mehana no loko o kahi pupupu hale a puni, a ua hookw ,nau mai ke kapuahi i keia mehana

ka mao ole no ka manawa he eiwa malama, koe he mau wahi minute pokole no ka hoomaemae ana iaia. Ua kuleuluia he mea nana i na ouli o kk lewa ma kahi e kokoke ana i kahi pupup-u hale, a m?i keia wahi, e loaa mau ana na hoikeike i ke ano o ka ouli i kela ame keia elua hora, a i kekahi manawa, oiai no ka ino a ka makani blizzard e pa ana me ka ikaika nui. I ka hookuonoono ana iho' o ko makou nohona iloko o kahi pupupu hale, ua hoomakaleho mai la makou no ka hoea mai 6 kā manawa e hiki ai ia makou e pii i ka mauna ' luaiapele (Mount Erebus.) Uā hoikeia'ae no tia Wa he nui w'aie, aole e .hiki ke piiia o luna o keia mauna a kau i kona piko, a ina e hiki, e ukaliia no me na popilikia he nui. Ua ike au he han* kaumaha keia, e lawe ana kela ame keia o makou ma keia huakai i kona ola ponoi iho iloko o kona poho lima, a ua ike pu nohoi au, o ka hiki ana iluna o ka piko o keia mauna, e īoaa no he mau hoonaauao ana i ke ao nei ma na kulana akeaka-. mai he nui, a na keia i kono mai ia'u me ko'u 'mau hoahele e aa aku e pii a kau i ka piko o keia una luaiapele. Ua Wae ae au ia Porofesa Kamika, Mawsoh ame Mackay no ka hoao ana e pii a kau i ka piko o leeia mauna. E hoolakoia kela ame keia o lakou me na pono ai e lawa kupono ai no na la he uirii; e ukaliia aku lakou e kekahi mahele o makōu no ka hiaawi ana aku i na kokua ke makemakeia, a o keia mahefe oia o Akamu, Marshall a me Brockel~ hurst. I ko lakou he4e ana, aia hoi, hiki aku lā lakou a. pau eono i ka piko o ka mauna luaiapele Erefcus. , Ua hoomoana iho keia poe i ka la mua o keia pii ana ma kahi he ehiku mile mai kahi pupupu hale aku o makou, a he elua kaukani ehiku haneri a me kapuai maluna ae o ka iliwai o ke kai. I ka lua o ka la o keia pii ana ua hoomaka ka huākai e nee i ka wa kakahiaka oiai 10 ka mei* ana anu e hoike mai ana aia ke anu he umidegere malalo iho o ka hoailona ole, a iloko o keia pii ana me ka naku ana i o a ianei, iluna a i lalo mamuli o na awawa hau he nui i po'aia e ka makani, ua hiki aku la lakou ma kahi he ekolu mile mai ke kahua hoomoana o ka la iho mamua, a o ke kiekie hoi maluna ae o ka iliwai o ke kai he elinia kaukani elima haneri me kanalima kapuai. O ke ano a me ke kulana o na pohaku ame na apanapana materia i luaiapeleia mai a e hoopuni ana i keia wahi a lakou e hoomoana nei, e hoike mai ana no ia, o mauna luaiapele Erebus ua luai mai no oia i keia mau mea e ikeia nei ano koke iho nei no. Ua hooliioia ifro la e pii ia nei e

lakou i kulana hoomoana hou, a e lawe aila hoi mai keia kulana aku, i na lako ai no ekolu la, a i ka nee hom ana aku no ke kolu o ka la ma keia pii ana» ua hiki aku la lakou ma kahi he ewalu kaukam ehiku hanen me kanalima kapuai maluna ae oka iliwai o ke kai, e hoike ana ka mea ana aia lakou ma kahi he iwakalua degere malaio iho oka hoailona ole. I kela po, ua pa mai la he makani ikaika blizzard me ke anu maeele pu i hoomahuahua ia ae ike ao ana. Ua hiki nee ak.u imua, a ua noho iho na mea a pau ma keia wahi me ke kome ana i ko lakou mau ekeeke moe. I ka auwina la o ka ha o ka la ma keia piiana, ua oili ae o Brockelhurst mailoko ae o kona mau ekeeke moe ekolu a i hoolāwa pakahi ia hoi ikona mau hoahele, aia hoi, ua pa mai la he puahiohio ikaika a lilo aku la kona eke hoopumehana ili holoholona ona lima. Ia manawa, ua uhai aku la c>ia, a ua puhi hele ia aku la oia e keia puahiohio ikaika no kekahi wahi loihi ilalo o kekahi awawa. O Adamu hoi, i kona oili pu ana ae me Brockelhurst> ua kulai pu ia aku la oia e ka ikaika o keia makani puahiohio ilalo o ke awawa, a o Mafshall hoi, me kona noho no iloko o kona mau ekeeke moe, ua lilo i hana nui nana ka hooikaika ana e hoopakele iaia iho mai ke puhi hele pu ia me kona mau kokoolua. Ua hoi mai no o Adamu a me Brockelhurst me ka hana nui nae t a o Brockelhurst nae o laua kai hoonawaliwali ia, e uwe ana laua a i elua i ka maeele aaki ake anu. I kekahi la ae, ua hiki ia lakou ke hoomau i ka huakai pii, a mahope o na hooikaika ana nui ma keia pii ana, o Mackay ka i pakele mahanehune mai mamuli o kekahiulia, ua hiki aku la ka huakai ma ke ka-e o ka lua luaipele ma ka aoao hema mai o kahi e ku maiana kekahi puu kiekie nona ka wena a ke ahi e a ana me ka ikaika a makou hoi i ike mai ai i na la o ka hiki ana aku o keia huakai ma na aekai o ka lae o Royds, oiai makdu e hoomaka ana e hooleie i na ukana me ka hoomakaukau ana hoi e kukulu i kahi pupupu hale hoomoana o .ka wa hooilo. (Ahui hou aku me Ka Lanakila.) Parisa, Oct. 12 —He lono kai pahola ae maanei nei e pili ana i ka hoomakaukau ana o ka aoao hookahuli aupu'ni no ka lele kaua aku maluna o na koa aupuni o Sepania. Eia na kipi ke hana nei i nalako iioopa-hu no ka manao ana e luku i na luna aupuni ame ka ohana alii, TJa huliia kekahi mau wahi i loaa na hoohuoi ana ma Bacelona, a ua loaa aku he mau lako poka aniani hoopahu lehulehu. Ua nui na poe hoala kipi i pau i ka hopuia,