Ka Lama Hawaii, Volume I, Number 3, 28 February 1834 — Page 1
KA
LAMA HAWAII.
HE MEA IA E HOOLAHA IKE, A HE MEA HOI E PONO AI KE KULANUI.
I naaupo ka uhane, aole ia he maikai. NA SOLOMONA.
Makahiki 1. LAHAINALUNA MAUI FEBERUARI, 28. 1834. Helu 3.
NO NA KULA O MAUI.
I ka makahiki o ka Haku, 1823 ka pae ana mai o Keopuolani, me na Misionari ma Lahaina nei. Ia manawa aole kula, aole halekula, aole i makemake na kanaka i ka palapala. Ao no nae o Keopuolani i ka Piapa, a me Nahienaena, a me Hoapili a me kekahi poe alii, a me kekahi poe kanaka o lakou. Hookahi paha haneri ka poe i ao. Aole mahuahua ka poe i ao ia makahiki.
A i ka makahiki 1824, kaua ma Kauai. A hoi mai na'lii mai Kauai mai, alaila, kukula nui.
I kekahi hoike ana ma ia hope mai ma ke
Kula a ke alii— 50 haumana
Na ohua o ke alii— 287
Lahaina a pau 1, 138
O na kula e 1,551
O maui nei apau 2,689
Pau ia hoike ana, alaila, hele nui na kumu i Hamakua, a i Kipahulu, a i Kaupo, a i Kula, a i Haliimaile, a i Lanai.
Alaila mahuahua ke ao ana o na kanaka mai o a o. Aole nae i pono na kula, no ka naaupo o na kumu. Loihi ke ao ana o na haumana, aole i loaa ka hua. Nolaila molowa. A o kekahi poe loaa no ka hua, aole hiki ke hookui, nolaila he ano ole kana heluhelu ana, a molowa ia. Eia kekahi mea hewa loa i kela manawa, o ka puwalu ana; a paa naau ka Piapa. Aole i kuhikuhi aku ke kumu i na hua. No keia mau mea hemahema, aole i hiki wawe ka naauao o kanaka. Eia hoi kekahi mea i hewa'i na kula, o ke kamailio a me ka walaau nui.
No keia mau mea, a me na mea e kekahi, ua hapa ka poe ike i ka palapala i keia manawa. Eia ka papa e hoike ai i na haumana ma Maui nei, no keia mau makahiki i hala iho nei.
Ka makahiki. Ka poe ike. Ka poe ike ole. Pau loa.
1827 3,769 5,096 8,805
1828 5,764 3,034 8,698
1829 5,294 6,091 19,386
1830 6,428 5,500 11,928
1831 6,369 4,801 11,170
1832 6,391 5,505 11,806
I keia manawa, aole i heluia ka poe ike ole, o ka poe ike wale no ka i heluia. I kela hoike ana mamua, i ka makahiki 1833 i ka malama o Maraki, ia manawa akoakoa mai na haumana ike a pau, mai Oukumehame mai a hiki loa i Kahakuloa, a 1685 ka poe hiki ke heluhelu i ka palapala. A i ka hoike ana o na kamalii, i ka malama o Sepatemaba 659 lakou.
A i keia hoike ana iho nei, i ka malama o Ianuari ma
Kahakuloa 227, ka poe ike.
Honolua 83,
Honokahua 57,
Kaanapali 83,
Kahana 107
Honokawai 149
Lahaina 778
Oloalu 128
Oukumehame 125
Pau loa 1,742
Ua heluia keia poe a pau me ka poe i ike. Aole i maopopo ko lakou ike. O kekahi o lakou, i ka manawa e heluhelu ai, iluna no ka maka, aole nana iki i ka pepa, a heluhelu mai no, no ka mea ua paa naau ka olelo.
I keia manawa ua pono ole na kula. No na kumu kekahi hewa, a no na haumana kekahi hewa. Ua molowa na kumu ke kuhikuhi aku i na haumana; he noho malie wale no ia ma kona wahi, a olelo aku i na haumana; aole hele aku a kuhikuhi pono. Eia ka mea pono i ke kumu ke hoomanawanui, a hele i ka poe ike ole e kuhikuhi i ka hua, a hooikaika loa pela, a ike ka haumana.
Eia ka hewa o na haumana. Ua molowa lakou ke hele i ke kula. Kani ka pu, aole lakou i hele. He mea pono ole ia. Eia ka pono, a kani ka pu, alaila, hele na haumana a pau a noho malie maloko o ka hale kula a hiki ke kumu, alaila hooikaika loa i ke ao. Oia na mea, e pono ai ke kula.
NO KA WAIWAI A KA POE I MAKE.
I ka wa mamua, ina make kekahi alii, alaila kiolaia kana waiwai. A pela no ka makaainana. Kanu pu ia kana waiwai me kona kino. Ke hana nei kekahi poe pela i keia manawa. He mea pono ole ia. Aole makemake hou ke kupapau i ka waiwai. Aole hiki ke malama. He mea hewa ka hoomaunauna. Nolaila, e malama kakou i ka waiwai a ka mea i make. Ina he pono kona, e malama kakou i kona pono,—ina he kauoha maikai kana, mai hoopoina kakou.—Ina, he lole, e komo no,—ina he waiwai e, e malama no me ke aloha. Mai kanu kakou i ka waiwai a ka mea i make.