Ka Lama Hawaii, Volume I, Number 23, 17 December 1834 — Page 4

LAMA HAWAII.

NO KO'U WA I HANAU MAI AI, A HIKI MAI NEI I NEI MANAWA.

            I Honaunau ko'u wahi i hanau ia; i Kona i Hawaii. Ewalu paha mile, a me ka hapa, mai Kaawaloa aku, a hiki ilaila; ma ka hema waena o Kona. O Keei ma ka akau, o ka Palilua ma ka hema, mauka, he uka mahi ai. Ma ka hikina loa aku, he waonahele. O ka moana nui no ma ke Komohana. O ko'u wahi ia i hanau ai. I ka makahiki hookahi o Kamehameha, i Oahu, ia ka Peleleu nei. Elua o'u makahiki iwaho, make ko'u makuakane, ma Honaunau. I kona make ana, moe hou aku la kuu makuwahine, i kane hou.
            I kuu wa i naauao ae ai, olelo mai kuu makuwahine ia'u; ua make oe i na kaikuwahine o ko makuakane. E ole ke akua mana o Puaa. Aole i o'u mau makua e make au. I kuu wa i hanau ai, laweia aku la a'u e na kaikuahine o kuu makuakane, e hani ma ka olelo ana. Haliia aku la au a hiki i ko lakou wahi, kohi iho la kekahi i ka lua a hoolei ino ia iho la au i ka lua, a kanuia iho la i ka lepo. I ka manawa i hiki mai ai ka la hele aku kuu kaikunane, e kanu ana ia ia'u, i aku la ia. Heaha ia? heaha ka hoi; I hou aku la ia. Auhea ke keiki? I mai la lakou aole iho nei. Alaila, manao ae la kuu kaikuahine, o wau no ke kanu ia ana.
            Kii ino aku la ia huai ae la i ka lua, loaa iho la wau ilalo o ka lepo. Ua pepeliilii loa wau i ka pohaku. Ua make loa no wau. Lohe aku la o'u mau makua, ua make au, uwe iho la kuu makuahine, me ka haalele koke aku i na makuakane nei o'u. Lohe aku la ua kanaka nei nona ke akua; ua make ka ke keiki a Wahauwe, i umiia e na kaikuahine, o Wahauwe.
            Alaila, hele wikiwiki mai la ua kanaka la nona ke akua o Puaa kona inoa, he kanaka kaukau alii no ia. I mai la ia; Auhea ke keiki? I mai la o'u makamaka, eia la ua make. I mai la ia, homai na'u ke keiki, o Puaa ka inoa, o kuu inoa. Laweia aku la au a loko o ka Mua, a kau aku la ia'u iluna o ke kuahu o ke Akua ona.
            Pule aku la ia, Ua nalowale ia'u ka pule. O kuu alo ae la no ia. I ka wa i aui ae ai ka la, kuu ola ana, mai ka wa poeleele o ke kakahiaka nui, a hiki i ua manawa la a'u i ola ai, pau ka make. Alaila, olelo mai la ua inoa la o'u, i na makua o'u. Ina i ike mai na kaikuahine o'u ia ia nei, aole e ola lakou. Oia nei ke ola o ka mea hala ole. I ka wa i make ai kuu makuakane kii mai la na poe kaikuahine la ona ia'u, e ike a e noho pu. Mahope aku, pau loa i ka make. Aole au i ike wahi kaikuahine iki o ko'u makuakane, a hiki loa mai nei i neia manawa.
            No Honaunau kuu makuakane. He kupa nolaila, he kamaaina nui nolaila. Aka, o kuu makuahine, no Kona waena. Eia kona mau wahi kupa kamaaina, o Keauhou, aia iwaenakonu o Kona ia wahi. He wahi kaulana loa ia wahi no ka maikai. O Holualoa, ke kau wahi ona, aia no ia iwaenakonu o Kona, he maikai no hoi ia wahi he wahi makemake ia e na'lii. Ua oi aku nae paha ka maikai o Keauhou. O Kailua kau wahi ona; ua nui aku la ke Kona i hala i ka hema, uuku ke Kona ma ka akau o Kailua.
            Elua no ano o kuu makuahine, he Palena kekahi, he Luahine kekahi. He Palena kona makuakane, no Keauhou, o Haailuluou ka inoa, he Luahine kona makuahine, o Kaluahine no ka inoa, no Holualoa ia, nolaila i i mai ai kuu makuahine ia'u, he pono no oe ke ola ma kuu ola ana i ke ao nei. Aka, ma ke ola ana o ko makuakane kekahi pono iki he makaainana loa ia, aole kauwa.
            I ka pau ana o ko makou noho ana i Honaunau, hoi mai makou i Kailua.
            Aole makou i hiki mai i Kailua, kohiia iho la ua makuahine nei o'u, he kanaka i makemake mai i kuu makuahine i wahine nana. Loaa iho la ko'u makuakanekolea. Noho iho la makou ilaila me ka hoopiliwale paha, ma Kailua, i Hokuano, e ono paha mile mai Kaawaloa aku a hiki ilaila ma ka Akau.
            Alaila, au loa i na ino o ke ao nei. I kaaihue, i ka paani, manao no wau o ka'u puni ia. A i ka wa o Kamehameha i hoi ae ai i Hawaii ia Keoua mua nei. Kiiia ae makou, e o'u makuakane e na mua o kuu makuahine. Hoi mai la makou i Kailua, noho iho la makou i Kailua, no ka mea he poe kamaaina makou no laila, no Hianaloli, e pili ana i Honuaula. Noho makou i laila, he nui ka'u mea i ao ai i ko'u wa kamalii o ka hula ka mua, o ka mahiai, o ka lawaia, a me ka epa.
            Eha o'u makahiki i Honaunau. Eha i Hokukano, i Kainaliu. Ewalu i Kailua, oia ko'u mau makahiki, i noho ai iloko o ka pouli o ka make. He mea hiki ole ia'u ke hoike i na hewa o'u iho, no ka mea, aole e pau i ka heluia.
            Ia makahiki no ka puka ana mai o na Misionari i Kailua, oia ka wa inu rama nui o Hawaii.
            Eia kahi i hai mua ia ai ka olelo a ke Akua ma Kailua, i Puuloa i Kaiakeakua o Kamakahonu ma ke Komohana. Aole o makou ike e, he la kapu keia a lakou e nuku mai nei, ma loko o ka pa o Puuloa o MiTatina, a me MiGurike, a mawaho o ka pa ka hula, e haa mai ai, o ka nui o kanaka i ka hula e makaikai ai elima ano paha wahi kanaka e nana aku i ka pule, pela aku no ia pule ana, a pela aku no.
            Aole nae he hookuke aku, manao iho la no hoi, he mea hana wale mai no.
            Ma ia hope mai kukuluia iho la ka hale pule ma kahi o makou ma Hianaloli. Hookahi makahiki a me ka hapa, o na kumu, ku iho la ua hale la. Na Kuakini i kukulu.
            Alaila, komo aku la au iloko o ke kula a Mika Bihopa, i Kiope, o Maoi ka inoa o ka hale kula me ka hoomanao ole i ka pono.

A ma hope aku pau keia manao.