Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 1, 1 January 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, IANUARI 1, 1875.

          E LIKE me ka hoea ana mai o ka makahiki 1875, i panee emoole ia mai nei e ke au nee mua o ka manawa—i hookahua ia maluna o ke kaa poai hoomaha ole ana o keia poepoe; pela hoi e kaalo malihini aku nei imua o oukou e ka Lahui Hawaii, he makamaka no ka oiwi ponoi a Kea; he kamaaina kupa i kuluma ia oukou e na makamaka, a he ewe kanu hoi no ka aina a ke aloha i hoohihi makee ai. He muli keia no ka kakou "Lau Oliva," ka mea nona na kipa mua ana'ku i maa ia oukou; aka, ua hoololiia ae ma ke pani ana ma ia wahi, he inoa hou, a he hopuna olelo makamae i laha puni, oia hoi "KA LAHUI HAWAII!" O kona mau hooponopono ia ana, aia no ia malalo o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii nei Pae Aina, a o kona mau alakai ia ana me na hookele ana imua o ka lehulehu, aia no malalo o na hooponopono mua ana i like me ko ka Lau Oliva; ua manao nui ia no hoi e hoakea aku kona mau kalakalai ana no na pono pili laula i ku i ka pomaikai holomua o ko kakou lahui, e like me na loina hoakaka a makou e waiho aku ai malalo iho nei.
          Ua hoalaia keia nupepa no ka pono holomua o ke kanaka Hawaii, a no kona mau pono hoohaiki ole ia ma ke kamakamailio akea ana, me ka pono kaulike o kela a me keia. He milimili hoi nana ka lawe haaheo ana i ka inoa ihiihi laha puni o na makaainana o na paemoku o keia waena kai hohonu o ka moana Pakipika, i pahola ia'ku e na eheu ahailono o ka manawa a puni ke ao, a makou e puana hou ae nei a mau loa'ku "KA LAHUI HAWAII!" He inoa na ke kanaka aloha aina oiaio, aloha lahui, a aloha alii e haaheo mau ai nona iho, a no kona lahui; a e hamama ae no kona puuwai waipahe e hookipa pumehana aku i ua inoa la me ka ae ole e luaiele ia mai e ke komohewa. E like me ka akena ana o ke kanaka Pelekane no kona Pelekane ana, a o ka Amerika hoi no kona Amerika ana, a o ka Farani hoi ia ia iho, a o ke Geremania hoi nona iho; pela no oe e akena ai e ke kanaka Hawaii no kou Hawaii ana, a e haaheo hoi, aole no ke kaulana a hanohano paha o ke kulana, aka, no ka iini makee i kou inoa lahui ponoi iho. Me ia ano makee aina, me ia ano makee lahui, me ia ano aloha i kou oiwi ponoi, a me ia ano makamae hoi i kou inoa laahia a me oe iho, me ia ano oe e mawehe ae ai i na ipuka o ka punihaniha, a hookomo aku i ko kakou pokii o ka pupuu hookahi ; i hookahi ke kuilima pu ana, ke kulolia ana, a hookahi ka u haele like ana i ke "anu o Waikaee e." I hookahi ka luana ana, ka heahea like ana—he mai! I hookahi ka manao a me ka hana, alaila, e nui auanei oe e "KA LAHUI HAWAII" ia oe iho.
          Me na haili o ka manaolana, e apo like mai no ko Hawaii o Keawe, ka aina hoi nona na kuahiwi koiuiu i puluelo mau i na omaka wai o ka hau huihui—a e hiipoi aku iaia me ka puuwai pumehana o ke aloha oiaio; ko Maui o Kama hoi, ka aina iaia ka malu ulu o Lele, na wai eha, a me ka ua lawe a ka makani he ukiu, a i kaulana ae ai hoi i "ka piko o Haleakala"—e pulama aku no, me ka leo o ka hoa'loha kupaa e heahea mai iaia , aole hoi a Oahu nei o Kakuihewa, ka mea hoi iaia na makani waianuhea, i hoop e ia me ke onaona o na lau nahele mai na palihulilua, e hoolawa ana i na omaka o ke onaona ma na paia o ke kulanakauhale alii nei—e hiipoi aku no oe ia ia, no ka mea, nou nei mau iwi i hooipo ia'i ; a o oe hoi e Kauai o Elepulukahonua, nou na kula, na awawa a me na puu hauliuli, i hoonani ia me na kahawai olinolino o na ululaau—a hookipa aku ana no oe me ka leo aloha mai ka pane poo mai o Waialeale; a ia oukou hoi e na moku iki ua hoolawa ia no oukou me na puuwai i piha i na iini walania no ka oiwi ponoi o ke one hanau—aole no i kanalua ia ko oukou mau maka hoalohaloha me na lima manawalea. A ke waiho aku nei makou imua o oukou, me na paulele ana i ko oukou mau hookipa aloha ana'ku, i na kulana nui o ko makou hoala ana i keia pepa, a me na loina hoakaka:
          E waiho aku no makou i na manao hoakaka no ka hoonaauao ana i ka lahui ma ke ano o ka noho kino a noho uhane. A e hoeueu no hoi makou e hoohoihoi aku mana mea a pau e hooholo mua ia ai ko kakou mau pomaikai.
          E kokua no makou no na mea a pau i ku i ka pono, a e pale ikaika hoi i na kumu a pau e hookuemi hope ai i ka lahui.
          E hookuu akea aku no makou i kekahi o kona mau kolamu no na manao maikai a pau o ka lehulehu, a no na kukakuka ana hoi, a me na kalakalai olelo ana no na ninau ano nui a pau o kela me keia ano, i kulia iloko o ke au o ka manawa e panee ia mai ana.
          E haawi aku no makou i na nuhou kuloko ano nui, mai na mokupuni a pau o ko kakou paeaina nei.
          E hoolawa aku no makou i na nuhou kuwaho o na aupuni nui me na mokuliilii mawaho aku o na kaiaulu o ko kakou palena ana mai.
          E hoonanea aku no makou i na makamaka me na  moolelo, na kaao, a me na anoai maemae imua o na maka o ka lehulehu.
          He mea no hoi na makou e mikiala me ka hoohala ole, ka hooikaika ana e waiho aku imua o oukou, na manao no ka pomaikai o ka aina, ka holomua o ka lahui, ma ke ano hoopono, ka noho'na kuokoa, me ka lokahi.
          E hooikaika aku no makou no ka hoonipaa ana i ko kakou aloha i ka aina oiwi, a me na Alii hanau o ka aina, me ka lahui.
          E malama no makou me ka hoomanao i ka inoa, me ka pono kaulike o ke kanaka, me ka hoopalaimaka, a hoopilimeaai ole, me ke kupaa kuokoa no ka pono i na manawa a pau.
          O na kue pilikino, na hoopaapaa hakukole ana mawaena o kekahi a me kekahi, aole loa makou e ae e auamo ia e kona hokua. Ke papa loa ia aku nei na mea a pau mai kakau mai i na manao pili-kino no keia pepa.
          A maluna ae o na mea a pau, e lawe no makou i na huaolelo kaulana a ko kakou mau kupuna i keehina no ko makou kulana, oia hoi:
          " Ua mau ke ea o ka aina i ka Pono! "
          Me na welina paumako o ka hauoli makahiki hou, ke panai aku nei makou i ke aloha kuhohonu o ka hauoli makahiki hou.
          "HAPENUIA PAU LOA!"

          HE MEA ano nui no ka hoomau ia'na o ko kakou kuokoa, a no ka hoomauia hoi o ko kakou noho'na he aupuni alii i hooponoponoia malalo o ke Kumukanawai, ka ike e ana, owai la ka mea e manaoia nei he hoa; a i ole, he ilina o ka manaolana no ka hooilina kalaunu o ko Hawaii Pae Aina. No ka mea, iloko o keia wa anoninoni nui o ko kakou aupuni, a iloko hoi o keia wa hoolelehauli o na manaolana mawaena o ka poai lahui, he mea pono ia kakou ke makaala akahele loa ma na ano a pau, a i na manawa hoi a pau, no ko kakou kulana ma ke ano he lahui, a ma ke ano he aupuni alii.
          Ke nune nui nei kakou i keia wa no ke emi o ka lahui—ke kau nei hoi ka huaolelo Hooulu Lahui , me he hoku alakai la no na puuwai o ka lehulehu—ke mikiala mau nei kakou e hoao e kinai iho i na ino a me na hewa e hoomimino ai i ka lahui, e like me ka hiki i na mana kanaka ke kaohi mai; aka, e kilohi aku, a e halo pu aku hoi kekahi i ke kulana o na mea ma ka noho kalaunu, a e ike ehia la ka nui? Ke olelo nei makou me ka oiaio he kakaikahi loa.
          Ke nana aku nei ka lehulehu me ka haawi pu i ko lakou manaolana maluna o ke Keiki Alii, oia auanei ko lakou hoku alakai no keia hope aku. A ma ko makou ano waha olelo no ka lehulehu, a no ko ka lahui pomaikai like hoi, nolaila, he mea pono ia makou ke hoomahui aku; e hoomaikeike ia mai makou, a i ole, alaila e lilo i mea e noonoo nuiia, e huli i hoa nona, a e hoopalau e ia hoi i keia wa mamua o ka hiki ana mai o ka manawa kupono. No ka mea, o ka wa kupono loa keia i oi ae ka maikai no ka noonoo ana ia mea, i mea e hoolanaia ai na manao o ka lehulehu, o noho auanei lakou iloko o ke poluluhi o na hopuepue o ka manawa.
          Ma ke au ana ae iwaena o kakou nei, aole paha e loaa kekahi hoa hookahi i like ke kulana me kona, aka, ina ua nele makou nei, alaila, he pono ke imi ia mawaho aku o na palena o ke aupuni. Aka hoi, aole no he hewa, ina maloko nei a mawaho paha; o ka mea nui wale no ka loaa ana o kona hoa kupono iloko o ka wa maikai. Oiai, he au ko ka manawa e hiki mai ana, a o kahi kuhihewa uuku i hanaia ma keia mea, e lilo auanei ia he mea nui e paoioi ai ko kakou noho ana aupuni malalo o keia lalani alii.

KA MOI O HAWAII.
NA HOOKIPA ULUMAHIEHIE A KA HOA'LOHA AME RIKA—KA OLUOLU MAIKAI O KE OLA O KA LANI ME NA UKALI—KA HOLO ANA MA KE KAAMAHU ALII NO WASINETONA.

          Mahope iho o ka haalele ana mai o ke'Lii ka Moi KALAKAUA i na ae kai o kona Aupuni nei ma ka la 17 o Novemaba, 1874, ua kau nui aku la ka manao o ka lehulehu holookoa no ka loaa mai o na lono mua e pili ana i ka huakai a Ka Lani me kona mau ukali hanohano. O ka pae lanakila ana'ku ma na kaiaulu o ka Repubalika Nui a me ka oluolu maikai o kona ola kino a me kona mau ukali na mea nui i ka puuwai o kela a me keia, a i ka hoea ana mai o ka mokumahu lawe leta Makarega me na nuhou pili Alii, ua piha haiamu aku la ka uwapo a me na keena nuhou i na kanaka o kela a me keia ano, "e pikokoi ana ka i-a i ka makaha" no ka lohe ana'ku i na mea i kaunui ia e ka lehulehu.
          Aole no i haulehia na kaunui ana a na makaainana, no ka mea, ua haule mai la na lono hauoli hanohano maluna o ka aina, no ka lawe lanakila ana'ku o ka moku kaua Amerika Benicia i kana ukana makamae, a hoopae aku la ma ka aina maloo me ke ola kino oluolu, a iloko o ka hanohano eehia i hookipa ia aku ai e na puuwai oi aio o ke Aupuni Amerika. He oiaio, oia na makaainana e kaunui ana no ka maalahi pomaikai o ko kakou MOI no kekahi mau la me ke ano uluhua i ka hoea koke ole mai, he mea hauoli no kela a me keia puuwai Hawaii ka hoomaopopo ana iho, "o Ka Lani ka MOI o kakou he malihini hiilani na ke Aupuni Repubalika Nui o ke ao nei."
          Mahope o ka haalele ana iho i na hoohanohano lua ole a ke kulanakauhale nani o Kapalakiko, ua kau aku la ka MOI me konamau ukali maluna o kekahi kaamahu alii i hoomakaukauia no ka huakai ma ka aina, a i ka lohe ia ana mai o na lono hope loa, e hele ana ke kaa'lii me kona ihiihi maluna aku o na kuahiwi pohaku kaulana he aneane 10,000 kapuai ke kiekie, me ka waiho molale malie ae a na kula hauliuli i kinohinohi ia ma o a maanei me na kauhale o na kanaka mahiai, e kokoke aku ana i na ulu laau waonahele, ka home o na iliulaula Ilikini o na la i au aku la. Na ni wale kona ike ana'ku i na hiohiona o ia aupuni, me ke kau nui ana'e e hooikaika i na kaunu ana a kona iini no kona wahi aupuni uuku nei.
          Ma ka lono alua e loaa ana ia kakou, oia no ke komo ana'ku o ka huakai Alii me ka MOI o Hawaii iloko o ke kulanakauhale o Wasinetona, ke Kapitala o ke Aupuni Amerika, a o ka noho'na Aupuni malalo o ka Peresidena a me na Kanawai o ia Repubalika. E loaa pu mai ana no hoi na lono no na mea e pili ana i ka hookipa hanohano ana'ku a ka Peresidena Kalani ma ka inoa o ke Aupuni o Amerika Huipuia i Ke 'Lii ka MOI KALAKAUA o ka Paemoku Hawaii, ke Poo Kalaunu mua loa i kau aku ia Aupuni ka hanohano o ka hookipa ana. A ke lana nei ka iini ana a ko makou puuwai, maluna ae o na lono hou a pau, "e ola ka MOI, kona mau ukali, na 'Lii me na makaainana, i ke AKUA."

La Hanau o ka Hooilina Moi.

          MA KEIA la Sabati aku e hiki mai ana, la 10 o Ianuari, oia ka la hanau o ke Keiki Alii W. P. LELEIOHOKU, a o ka hiki ana hoi i ka puni ana o na makahiki he iwakalua o kona ola ana. Ua hanauia oia i ka la 10 o Ianuari, 1855, ma ka la i hoolewaia ai ka Moi Kauikeaouli, a no ia kumu i kapaia aku ai oia o KALAHOOLEWA. Ma ko makou lono mai e malamaia ana ia la, i la hoomanao kulaia ; aka, no ke kaa ana o ia la ma ka la Sabati, nolaila, e waiho ana na hoomanaoia ana a hiki i ka Poakahi, oia hoi ka la 11 o Ianuari o keia makahiki ; a o ka makamua keia o na hoomanao akeaia ana o kona la hanau, ma ke ano, i haawi aku ai kakou i na hoomanao kiekie no ka mea e Noho Hope nei no ka Noho Alii ma kahi o kona Kaikuaana Moi i hala aku i ka aina e. Me na halia o ka manaolana, ke lana nei ko makou manao, e lilo ia la i la kulaia e malamaia ai ma na wahi a pau o ke aupuni me ke kupono.

Ke Kaalo ana o ka Hoku Loa.

          E like me na mea i hoike ia ma na buke a ka poe kilo hoku o na keneturia i hala no na mea e pili ana i ke kaalo ana ae o Hoku Loa mamua pono o ka la, ua hoea pololei mai i ka la, ka hola, a me ka minute i hai mua ia me ka pololei. I ka auina o ka la 8 o Dekemaba i hala ka ike ia ana o keia mea, a ma ka nana ana a na kilo hoku ma ka lakou mau ohe kilo, ua hiki ke hoomaopopo i ke ano a me ke kulana o ke kaalo ana o Hoku Loa mamua pono o na papalina o ka la. Ma keia ike ia ana o Hoku Loa, ua hiki ke hoomaopopo ia e ka poe kilo naauao ke kaawale o ka la mai ka honua aku nei, a he hiki hoi i na kapena moku ke hoomaopopo me ka pololei iloko o ka wa pokole i na lonitu me na latitu oiai ma ka waena moana.
          Ua hoopomaikai ia mai na kilo hoku e luana nei mawaena o kakou ia la ma ka wehe kalae ana mai o ka lewa luna i na ao kaalelewa, a malie maikai ka aina mai o a o. O ka hai a ka poe kilo hoku o na au i hala, he ewalu makahiki mahope iho o keia, e kaalo hou ana o Hoku Loa, me ka ike ole ia nae ma Hawaii nei, a he haneri makahiki mahope aku o ia, e ike hou ia ana ma Hawaii nei. Nani ka haawi ia ana mai o ka ike naauao i ke kanaka e noonoo a e hoomaopopo i na ano o ka lewa luna me ke aniani.