Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 1, 1 January 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Ian., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
7 Mahina hou..... 6.37 AM
14 Hapaha mua..... 10.5 0 "
21 Mahina piha..... 7.9 6 "
29 Hapaha hope..... 2.2 3 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la..... 6.41 7 AM..... Napoo la..... 5.25 7 PM
8 Puka la..... 6.43 AM..... Napoo la..... 5.31 PM
15 Puka la..... 6.43 3 AM..... Napoo la..... 5.35 3 PM
22 Puka la..... 6.44 AM..... Napoo la..... 5.40 PM
29 Puka la..... 6.42 3 AM..... Napoo la..... 5.44 3 PM
31 Puka la..... 6.41 7 AM..... Napoo la..... 5.45 7 PM
Ua lono wale mai makou e hoomaha ana ke Kula Kaikamahine o ka ua Ukiukiu o Makawao i kekahi o keia mau la.
E loaa no i kela me keia makamaka e lawe ana i keia Nupepa me ka hoolawa mua ana i ka auhau, he Alemanaka o keia makahiki, ma ke ano, he makana manawalea.
Ke hahauia nei ka papaku o ka hale ilina o ka Moi Lunalilo i hala, ke hana ia nei me ka noeau e na lima hana, he mau pule wale no paha alaila paa. O ke kia hanohano ia o na ilina o Kawaiahao.
He mau pililakeke hoi ko kekahi poe a makou i ike ai i keia mau kakahiaka puanuanu, he kihei-pili hoi ko ko makou hoa'loha o Leesaka. O ka pono loa no ka hoomakaukau i mau omole waiwela, ao'e haukeke ua kanaka.
HUHU PAHA O POLIAHU.—Aia ma na kakahiaka, ua ike ia ka haule nui ana o na hau maluna o na weuweu, a he keu aku keia o ka wa huihui, ke hele la a pelu na kuli i ka ua mea o ka maeele i ke anu, hele ka nuku a uliuli, me he moa nuku uli 'la ; ehaeha no hoi ka hana a ka wahine Poliahu i ke kuu mai i ke kapa hau ona, pau na mea a pau i ka haukeke.
KII HULAHULA.—Ma keia mau la iho nei, ua ike nui ia na kanaka e puuluulu mau ana ma ka halekuai o Walakahauki, Helu 10 ma Monikahaae, e nana ana i kekahi kii wahine hulahula me kekahi kii e ae i kauia mai ma ka puka aniani, hookahi nae kii i makemake nuiia, oia ke kii hula; i ka puni hula no paha o kanaka Hawaii, makemake nui ai ia mea.
HOAO E HOONALONALO.—Ma na pule i kunewa aku la, ua hoao kekahi haole manuwa e hoonalonalo iaia iho, ma ke kapae ana ae i kona aahu manuwa, a komo mai i ke kapa luina me ka manao e nalo ia, aka, aole i holo lea kana mea i upu ai, oia ke kepa ana maluna o kekahi moku okohola, a holo aku i kahi a ka moku e hele ai, me ka ohi i ka puu dala ma ke ano aihue, eia nae, ua ike koke ia e kona mau alii moku.
HE PEPEHI KANAKA.—Ma ke ku ana mai o ke kuna Uilama mai Hawaii mai ka Sabati i hala iho nei, ua loaa mai ka lono menemene no kekahi pepehi kanaka ma Kainaliu, Kona, Hawaii. Ua hou iho la o Kahalelepo i kona kuaana ponoi ia Nuole me kekahi pahi, a na ia mea i kaili ae i ke ola a waiho uhane ole aku la ke kino o kona mua. Auwe oe e Kahalelepo, i kou lawe menemene ole ana i ke ola o kou io ponoi o ka puhaka hookahi, a hoolilo ia oe iho i pio malalo o na Kanawai o ka aina. E haawi aku no makou i ka moolelo pololei o keia pepehi kaikuaana ma ka pepa o keia pule ae.
Mahope iho o ka luana nanea ana me kona mau hoa auau wai "kanilehua," no na pule ekolu, me ka hoomanao ana'e i na wahi i hele mau ia o ia uka wehi me kona koolua i au aku la i ke kai, he mea nele ole ka hooniponipo a ka manao e nalu wale ana iloko
"Kuu hoa o ka ulu wehi,
O ka uka i Olaa.
Imi au ia oe e ke aloha,
Ma na paia o ka nahele,
Ihea kou wahi i noho ai
E hai mai oe e ke ala."
Ua haalele aku la ke Kama'lii Liliu i ka aina nona ia hopunaolelo kaulana, a na ke Kilauea i lawe haaheo mai a pae i ke one maloo o Kou nei, me ka maikai o ke ola.
KA LA HANAU O KA HAKU.
O ka la 25 o Dekemaba i kunewa aku la, oia no ka la Karisimasa, ka la i oleloia ka "hoku malamalama o ka makahiki." Mawaena o na la nui a pau o ka makahiki, aole paha o lakou i oi aku ka malama ia e like me keia. Ua malamaia e ka lehulehu a puni ka honua, aole ma ke ano he la nui wale no, aka, ma ka hoomanao ana ae, o ka la ia i haawi makana ia mai ai "ke kalahala no kakou ka poe hewa." He la hauoli nui ia keia ma na aupuni nui, a maanei no hoi kekahi. Aka, he ano okoa nae ka malama ia ana e kekahi poe. Mawaena o kekahi poe o kakou nei, he la ona, he la uhauha, hakaka, a pela aku, a i kekahi poe, he la hauoli me ka maluhia, he la hoomanao i ka mea nona ka hauoli ia ana, a he la haawi aloha mawaena o kela a me keia ohana.
O keia ae la na ano, a ke ninau aku nei makou i kela a me keia mea i komoia e ka noonoo kanaka kupono, owai la o laua ka oi? Aole makou e kanalua ana i ka hai ana ae i ko makou manao, "O ka hahai ana mahope o ke kauoha a ka Haku ka oi aku o ka pono, a me ka maemae." E malama kakou ma keia hope aku, a e hauoli me ka maluhia i ka la hoomanao o ka hanauia ana o ka HAKU IESU KRISTO, ke ola o ke ao nei.
Lehulehu na makahiki i hala
Mai ke konane ana o ka Hoku kamahao
Maluna o ka aina o Palesetine,
A alakai aku la i na Moi o ka Hikina,
A hiki imua o ke Keiki opio,
Ka mea hoi nona ka mana luaole
Maluna o ka honua nei i keia la.
"O ke aloha ko na kanaka, ka maluhia ko ka honua."
Ka Noho'na Haipule.
Ua oleloia, a ua kaulana no hoi ma na wahi a pau i lohe ia ka moolelo o keia lahui, no ka "maluhia o ka noho'na o na makaainana." He kumu kaena keia na kela a me keia kanaka hoopono, a he inoa hanohano hoi no ke aupuni. He kumu hoolanamanao i na makua nana i lawe mai i ka olelo o ke ola, a he hoike pololei no ka mana, ka oiaio, a me ka hemolele o ko IEHOVA mau Kanawai.
He mea maopopo no paha i ka lehulehu aole e loaa mai ana keia kulana kiekie ia kakou me ke kumu ole, ua ike no kakou a pau he kumu ko na loina o kela a me keia ano, a aole no e nele ana ka loaa o ke kumu o keia "noho'na maluhia mawaena o na makaainana o ka paemoku Hawaii nei." Heaha la ia kumu? wahi a ka ninau. O ke aloha o IEHOVA, wahi a ka haina. Oiai ko kakou mau kupuna e noho ana iloko o na inea kupouli o ka hupo pegana, ua alakai mai la oia i kana mau kauwa elele me ka hua o ke ola mai ka aina mamao mai, a me ka lanakila oia i kiai mau ai ia lakou maluna o na ale kawaha o ka moana kai lipolipo, a na ka makani aheahe i puhi mai ia lakou a hiki i ka pae ana ma na ae kai o Hawaii nei; a i ka hoomaka ana o ka hua e lu ia, ua haawi mai la oia he makana, a apo mai la na kanaka, a kukulu iho la i kana huaolelo i "Lamaku no Hawaii." A uhi mai la na kukuna o ka malamalama, ka hoopono a me ka maluhia a puni ka aina, a nalo aku la ka noho'na pegana; a i keia la, ke hamama nei ka ipuka i weheia e ko kakou mau kupuna, oia hoi "ka noho'na haipule, a makau ia IEHOVA." A pehea la kakou na mamo?
E na makamaka! he mea maopopo ia kakou a pau, ina e noho palaka ke kanaka i ka hoomanao ana i ke Akua, me ka hoowahawaha i ka Luakini me ka Buke Hemolele, e haule ana oia i lalo, e lilo ana oia iloko o ka haumia, a noho alii ia no e ka hewa. I maluhia anei ka noho'na i na kanaka o keia ano ? Aole. I ke kanaka haipule, ka hoopono, a me ke aloha i ka inoa o kona Hoola, iaia ka maluhia o ka noho'na, ke ola o ka lahui, a me ka hanohano o ka inoa. Mamuli o kana mau hana hoopono e pomaikai ai ka aina, a mamuli o na hana haumia a ke kanaka hewa e poino ai ka aina a me na kanaka.
Ua haawi aloha mai ke Akua i ka iini iloko o ko kakou mau kupuna no kana mau alakai ana, a ua waiho iho lakou i ka makalua na kakou e hoopiha. O ko kakou haalele ana i ke ala i waele mua ia a maluhia, o ka hoowahawaha ana no ia i ke aloha o ke Akua a me ka pono i waiho ia mai e na kupuna o ka Lahui Hawaii, a o ka ae ana no hoi ia i ka poino e komo mai.
E ala e Hawaii! a e hoomanao hookahi puuhonua, hookahi kalahala, a hookahi hoola. Ke hilinai aku iaia ola, a haalele aku hoi iaia make. E hoomanao i ka leo o ka bele pule ma na Sabati, mai moe ma ka hale me ka hoomaloka, mai uhauha me ka lealea haumia i ka maluhia o ka la hoano, a mai paki wale i ka manawa i haawi ia mai no ka hoomakaukau ana ia oe iho, aka, e hoolilo i kou ola ana malalo o ka "noho'na haipule," a e loaa mai no ka lei momi makamae o ka maluhia, ka hoopono, a me na pomaikai he lehulehu, "a e ola ka Lahui Hawaii i ke Akua."
Aloha oe e 1874—Hapenuia no 1875.
I ka hora 12 o ka po nei i manele malie ia aku ai ko kakou makamaka o 1874, a nalo pu aku la kona mau heluna makahiki. He oiaio, he makahiki ulumahiehie iloko o na loina hoohikilele manao kai hala aku la, aka, mailoko mai o ia mau haawina kupouli, ua hoea mai "he wai ua lana malie," no ko kakou moku e holo hanohano ai.
I ka minute mua mahope iho o ka pau ana o ka hora 12 o ka po nei, hoea mai la ke pani hakahaka ma kona wahi, oia hoi ka 1875. Ua hoea mai oia me ka hanohano, a oili pu mai la na kukuna la o kona omaka ana ma keia kulanakauhale me ka eehia, me he la e lawe mai ana i ka lono no ka "Lamaku o Hawaii nei."
Aloha oe e ka makamaka 1874, ua nalo aku la kou hopena, a me oe pu e nalo aku ai na loina o kou nohoalii ana.
Aloha hoi oe e ka malihini 1875, ke lana nei ko makou manao, e like me kou oili hanohano ana mai, pela no e hanohano maalahi ai na loina o kou noho moi ana maluna o ke au o ka manawa e panee ia mai ana.
E hoonani ia ke Akua,
No keia makana nani a makamae,
E pakui hou ia no Hawaii
A mau loa aku, he makahiki hou.
Auhea na Makai?
Ua hai pololeiia mai ia makou, a no ia pololei ke waiho aku nei makou i keia ninau imua o ka lehulehu, no kekahi mea e pili ana i kekahi mau kanaka opiopio o keia kulanakauhale, a penei:
Aia ma na po i hala iho nei, ua ike mau ia kekahi mau keiki opio ma Kawaiahao, mawaho pono o ka Halekula Kaikamahine a Binamu wahine, e hokiokio ana, e kahea ana, a e holoholo ana me ka hoeueu hoohaunaele i ka noho'na maluhia o na kaikamahine maloko o ia keena hoonaauao, a ua hoomaopopo iho makou, he manao hoowalewale ko keia poe kolohe.
Ua hoonoho aku kela a me keia makua i kana keiki malalo o ka malu o ke kumu alakai, a ua lawe aku ke kumu kula me ka manao paa e malama pono ia lakou mai na hana hewa ana, a me ka haawi ana i ka ike e like me ka hiki. O keia mau kaikamahine opio, o na makua no ia o keia lahui, o ka manaolana no ia o na makua, a o ka hua makahehi hoi a na kumu me ka lehulehu.
A pehea? E ae aku anei kakou i keia poe hoowalewale e hele ma kahi i hoolaa ia no ka maluhia o na makuahine o ka Lahui Hawaii o keia mua aku? Ke puana hou ae nei no makou, "Auhea na makai?" Ua loaa no ia makou na inoa o keia poe, aka hoi, ke malama nei makou me ke ao mua aku, "E na makamaka opio, ua oki." (Ua lohe mai makou, ua hopuia ke kolohe.)
Ka Amana Eehia.
He mea minamina, a he mea kaumaha no hoi, ke kau ana mai maluna o makou, oiai i ka omaka ana ae o ka kakou pepa, ka panee pu ana'ku me kona mau manao ulumahiehie, na hua olelo maluna'e a me kekahi mau mapuna olelo ma ia mea. He oiaio ua paulele makou me ka manaolana no ka hoopiha ana i na kolamu o kona helu mua loa me na manao hoohoihoi, i piha i na manaolana hauoli no ka hoea ana mai o ka makahiki hou me kona kino maemae, a e like la hoi me kona maalahi mai na hewa i hana ia, pela hoi na kolamu o ka kakou malihini e maalahi ai mai ke kamailio ana ma na mea hoopilihua i ka noonoo ana o ke kanaka; aka, e like me na mea i hana ia, pela no makou e kamailio ai, me ka minamina no nae no ke ala ana mai o ke kumu nana e alako nei ia makou e kamailio malalo o ke poo "Ka Amana Eehia."
"E li ia oe ma ka a-i a hiki i kou make ana, a na ke Akua e aloha mai i kou uhane." O keia ae la na huaolelo hope loa a ka Lunakanawai C. C. Hairaki, a o ka hoopai ehaeha hoi a ke Kanawai maluna o Kaaukai a me Kaapuni, he mau kanaka Hawaii ponoi, no ka lawe ana i ke ola o kekahi mau elemakule o Kahikikala (w), a me Kanehunamoku (k). O ka moolelo e pili ana i keia pepehi kanaka, ua lohe ia a ua maopopo no hoi i ka lehulehu, a he mea makehewa paha ia makou ke kamailio ana no na mea i lohe mua ia. O ka mainoino, he oiaio he mau kanaka keia i ike ole i keia mea he menemene, a me he la ma kahi o ka puuwai i hoopiha ia e ka awahia ko laua. Auwe oe e Kaaukai! Auwe oe e Kaapuni! Auwe hoi ka amana eehia a olua i imi mai la! Auwe hoi ke kanaka e ukali aku ana mahope o olua!
No ka nele i ka dala ole, ua kii aku la keia mau kanaka kino nunui a ikaika a lawe ae la i ke ola o keia mau elemakule, me ka manao e lawa ko laua mau pilikia me ka loaa a na kino a-oo i imi hooikaika ai, aka, ma kahi o na pomaikai a laua i manao nui ai, ua kau mai la ka poino make eehia o ka amana. Auwe na kanaka i imi no laua iho i ka make o keia ano, a loaa ka mea nana e pakui hou iho i ka eleele maluna o ka moolelo o keia lahui.
Ke ao mai nei ka hopena o keia mau kanaka opio ia kakou a pau, "o ka pepehi kanaka, aole oia e pakele." Ua minamina makou no laua, a o ka lehulehu pu no paha kekahi i komo pu ia e ke aloha, me ke ake nui e hoomamaia ma ka hoololi ana'e i ka hoopai, aka, "e hooko ia ka pono ina e haule na lani."
Maloko o ka papu paahao o Kawa, ke hiki aku i ka Poalima elua o Maraki e hiki mai ana, mawaena o ka hora 6 kakahiaka a me ka hora 12 awakea, e li ia'i o Kaaukai a me Kaapuni, a ke puana hou ae nei makou "na ke Akua e aloha mai i ko laua mau uhane." Auwe ka weliweli o ka pii ana'ku iluna o na papahele o ka amana, me ka hoomaopopo ana iho he manawa pokole koe, a kau mai ka ipuka kaula maluna o ka a-i, a lawe ae i ke ola makamae a ke Akua i makana mai ai, me ka ike ole aku i na helehelena o ka ohana. "Mai pepehi kanaka oe."