Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 1, 1 January 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII IULESIA NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII IULESIA

NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.

MOKUNA I—Helu 3. [O keia Moolelo Kaao, ua puka aku kona mau helu mua elua ma ka Nupepa Lau oliva, a no ko makou ike i ka maikai, ke hoomau ia'ku uei kona hoopuka ia ana. O ka poe no nae e makemake ana ina helu mua, he pono no ke hai mai ia makou, a e loaa aku no. Aole uo he mau mea nui ma ua heiu mua, he mau hoakaka wale no, me k \ hui ana,- a me ka poino ana o ka Pilikua 0 ka aina Kalepeso ; a eia iho no hoi malalo ke o kona pilikia ana ia me kona mau ukali. Ke hai aku nei makou ika poe e lawe ana i keia j>epa, o kekahi keia o na Moolelo Kaao maikai i hoopuka ia ma ka Oielo Hawaii. L. H.] | iv A haule ana oka Pilikua iīuna okn paī pihele, ua pauhia loa ia iho ia ia eka Luamoe, no ka ikaika K>a o ka waina htxv wulewale a ke keiki alii lulosia o Helene. 1 k ' lul«via hoomaopopo ana i keia mea, hoomakaukau kv>ke iho ia ia no ka manawa ; houluulu ae la i na wahi ukali kakai* kahi ona i koe iho. kau aku la i ka winiwi» ni o ka [aau loihi iloko o ke ahi, a i ka hoomaka aua eVeia r.ie ka ikaikv ua hoopolo lei rvku ia i&kou nei a kupono i ka maka, i

me ka puuwai hookahi ka onon like an:i k. me ka ikaika nūi. Iloko o ka hooik vik«r o lulesia i hoolawa akn ai i kona-inaina, ka hoomau aku i ka houhon ana i ka 0 kona enemi ai-kanaka, a hiki i ka hoeiiL. ka ana o ke koko e kaheawai, kukuku ka mahu o ka onohi, a pipi hōi na aa kel? ■;» 1 ka haki ana aku o ka maka o ua laau i-.' i iloko o ka lua maka. , Ala ae la ka Pilikua me ka wela o l < inaina a hoomaka ae la rf uwo tne kja leo < < . . weliweli, na ia mea y hoonaueue ae i ■ n, aina mai o*a o, a holo aku la ka poe Hele? " v pee no ka.piha loa ii;amakSu. Unuhi* . ia i ka mamala ahi māi'loko ae o kona - ka, a hoomaka aku la e hahau ma-o a r i v nei o ke ana me ka ikaika loa. Kahe: la ia me ka leo nui i ka lehulehu aku » ', kou, e noho koke mai anā maloko o na i«, maluna o na kuahiwi, a i ko lakou lohe . -i, { keia leo kahea, wikiwiki.mai la me kr nau ana i na pilikia i iii mai maluna o i : lepemusa, i ke kumu hoi o kona kahe; ; nui ana; ina he pilikia kona mai ke' :< h» mea ola, a he kumu e ae paha. Pane la ia māi loko aku o k 3 ana, " Ua poin ia Kanakaole, (Noman) ua mainoino "> -■ o oia t««-V A TT~ -U' ir.c* 't'i- '.••.i' : ... !: <• • : ■ ■. ■ r i K ! «'. »'• -:d«; u: \ i . 1 • I . . ■ L»; HH; 1 I'.-.' ; • .• • hoopilikia ia oe, a o oe wale no ko Loko o ke ana, a o ke kumu o kou mau eha, na ka lrma mai no ia o ka lani, ka mea hiki ole hoi ia makou ke kue a pale aku." Haalele mai la lakou iaia a hoi aku la ma ke ala a lakou i hele mai ai. O Pelepemusa hoi me ka ike ole o kona maka, e holo hoaa ia a puni ke ana, me ka hapapa ana no ka puka, a i ka loaa ana, olokaa ae la i ka pohaku pani, a noho iho la malaila, me ke kea ana o na lima ma o a māanei, no ke ae no e make koke no ia ia. Aka o lulesia, ka mea hoi nona «a noonoo akamai i hoopakele ae i ka poe Helene mai na pilikia mua, he kpa hiki ole ke hoowalewale ia, noonoo hou iho ll i wahi no lakou e pakele ai, no ka mea, ua paulele ia ko iakou mau ola maluna ō kona akamai maalea. Aole no nae i iiuliu, ua loaa hqu mai la no ka noonoo ana ia ia no kekahi kumu e pakele ai lakou. Houluulu ae la ia i na kao kane huluhulu a ma kahi hookahi, a huihui ae la ekolu o lakon me ke kaula, a hauhoa iho la malalo ae o ka opu o ke kj>o waeua i kela a pie keia o kona mau kanaka, a hookuu aku la ia lakou, ' ka hāha ana iho o- ka Pilikua a loa» heokuu aku la me ka noonoo ole īWa pe<u ko lakou pakele ana mai loko mai Wke ana. I ka puka ana mai nae o m kao hope loa, o luieaia kekahi me iākou, lalau aku la ka Pilikua iā lakou mpka haha no a puui, aole no nae he loaa iho o kona enemi maalea nui wale. Pane hoalohaloha ak u la ia i na holoholona me ka i ana % ku, " e na holoholona, aole anei o 6ukou minamina no ka nele ana 0 ko oukou kahu i ka ike, a nu kona piha 1 ka eha kuhohonu mamuli o ka hana mainoino a kela Kanakaole ia'u oiai au e waiho ana iloko o ka pauhia ona kuponli o kana waina hoowalewaie ? K hai mai oukou ia'u e kuu mau holuholona makamae, aia la mahea keia enemi ino, i hiki ai ia'u ke paki •;l' * \ . ' \> o kima poo ma na paia o keia k. :ou % a hoomok»ki aehoi i i< * mni uia e hoomaaiili i na hui , tv> • a wdia hahana o ko v M ; > o na J * k.-.uh' i. hopkuua v I * n k kila a- , ' 1* •

.■ »au baa mai keia mau pilikia kuamake, .■ aku la iakou i kahi a na moku e ' I i»' ia. me ka lawe pu aku no ina kao aka < a<-, na holoholona hoi nana i hoopakele ■! • lakou māū ola mai na lima 0 PoleI: ;sh, ke kanaka ikaika nui o na kuahiwi. ■» » k Kalepeso. Ika loaa ana'ku ona | juivr. 3noho ana no na.kanaka o luna, ua | lo< ? ia nae ko lakou mau puuwai eke | ī ■■»t:ia, me re kanikau mau, no ka ma- ' j a;: ..., ; x poino ko lakou alakai," ke keiki Alii K•■»• i )ha nui ia me na kanaka i ukali aku iiii'. a»ca, iko lakou ike ana.mai e hoi la- . i.ai ■:! aku ana iakou nei me na holoholona, I ua Loopiha ia na meā a pau e ka olioli nui, i' 1 «iiiaka ae la e hoomaikai aku ina laili ».»o '>• oihoi hou ia ana mai o ko.lakou haku f. : >me kekahi o kona mau ukali iloko o ka me ka u no nae no nahoa ijaalo uk i ! a poe hoi i pau ikaaiia e ka Pilikua. i ko lulesia ma kau ana'ku iluna o na mk: aa haawi koke aku la ia ika oleio -■'1- ■ • •) ■ eiuia na pea, a e haalele aku ika , .... kanaka mahope, aua hooko koke ia i'».- * luoha. Iko lakoii kaawale ana mai k' mai, kahea, aku la o lulesia i ka Pi- , H ie ka leo nui, " E ke Kalepeso, hea1, ii ■' :ou mea i hanaino ai i kou ikaika ma ■ na i na malihini ? ua hoouna mai o :a ikaika ma ko'u poho lima e hoo- ]•« 'oiaoe no kau mau hana ai kanaka." <• oke mai la no ka Pilikua, a holo wimai la me ka piha ika inaina; a ilo- - - ī. i •» i' i i «t * ; ~ . .. m.u. uuau iuv ia » •iu , rt Luolti makapo mai ī ua.. l ; a : akotc ae ūo na nioku icai :>:v v ka pohakn kftumoitd, i Ka ia:'{> ua ]K>hakn iiuko oke kni. «aka {>»> !« ka !i"> niia o ke. kai. 1 a mai pae na moku o lakou nei iluna oka aina. 44 E ke Kalepeso, n wahi a ke koa lulesia.. u I ninau ia mai oe ekekahi i ka mea nana i haawi i kou ike ka makapo, e hai aku no oe owau o luleāa, ka mākahiapo a Laeia, ua kapa ia mai au o ka Moi o Itaka, ka mea nana i hoomaunauna i na kulanakauhale he lehulehu." A hoomaka aku ia ka holo ana o na moku, me ka pa ikaika ana mai aka makani mahope; me ko lakou kaumaha no na pilikia i kau inai, me ka hauoii no nae no ka pakele ana ae o kekahi 0 lakou—a hiki ike kalewa ana oua moku ma na palena o ka mokupuni o ka Moi Eoiusa, ka haku kupua o na makani. Ma keia aina, ua loaa ia lulesia me kona mau nkali ka hookipa oluolu ia eka Moi, me ka hooiauna pu aku ia lakou imua o kana mau keiki he umikumamalua, na mea Kiana maluna o na ekemakani pakahi he amikumam&lua. Hookahi mahina ko iakou nei noho ana iioko o ka hanohano nui ue ka Moi; ai ka iua oka mahjna htwJele %ku lakou i ka Moi oluolu, me kona haawi pu i na makana maikai a nani no hoi o kel» 1 me keia ano iiuua o kana mau maiihini. \fawaena o na makana i haawi lokomaikai r a maTia luleeia, he eke ili kekahi, i humu* humu ia me ka lopi gula» a i kinohinohi.ia ioi me na onohi daimana, he oi loa ka nani o kona nanaina, Maloko o keia eke ili na« li kahi i waiho ajjff>a makani a pau, a koe hookahi, oia ka makani ma ka akau komobma, nana e peahi maiie aku ia iakou a hiH i na ae one o Itaka, ka home a lakoa i Kioeuhane hmm I TiTii Utn i ka ua kau ia ua ekemakani n«i i&aiuna o ke kia o ka moku, maiaio ona tauoha a Aole no i i aa ianaka Helene ke ano o k«** \kana i loaa tiai i ko iakou alii w' ute&, ua hiko wale iho no * viao lihewa» he d*' «ke iii. v ■iv* r - «aak * v«ia o na ak a i km po o k S *»**«• .«io ■ «k U% iyM^X MM. (A*k ' •*

K malama i&a makaa i »a Meiki. TJa pinepine ka ike mau ia o na kaikamahine ano maka hou ma Jia kaiaulu ponoi o ke kulanakauhale alii, no lakou na | helehelena maemae ina e ia, aka, - ua hele mai lakon mamuli o ks lealea a me ka uhauha wale ina kino. Eia ka ninau, nowai ka hewaP Aole anei ona makua? Oia no, e like me ko lakou ao a malama pono ole, pela no e lilo nui ai na keiki i ka anwana, a hele e like me ko lakou makemake. Aia hoi, ua ike a ua kilohi mau ia na ouli a pau o ko kē kanaka ku}ana, a o kekahi ona makua, ua hoolilo nui lakou ikalakoumau kaikamahine mamuli o ka imi loaa o ka hookamakama, a oia ka hapamii i ikea mawaena o keia mau pae aina, a lilo keia hana ino i kamaaina na> na e hooneoneo, a lilo i mea na kakou e kaao mau ai, heaha la ke kumu e ulu ai ka lahui, a pela mau kakou a pau i keia e ninau mauia nei mawaena o kakou, e like me ka olelo, "he lohe ke ola, ahe kuli hoi kamake." 1?. mrui \>n lo> »1 ■". . — AV &UU ieu <UMU ia oukou, e ao pono a e kuhikohi pololei h lakou kn ***»' > k& naauao. a oia ke kah'm o k>.i noho - snaluhi;i auj rrfTiWiu;na r : u r:i;.K<iu » j,»o nakeikl Nokamea,ehc . kou iloko o na makahiki 1 keu, auhea ka waiwai a me iloko o keia mau makahiki ia, a.i hoolilo nui i kau mau keiki e heie i ka lealea a me ka inoekolohe, A ma ia mea, pela no e aa mau ai ka noho ilihune » me ka emi ana mawaena o keia lahui, a lilo pu hoi kou waiwai i mea ole imua o ka mea aipakiko, aka, e like me ko oukou malama pono 6le iHn oukou mau keiki, pela no na kaki e inalama ole ai i ka waiwai ame ke kmo mamuli o na mea i m ;vmo i>le ia, a laau ka noho pilihua a k*: kaumaha waena o keia nohtvim, a liio hf niea ok v me he puahiohio K Eia wale no ka pohō, e ao a e loa me ka makaala, i lilo ai ]akou i kumulau nanae hooulu i keia khui, a e hoomanao i k*ia huaolelo i kauia JHb<mīu Lakui, he huaoMo fc»a na kakou e noonoo a e iml Akn, ua kt olek> k»ulana, K o k» ike am« k» oia ao kok» k»n»kk puohoaw wu)««pn)eißa ilikuaa amw lrm mAi> hni».Wi tM a^> o kak «u, a he kumu koi k mum « kMki mūikoQbofekikiaa»floko o kk »o)» «m ilikane » me k% MmthN£ Ook* o kek * bm kek. \ N*ui rokc rn.—ū» >k» mikoa i k» («olekk k* m* o m m* X "K* W Hoovli o l«i Kilo Hol» « ■ M l a> M kok« pMw." V«hl»MtMinly*k» m m kkle «!>• • Ipm» •>««MUn»H%mle4* MpM ikekmiki >»• • , 1 • •s i