Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 2, 7 January 1875 — Page 1

Page PDF (1.12 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, IANUARI 7, 1875.  {HELU 2.

 

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
          E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

[NO KA LAHUI HAWAII.]
Jesus' little Lamb.
Silver Song, p. 134.

1. Ka Iesu pokii no au,
Oli i na la a pau;
Oia no kuu kahu mau ;
Nona no au.
CHO:—He aloha ko Ie su
I ke keiki liilii no ;
Pau kuu hewa maemae au ;
Nona no au.
2. Iesu no kuu alakai,
Kuu kokua kuu kiai;
Ole au e auana'e,
Nona no au.
CHO:—He aloha ko Ie su, &c.
3. Iesu no kuu Lamaku,
Hee ka pouli, a ao no ;
No'u no ia a nona wau ;
Paa mau la au.
CHO: —He aloha ko Iesu, &c.
4. Ina e aloha ko'u
I kuu Haku, kuu Iesu,
Hele au a noho pu,
A oli mau.
CHO :—He aloha ko Ie su, &c.
5 Eia au ke mihi nei
I kuu hewa nui e;
Nau Ie su e kala mai,
Nou mau no au.
CHO :—He aloha ko Iesu, &c.  HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII IULESIA
NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.
MOKUNA I—HELU 4.

          EIWA la o ko lakou holo ana me ka maikai, me ke ani peahi ia e ke aheahe malanai o ka makani komohana ; a i ka umi o ka la, ua hookokoke aku la lakou i ka aina e hiki ai ke ike ia aku ka a ana mai o na kukui ma na aekai o ko lakou aina ponoi ; ia wa, no kekahi ulia pakalaki, ua maluhiluhi ia o Iulesia no ka hookele ana mai i ka moku, haule aku la oia e hiamoe. O keia ka wa i olelo ae ai na luina i kekahi a me kekahi, "He manawa maikai maoli keia o ko kakou alakai ; ma na wahi a pau ana e hiki aku ai, he oiaio e loaa mai ana na makana iaia ; oiai i ko kakou hele ana mai aohe a kakou wahi mea iki. E nana kakou, heaha la ka ka Moi Eolusa i haawi makana mai ai iaia!—he waiwai nui, he gula no a me ke dala." Ua punihei ua poe puni waiwai kolohe la no keia mau olelo a kekahi o lakou, o ko lakou kii koke aku la no ia, a wehe ae la i ka eke, aohe gula o loko; aka, me ka nei halulu nui i puka mai ai na makani a pau iwaho. Na keia halulu nui i hoala ae ia Iulesia mai kona hiamoe ana, a ike i ko lakou kuhihewa, aka, ua hala ka wa pono ; oiai ke lawe ia nei ka moku e na makani a pau i hope mai na kapakai mai o Itaka, ko lakou home ponoi. Ua lawe loa ia no hoi a hiki i ka mokupuni o Eolusa, kahi a lakou i haalele aku ai. Iloko o ka hora hookahi wale no keia hiki hou ana i hope, mai kahi a lakou i haalele aku ai no na la eiwa, a ua ike hoi i ka home! Pii ae la oia me ka pahaohao a me ka ulupuni i ka huhu, a mai aneane oia e lele iloko o ke kai no ke kaumaha i kona hoohokaia mai ka pae ola ana aku i kona aina aloha. Mahope iho pee ae la ia malalo ae o ka puka waena o ka moku no ka hilahila. Aole i emo kona pee ana pela, hai ia mai oia ua ku hou lakou i ke awa o ka Moi Eolusa. O ka hele kino ana aku o Iulesia i ua moi la, a o ka hoouna ana aku i elele i ona la no kana mau kokua hou mai, ua like no a like ia mau mea ia Iulesia, oiai, ua hilahila loa oia no ka hana pono oleia ana o kana makana alii (aka nae, he hewa i hana ole ia e ia, na kona poe ukali i hana). Mahope iho, hele aku la ia me kekahi elele ona, a hiki i kahi o ke akua. E noho ana oia iluna o kona nohoalii, e ai ana me kana mau keiki, aole oia i komo aku i ko lakou wa e ai ana, aka, noho iho la ma ka paepae puka me he kanaka haahaa loa la.
          Ua huhu koke iho la o Eolusa i ka ike ana mai iaia e hoi hou aku ana ma ia ano, i mai la, "E Iulesia, heaha kau i hoi hou mai nei? Ua hoowahawaha koke anei oe i kou aina? A i ole, aole anei oe i oluolu no ka makou makana ia oe? Ua manao makou ua hookuu aku makou ia oe ma ke ano he alii." Pane aku la o Iulesia, "Na kuu mau kanaka i hana i keia hewa no'u; ua hana hewa lakou iloko o ko'u wa e hiamoe ana." "Lapuwale," wahi a Eolusa, "e hele aku oe mai ko makou mau kapakai aku, aole kupono ia makou ke kokua i na poe kanaka i hoowahawahaia mai e na akua, he pono lakou e make."
          Nolaila, holo aku la lakou mai laila aku me na manaolana ano okoa loa mai ko ka haalele mua ana i ua awa la, oiai ia wa ua hoopaa ia na makani a pau, a o ka makani komohana aheahe maikai wale no kai hookuuia e ani peahi malie aku i na pea o ka moku a hiki i Itaka. I keia wa hoi, he mea paani ia lakou e kela a me keia makani ino e puhi ana, a haule iho la ko lakou manaolana no ka ike hou aku i ka home aloha. O na poe luina puni kala nei, i keia wa ua haalele lakou i ke ake nui ana i ke gula, a aole hoi e hoopa aku ana ia mea ina he puu nui o ke gula ke waiho ia aku ana imua o lakou.
          Eono la a eono po o keia holo ana, a i ka hiku o ka la, hookomo aku la lakou iloko o Lamosa, ke awa ku moku o na poe Laetigonia. No ka nui o ua awa nei, ua pau pono ke au moku iloko me ka maikai, kuu iho la na heleuma, a palekana hoi mai na makani ino mai ; o ko Iulesia moku wale no koe aole i komo iloko o ke awa. Me he la he wahi ano kaula kona no kekahi ulia poino e loaa mai ana, nolaila, ua ku aku kona moku iwaho o ke awa, me ka hoopaa ana i kona moku i kekahi lae pohaku, a ma ua lae pohaku la i pii ae ai oia e nana aku i ka aina. Ike aku la ia i kekahi kulanakauhale e puoa ana ka uahi mai kaupoku ae o na hale, aka, aole i palau ia ka aina, aole he mau bipi kauo, aole no hoi he wahi ano mahiai i ikeia ma ka aina. Kahea aku la o Iulesia i na kanaka elua o kona poe, a hoouna aku la ia laua i ke kulanakauhale, e nana ai i ke ano o na kanaka e noho ana malaila. Aole i loihl loa ko laua wahi i hele aku ai, halawai maila me laua kekahi kaikamahine opiopio kino nunui i oi ae mamua o ke ano like o na kanaka, e hele ana i ka huki wai i kekahi punawai mapuna. Ninau aku la laua nei i ua kaikamahine la i ke ano lahui e noho ana ma ia aina. Aole oia i ekemu mai, aka, alakai mumule aku la ia laua a hiki i ka halealii o kona makuakane. O ka moi no hoi ia o ua aina nei, o Anetipasa ka inoa. Oia a me kona poe kanaka, he poe nunui aikanaka wale no lakou a pau. I ke komo ana aku o na elele a Iulesia iloko o ka halealii, holokiki aku la kekahi wahine loihi a kiekie iwaho e kahea ai ia Anetipasa, a o ka makuahine no hoi ia o ke kaikamahine opiopio i hele pu mai ai me laua nei. I kona hiki ana mai, hopu mai la oia i kekahi o na elele, a mea ae la e alapono aku iaia. O ka lua hoi, no kona ike ana aku i na hana hoomainoino ia mai o kona hoa, ku ae la ia a holo aku la me ka mama loa. Kahea ae la o Anetipasa me ka leo nui ; a iloko o ka manawa pokole, naholo mai la ka lehulehu o na kanaka nunui mai na wahi mai a pau, a puka aku la iwaho o na puka pa.
          Ike aku la lakou i ke ku mai o na moku iloko o ke awa, holo aku la ilaila a hoonou aku la me na pohaku nunui i na moku—Pau loa iho la na moku i ka nahaha a piho no hoi iloko o ke kai; o na poe luina i ale ole ia e ka hohonu, a e lana ana hoi iluna o ka ilikai, ua houhou ia aku la lakou me ke o, e like me na ia, a lawe ia aku la i mau mea paina na ua poe nunui nei. O ko Iulesia moku wale no kai pakele no ke komo ole ana iloko o ke awa, a oia wale no hoi ka moku hookahi i koe o ke aumoku nani a pau i holo mai ai me ia mai Teroi mai. Holo aku la kona  moku mai na kapakai aku, me ka hauoli no ka pakele ana o ka poe i koe me ia mai ka make weliweli mai, aka, me ke kaumaha nae no ka hopena weliweli o kona mau hoa kanaka.

MOKUNA II.
KA HALE O KIE SA—KA HOOLILOIA ANA O NA KANAKA I MAU HOLOHOLONA—KA HOLO ANA I GEHENA—KA AHAAINA O KA POE MAKE.

          Holo aku la ua moku hookahi nei a hiki i ka mokupuni o Iia, kahi i noho ai o Kiesa, ke kaikamahine weliweli a ka La. He akamai loa ua kaikamahine nei i ka oihana kilokilo, he ui hookano, a o kona lauoho ua like me ka La ka alohi. O ka La kona makua nana mai ia a me kona kaikunane me Iitesa (he mea no i ano like me ia), a o Perese ka makuahine ke kaikamahine a Osianusa.
          Maanei i ala mai ai na hoopaapaa ana mawaena o na kanaka o Iulesia no ka mea o lakou e lele mua iuka, a makaikai i ka aina ; no ka mea, he pono i kahi o lakou e lele aku iuka, i loaa ai ona mea ai na lakou a me ka wai ; oiai ua aneane e pau ka lakou ai a me ka wai pu: Ua hoomokumokuahua ia nae ko lakou puuwai i ka wa i hoomanao ae ai i na hopena weliweli o ko lakou mau hoa, ka poe hoi i aiia e na nunui aikanaka Laetigona, a me na hoa i uwi ia e na iwi-a o ka Pilikua Kalepeso Polepemusa; na keia mau hoomanao ana i kona mai ia lakou e uwe waimaka iho. Aka, o na waimaka aole ia he mea e hoolako mai ai i ko ke kanaka mau nele. Ua maopopo lea ia Iulesia keia mea; nolaila, mahele iho la ia i kona poe kanaka (ka poe hoi i koe iho) iloko o na mahele elua, oia ke poo maluna o kekahi mahele, a hoonoho aku la ia Eurilokusa i luna maluna o kekahi mahele, he kanaka i hoaoia a ike ia kona koa a me ka makau ole. Hoailona iho la hoi oia i ka poe e lele mua iuka, a kaa iho la ka hailona maluna o Eurilokusa a me kona poe. He iwakaluakumamalua ka nui o kona poe, ku ae la lakou iluna a hele aku la me ke kaumaha o ka manao, a me ka uwe ana hoi ; a uwe pu iho la no hoi ka poe i noho iho me Iulesia me ka luuluu o ka manao no na hoa i kaawale aku; oiai, ua manaoio lakou aole e ike hou ana kekahi i kekahi mahope iho o ke kaawale ana; no ka mea, ma na aina a pau a lakou i kipa aku ai, he poe aikanaka wale no ka i loaa aku a me ke kolohe i na malihini.
          Pii aku la o Eurilokusa a me kona poe iuka o ka aina a hiki iloko o kekahi awawa, ike aku la lakou i ka hale o Kiesa, ua kukulu ia ua hale nei me na pohaku huali, a e ku ana hoi ma kapa o ke alanui. Mamua iho o ka puka pa e hiamoe ana na holoholona hihiu he nui—na ilio hae, na liona a me na leopadi—ma o na hana akamai kupua a ua wahine nei, ua hoolilo ia ua poe holoholona hae la i poe laka. Ia lakou i ike mai ai i na malihini, ku ae la lakou, a lelele ae la ma ko lakou mau wawae hope, a kulou mai la ia Eurilokusa a me kona poe kanaka me ia, oiai lakou  nei nakui ano e ana i ka eehia makau no ka lokomaikai o nei poe holoholona hihiu. Ia lakou i hoomaha iho ai ma ka puka pa, lohe aku la lakou i ka pae mai o ka leo mele a ka wahine kupua iloko o ka hale, ka mea nana i hooniniau ae i ko lakou nei manao, a palupalu waipahe me he mauu la i hai nape i ka makani. E ulana lole ana ua akua wahine nei ia wa, oiai oia e mele nei, a o kana lole e ulana ana, aohe mea like ma ka honua. Na ka nanahe o kona leo mele a me ka oluolu lea, aole e hiki i ka mea naauao loa, a i ka mea haahaa loa hoi o na malihini ke hoonele i ke kikeke ana aku ma kona puka pa. Wehe mai la ua wahine kupua nei i ka puka pa alohilohi, a kauoha mai la ia lakou nei e komo  aku iloko e paina ai. Hele aku la lakou me ka nanea, e kuhi ana he pono nei kono a ke kaikamahine kupua, aka, o Eurilokusa wale no ka mea i ku aku mawaho o ka puka pa, e hakilo ana i ke ano o na hana e hana ia mai ai i kona mau hoa.  (Aole i pau.)

          M R. LUNAHOOPONOPONO:—Ua ike au maloko o ka nupepa Hawaiian Gazette o keia kulanakauhale, i kekahi olelo ana—"o na hanauna hou," o ka poe opiopio hoi, "ua naaupo lakou i na ao pili hoomana ana." Ke aa nei au e hoole i ka oiaio o keia olelo ana. No ka  mea, ma na wahi a pau o ke aupuni nei, oia hoi ma na aoao hoomana a pau iloko o ke aupuni, ke Katolika Roma, ka Ekalesia Enelani i hooponopono ia, a me ka Perotesetana, aole i hoonele ia na ao ana i na poe opiopio ma na mea pili hoomana. Ua hoomahuahua ia ke ao ana ia lakou ma na mea pili hoomana, aka, ua hoole nae ka Hawaiian Gazette , me ka olelo ana "ua naaupo lakou i na ao pili hoomana." Ke hoole nei au i ka oiaio o kela, a he pono i ka Luna Hooponopono o ia nupepa e mihi i kana mea i hoike ai; oiai o kana olelo ana ua pili ia i ka hoino ana i ka lahui holookoa.  M.

          KI-POKA.—Ia makou i maalo aku ai ma ka uwapo, ua ike aku makou i ke keiki o ke kai (na manuwa e ku nei), maluna o na waapa, e hoomaamaa ana ma ka lakou hana ike o ke ki-poka i kekahi hoailona i kukuluia mawaho aku o kuaau me ka hae e kilepalepa ana i ka makani.