Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 2, 7 January 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII IULESIA NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII IULESIA NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.

MOKONA.I—HkIu i. EIWA la o ko lakou holo aiia me ka inaikHi, me ke ani pealii ia © ke alieahe mMmiai o ka makani komohnna ; a i kn nnii o ka la, ua hookokoke akn la lakou i ku ainA e hiki ai ke ike ia aku ka a ana mai o na kukui ma na aekai o ko lakou «ina ponoi; ia wa f no kekahi ulia pakalHki, na inaluhiluhi ia o lulesia no ka hookele ana mai i ka moku, haule aku ia oia o hiainoo. 0 keia ka wa i olelo ae ai na luina i kekalii a uio kekahi, "Ho manawa maoli keia o ko kakou alakai ; ma na wahi a pau ana o hiki aku ai, he oiaio o loaa mai aua n» makiuia iaia ; oiai i ko kakou hole ana mai aohe a kakou wahi mea iki. E nana kakou, heaha la ka ka Moi Eolusa i haawi makana inai ai iaia!—he waiwai nui, he gula uo a me ke dala. w tT.a punihei ua poe puiii waiwai kolohe la no keia mau olelo a kekahi o lakou, o ko lakou kii koke aku la no ia, a wehe ae la i ka eke, aohe gnuU o loko; me ka noi hahihi nui ī puka mai ai na m/iihiN» <i pa« iwaho. Na keia halulu nui i hoala ae ia ktlesia mai kona hiamoo Hiia. a ike i ko lakou kuhihewa, aka. ua hala -ka wa pono ; oiai ke lawo

ia nei ka naoku e na makaiii"p pj»u j jiqpe maipa kapH*kai mafd2taka* ko Jakoa hota£ pouo'i. $a no tJjoī a hiki i ka mokupuni p Ēojpsā; kalli a lakou i haalele akn ai. o ī& hora hookbhi Walo no kehsi i hope, iliai kv\hr a lakōu ! akulai no na 1« a ua ik4 l?6i i home! Pii ae la oia me kepuh&ohaoa m0 'ka alupuni i ka Inihu, & mni .oia e lele iloko o ke kai uo ke 'kannaaha i k<> i na hoohokaia «lai ka pae ola i! kona nina aloha. Mahope iho pee ae k j ia liialalo ae o ka puka waena o ka mo-1 ku no ka hiiaiiila. Aole i emo kona pee ana pela, hai ia naai oia uaku hon lakou . i ke awa o ka Moi Eohiaa. O ka hele kino ana aku o lulesia itua moi ia, a o ka hoouna ana aku i elele la no .kana inau kokua hou mai, oo a iike ia mau mea ia luleaaa, oiaīT, ua hilahila loa oia no ka hana pono oltsia aual) kana makana alii (aka J*ao, he hewa i hana ole ia e ia, na koim-poe ukali i hana). Mahope iho, hele akn la ia me j kekahi elele ona, a hiki i kahi olee akua. i E noho ana oia iluna o v kona nohoalii, e ai ana me kana mau keiki, aoie oia iko* mo aku i ko lakou wa e ai ana, aka, no-; ho iho la ma ka paepae' puka me he ka» naka haahaa loa la. 1 ll* h'"*"' ■■ W.* , j ike «f?s* ma) Uia e hoi akii > * Ki»ilfc«i\V k*e •' | j-i iioī kon »k ? : , I koke anei oe i kou ain*£ \ i 010, ui»le anei oe i no ka makou makana īa oe ? Ua manao m«ko» ua hookuu aku makou iii oe ma ke ano he alii." Pane aku Ia o luleaia, " Na kuu mau kanaka i hana i keia hewa no'u; ua hana hewa iakou iloko o ko'u wa e hiamoe ana.' r " Lapuwale," wahi a Eolusa, a e liele aku oe mal ko makou mau kapakaiaku, aole knpono ia makou ke kokua i na poe kanaka i hoowahawahaia mai e na akua, he pono lakou e make." Nolaila, holo aku la lakou maiiaila aku me na manaolana ano okoa loa mai ko ka haalele mua ana i ua awa la, oiai ia wa ua hoopaa ia na makani a pau7 a 0 ka makani komohana aheahe maikai wale no kai hookuuia e ani penhi malie aku i na pea o ka moku a hiki i Itaka. 1 keia wa hoi, he mea paani ia lakou e kela a me keia makani 190-6 puhi ana, a haule iho la ko lakou manaolana 110 , ka ike hou aku i ka home aloha. 0 na poe luina puni kala nei, i keia wa ua haalele lakou i ke ake nui aua i kogula. a aole hoi e lioopa J|u ana ia mea ina he puu nui o ke gtua ke waiho ia aku ana imua 0 lakou. Eono ia a eono po o keia holo ana, a i ka hiku o ka la, hookomo aku ia lakou iloko o Lamoea, ke awa ku moku o na poe Laetigonie« No ka nui o u% awa nei, ua pa\) pono ke ao moku iloko me ka maikai, kuu iho la na heleuma, a palekana hoi mai na makani ino mai; o ko luleaia moku wale no koe aole i komo iloko o ke a\ra. Me ho la he wahi aiio kaula kona no kekahi ulia poino e loaa mai ana, noluila, ua ku aku kona moku iwaho o ke awa, me ka hoopaa ana i ko* na moku i kekahi lue pohaku, a ma ua )ae pohaku la i pii ae ai oia e nauaaku i ka aina. Ikē aku la ia t kekahi kuia* nakauliale e puoa aua ka uahi mai kaupoku ae o na hale, aka, aole i paku ia ka aiua, aole ho mau bipi kauo, aole no hoi he wahi ano mahiai i ikeia bm ka aina. Kahea aku la o lulesia i na k«* naka elua o koM poe, a hoOuna aku ia ia laaa i ke kulanakauhale, e nana ai i ke ano o na kanaka e noho ana malaila. Aule i loihiīoa ko laua wahi) hele aka

maila eie laaa kekahi knikaiīwhhie opiopio kino nunm i o? ae maman o te ano like o na* kanaka, e "hgf€f *na_ i ka huki wai i kekahi paria%lll'inapuna. ,Nitiati aku Ja lsiiia nfei i «a la 1 ke ano lahhi e noho āna raa ia aina. Aole oia i ekdrao i&ai, «k», aiHkai mumule akula ia lāaa wiiM i haleaiii o kona makbakf*ne! (Vlk moi no hoi ia o ua aina nei, 6 Anellpaaa ka inoa. Oia a tqe kona poe kaA»lct T 'he poe nunui aikanaka wale no lakoa a pnu* I ke korao ana aku o na eieie a lulesia iloko o ka halealii, holoiik» «ku la kekahi wahine loihi akiekie iwa4io e kahea ai ia Anetipasa, a o ka i»aknHhine no hoi ia o ke kaikamahine opiopio i hele pa mai ai hio laaa nei. I kpAa hik.i ana caai, hopu mai la oia i keieahi elele, amea ae la e alapoho aku iaia. 0 ka luft hoi, bo koua ike ana aku i na hana hoomainoipo ia mai o koiia hoa, ku ae ia ia a hoio aktt la me ka mama loa. Kahea ae la o Aqetipasa me ka leo nui; a iioko o ka manawa poKole, naholo mai la ka lehulehu o ua kanaka nunui mai na wahi mai a pau, a puka aku la iwaho o na puka pa. Ike aku la iakou i ke mai o na 'inoku iloko o ke awa, holo aku la ilaila S ho"no;i aka ia nnhalm * m iv xn— p»q. loa iho .Ia -Aa mokv i ka j ii4*l ulia a piha eo hoi jiq)BQ x> Jkai; o ' ana hoi iiana o ka ilikaī, ua houaon i ia uku ia lakon ?n« V« o 0 e like n ia, a lawe ia aku la i mau mea paina na ua p«e nuhui nei. 0 ko lulesia moku wale no kai pakele no ke komo ole ana iloko 6 ke awa, a oia wāle no hoi ka moku hookahi i koe o ke aumoku nani a paa i holo roai ai me ia mai Teroi mai. Holo akn la kona moku mai na kapakai aku, me ka hauoli no ka pakele ana o ka poe i koe me ia mai ka make Aveliweli inai, aka, me ke kaam«hft nae Ao ka hopena weliweli o kona mau hoa kanaka. MOKUKAIĪ KA HALE 0 KIESA —KA HOOLILOU ANA 0 KA KAN r AKA I MAŪ HOLOHOLOXA—KA HOLO ANA I GEH^NA—KA AHA' AINA 0 KA POR'JCAKE. 11010 aku la ua moku hookahi nei a hiki i ka mokupuni o lia, kahi i noho ai 0 Kiesa r ke kaikamahine weliweli a ka He akamai loa ua kaikamahine nei 1 ka oihana "kilokilo, he ui hookano, a o kona lau6ho na like me ka La ka alohu O.ka La kona makua nana mai ia a me kona kaiknnane mo litesa (he mea no i «no iike me ia), a o Perese kft makuahi&e ke kaikamahine a Osianosa. Maanei i ala mai ai na hoopaapaa ana mawaena o na k*n«kt o luleaia no kn mea o lakou e lele maa iuka, a makai> kai i ka aina; no k* mea, he pono i ki* hi o Ukpu • isle aka iaka, i loia ai onn mea ai na lakou a me ka wai; oiai «a anoaiie e pan ka lakoo ai a ne ka wai Ku : U& hoomokiuaokuahua ia nae ko ikou puuwai 1 ka wa i hoomaoao aeai i ua hopeoa weiiweli o ko lakou mau hoa t ka poe hoi i aiia e na nunei aika* uaka Laetigxmia, a me oa hoa i uwi ia e u& iwU o ka Piiikua Kaiepeeo Polepe» m«sa; .ua keia man lMomiuao aua i kooo mai ia lakou e uwe ito. Ak», o na ¥ftumaka aole ia he mea e haolake mai ai i ko ke kanaka mau ne)e. Ua maopopo lea ia luleua mea; 1 nolaila, mahelo iho lala i koua poe ka* iMka (ka poe hoi i koe iho) iloko o ua maHele elu*, 014 ke poo maluna o keka* hi malieie, a hoonoho aku !a ia E«rih> kiwa i luna iualuua o Kekahi he

kpnaka i hoaoia a ike ia kooa koa amp m<ikati ofe. HhaAona ftio ti6i oik, i ka poe e lole ©oa iakn, a iho lī ka malana o me kbha poē. He iwakalaakamamaliia kā miro keiia poe, k«l aeia itko« 'ilana a a t»e b aea 1boi; m lawe pn la 110 hv»| ppe i aoho Ujo me I«test£ m& ka la«Jua o.ka manao oo na Hok i kat> waio afcu ; oiai, ua manaoio lakoq aoie e * ike Uou ana kekahi i kekaki makope iho e ke ka'awale ana ; no ka mea, ma &a aioa a pau a lakou i kipa aka ai, he poe - nikanaka wale no ka i loaa aku & me ke kolohe i na malihini. Pii aku la o Kurilokusa a me kona poe iuka o ka aina a hiki iloko o kekahi awawa, ike aku Ia lakou i ka hale o Kiesay ua kukulu ia ua hale nei me na pohaku hnali, a e ku ana hoi ma o ke alanui. Mamua iho oka puka pa e hiamoe ana na hoioholona hihiu he nui —na ilio hae, na iionaa me na leopadi— ma o na hana akamai kupua an& wahine nei, na hoolilo ia ua poe holoholona Ia i poe laka. Ia iakou i ike mai m i na malihini, ko ae la lakou, a lelele ae la ra& ko lakon man wawae hope, & knlon mai la ia Bari<elchba a me kona lmnaka ia 4%i*f %nU>n W a knfano ē ani ika |naksii tio ka o hUim. ?3 i; 1W • «o aaale « ka wxhm& knpna ildw »(i haie, ka mea nana i iioooinian ae i ko iakou neimanao* a palupaln waipahe me he mauo !a i hai-nape i kā makaai. E ulana lole ana ua aktta wahine nei ia wa, oiai oia e mele nei, ti o kaaa ioie e nlana ana, aohe mea iik& m* ka honua, Na ka nanahe o kona !eo mele a me ka oiuoiu hiki i ka »ea naauao ioa, a i ka mea hanhaa loa hoi o na q®alihini ke hoonele i ke kikoke ana aku raa kona pnka pa. Wehe mai !a ua wahine kupua nei 1 ka pnka pa alohiiohi, a kanoha mai la ia lakon nei e komo aku iloko e paina ai. Hele aku la lakon me ka 'nanea, e knhi ana he J>oqo nei kono a ke kaikimnhine knpna, akt, o Enriiokusa wale no ka ontea i kn aka mawaho o ka puka pa, e hakilo ana i ke ano ona haua e hana ia mai ai i kona mau hoa. (A6k i penu) Mjl Lo m >~4Ja ike aa malokoo ka nupeaa Bawa%*an OomeO* o kek kiiknakauhaie, ilnkahi «Moana— . M o na haaauiM oka poe Mopo , hoi, tc ua nmmpa lakon i aa ao pak Im». mana «•." Keaa man e iki • okaioo kaia oklo ana. na wahi a pau ake «Hpwi Mi, tti ma na aoao hoomaM * pafet iUn«te anpnm, ke Kalolika Bmd% ka SfaaMa Enelaai i hoopoaopoao tty»iaikFm» poe opiopio a» na m* piii HmĀin lua iia m* pdi koomana» «lc% .«a kaok aae ka Onmimm mm ka *kl» m» <4 uaAMMpo kkooiMMHĪ!koo«a«i*» Ke hook ** ik* okioo W* a he poao i ka La» Hooponopeoo o k nopepae mihii toa®waihotk»ai; «ki 0 k»Mokbatt«iiifiikiblMiM«ai 1 ka khui Moolhml M. mako* i anak akm «I «a H awapogHkiks aka makmi ik* k*&i o ke kai (aa aaaaawa e ka att) t *alaaaoaa waapa, e Weaaaaaa aaaaa ka lakoa ka* aa ike.o ke ktf*ka l kt>kahi koaAoaa iW kalaia aaawaho aka o kaaaa a»e ka kae * kiWpakpa aaa i b iaakaal