Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 3, 14 January 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, IANUARI 14, 1875.

I na Makamaka lawe Pepa.

          E hoouna aku no makou i na pepa mai keia manawa aku, a hiki i ka Poaha hope o keia malama, i na poe lawe pepa a pau; a o ka poe i hookaa ole mai i ko lakou mau uku pepa mamua ae o ia manawa, e hooki ia no ka hoouna hou ana aku o na pepa ia lakou; koe wale no ka poe i hookaa mai. Nolaila, ke kauoha ia aku nei na mea a pau e hookaa wikiwiki mai mamua ae o ka pau ana o keia malama. Ma ka aoao ma Ewa o ka Hale Leta, maloko o ka lumi kuai buke o ka Papa Hawaii, aia malaila ke keena hooponopono o ka "LAHUI HAWAII."
          OIAI kakou iloko o keia wa anoninoni, no ke kulana o ko kakou aupuni, ma ke ano e hooholo mua ai, a no ko kakou mau kulana ponoi iho hoi ma ke ano e hooulu ae i ko kakou mau pomaikai a me na loaa, a pela hoi no ko kakou lahui ma ke ano pehea la e hoolaupai hou ia ai; he mea pono i kela a me keia e mikiala akahele loa no na mea a pau e hookuemi hope ai ia kakou—mai ka mea kiekie a ka mea haahaa—mai na'lii a hiki i na makaainana—mai na poe waiwai hoi a i ka poe ilihune—a i na puuwai Hawaii oiaio no a pau loa. E ku kela a me keia iluna me he kanaka makua la, e hapai like i na hana; e hoopaa aku i kou kipoohiwi ma ka huila o ka poai hana, a hooikaika e une ae me ka ikaika a pau i neeu nee mua mau ai i kela a me keia manawa, a pela e haule hope ole ai kakou,—aole oia wale no, aka, e hoomau i na hana maikai kekahi—-a e malama i ka pono, ka maluhia a me ka noho'na maemae, kulanalana ole.
          He mea eha ia makou ka ike ana i na hana a me na ano manao e hoopalupalu ai i ko ke kanaka mau pono pili paa, pili kino a me kona mau pono pili akea, a he mea pono ole i kekahi ke hoolauwili a hoohaumia i kona mau aoao i mea e hokai ai iaia iho. No ka mea, he wahi lahui uuku kakou, a ina e lilo mau kekahi ma ka hokai ana me ka manao ole i kona mau pomaikai pili kino, a pomaikai akea hoi, alaila, e hookokoke io mai no he manawa, e mihi ai oia no kana mau hana ana pela.
          Ke ake nei kakou e loaa mai ko kakou mau pomaikai, ka waiwai paha, a me na loaa hoi e hooulu ai i ka waiwai ma ka aina; a pehea la e loaa mai ai? Ua manaoia o ke Kuikahi Panailike me Amerika ka mea e ahona ai ko kakou kulana pili kalepa; aka, e loaa mai anei? Aole akaka! Ke ake nei kakou e hooulu i ka lahui, e hoomahuahuaia hoi ka ulu ana o na hanauna hou o keia hope aku, i hookawowo hou ia ai na kanaka ma ke aupuni; a oi aku mamua o ko keia wa, aka, eia ka ninau, e ulu hou ana anei? He haina anoninoni ko kakou e pane ai no keia ninau—aole akaka! Nolaila me keia mau anoninoni kuihe e kau omamalu nei maluna o kakou, he mea pono i kela a me keia ke mikiala akahele, ma na ano a pau, a e malama hoi i kona noho ana, i ka manawa, a me ka inoa maikai.

          O KO KAKOU kulana iwaena o ka moana Pakipika akau nei, he oioina waena konu no ia o ke ala moana mawaena o Kaleponia, Iapana a me Kina, a he wahi hoi i haupu mau ia i wahi hoolulu nui no na moku o ka Moana Pakipika Akau, e kipa mai a holo aku—e kipa mai kekahi no ka hana ana i ko lakou mau poino, a no ka hoolako ana hoi i ka ai, ka wai a me na kanaka paha. Aka, o ka la a o ka manawa hoi o ke kipa nui ana mai o na moku kalepa, na moku lawe ohua, na moku o kela a o keia ano e lawe mai ana i na waiwai iloko nei, a e lawe aku ana hoi i ko loko nei iwaho, ma ka palua a pakolu i kela la keia la, aole no ia i hiki mai. Nani wale ka hiki ana mai he manawa o ia ano! Iloko iho nei o kela pule ke kipa mua ana mai o kekahi mokumahu o ka laina e holoholo mau nei mawaena o Kapalakiko, Iapana a me Kina, no ka hana hou ana i ke kau wahi ona i poino, a malia paha e lilo ana ia he kumu hoohalike e kipa mauia mai ai e na moku o ia ano ma keia hope aku. Ina pela, o ka hoomaka ana mai no ia o ka hookoia o na mea i haupu wale ia, a e kahe makawalu mai no na moku malihini i o kakou nei ma keia hope aku. Pela io no, e hiki io mai no ka manawa e kakahe nui mai ai na moku i o kakou nei.
          Nolaila, e hoomakaukau kakou i na mea a pau e kupono ai ke hoolako aku i ka nele o na malihini; e hooulu nui i na mea kanu, e pelu i na kuli, a e ulaa ae i na eka lepo malalo o kou mau wawae; a e hoopiha i ka aina me na hua ohaha o ka honua, a e hiki mai auanei ka manawa e ohi ai ka mea mikiala hana i ka hua o kana hana.

Aole anei he pono o keia?

          "O ka hookaawale ana i kekahi puu dala mai ka waihona aupuni mai no ka hoomau ana i nupepa hoonaauao maikai, aole ia he mea e kue ia mai (no makou na hua hina.) O ka Papa Hoonaauao he oihana ku ka okoa ia ma kona mana oihana iho mai na manao mai o kahi poe, a e hoapono mai no lakou ke hapai oia i keia hana. He manaoio ko makou, o ka hoopukaia ana o kekahi nupepa ano buke, i piha i na manao maikai hoonaauao, a ku i ka hoihoiia, ina paha ma na ano moolelo, akeakamai, a anoai paha, e lilo no ia he pakui ikaika e hookui aku ai i na manao molowa o na kanaka. O ka nupepa buke o keia ano, ke mikioi, a maemae hoi ke ano, me na mana hoohoihoi iloko, he oiaio e nui ana ka poe lawe ia nupepa. * * * * a e lilo no hoi ia he kiko waena o ko Hawaii nei mau palapala ma keia hope aku."
          Ua lawe mai makou i kela mau olelo maluna ae mai ka nupepa Ka Hoa'loha, e hoopuka ia nei i kela a me keia malama, ma Honolulu nei, mai ▬▬▬▬ mai hoi o ua nupepa la i lilo i ka Ahahui Karistiano o na Kanaka Opiopio o Honolulu." O kela mau huaolelo, ua lawe hapa wale ia mai no e makou; aka, o ka pono a me ka pololei o kela mau manao o ka mea kakau, o ka makou ia e ninau aku nei he pono anei?
          Aole makou i kanalua ma ka hoike ana aku, ua apono loa makou ia mea, oiai, o kekahi nele nui no ia iwaena o ka lahui, o na buke ole e hoonaauao ai ia lakou ma na moolelo, na ano ake akamai, na rula o ka noho'na a me ke ola kino, a me kahi mau mea e ae he nui e hoonaauao ai ia lakou iho. Hookahi wale no paha mea nui e kue ia ai keia manao e kahi poe, o ke dala e hiki ai ke hoala i keia hana, oiai, he hopohopo mau ka lahui no na hana e hoomahuahua ana i na lilo o ke Aupuni. Aka hoi, he pono lakou e noonoo a hoomaopopo i na hopena e loaa mai ana ma o keia ano hana, alaila e koho i ka mea pono mawaena o laua. Ina e holo pono keia mea a lilo i mea makemake nuiia he oiaio, he mea makehewa ka makau wale ana no ia mau lilo.

Ka La Hanau o ka Hope Moi.

          I kulike ai me ka hoolaha pili aupuni, ua malama hoomanaoia ka Poakahi, la 11 o keia malama, ma ke ano oia ka la hanau o ka Mea Kiekie, ke Keiki Alii W. P. Leleiohoku, a Hope Moi hoi i keia wa; aka, he pono paha makou e olelo ae me ka oiaio, ua kapaeia na hana hoomanao ana a hiki i ka Poakahi nei, no ke kaa ana o kona la hanau iloko ponoi o ke kapu Sabati.
          O ka makamua keia o na malama akea ia ana o kona la hanau, i la kulaia lahui, a ua malamaia hoi me ke kupono ma Honolulu nei. Mamua ae o ka hiki ana i ka hora ewalu o kakahiaka, ua haiamu ano lehulehuia na alanui, i na kanaka, a ua kahiko nani mai hoi na moku manuwa e ku nei iloko o ke awa me na hae, a me ka mokumahu Colorado; a pela hoi me na pahu hae o uka nei.
          I ka hora umi ae, ua komo ae la ke keiki Alii nona ka la iloko o Hale Aliiolani no ka makaukau e ike, a e launa aloha me na makaainana. Ilaila ae na Kuhina, na Lunakanawai a me na ukali o ka Moi, no ka hoohanohano ana i na aoao o ke Keiki Alii.
          Mawaena o ka ho ra 11 a hiki i ka hora 12 A. M., oia na manawa i hele ike aku ai na haole, na'lii manuwa a me na elele o na aina e maanei. A i ka wa i hiki pono ai ka la i ka lolo, ua hoohakui mai la na pu o Puowaina i na pu aloha, i panai ia mai hoi e na moku manuwa e ku nei; a ia manawa pu i konoia mai ai na makaainana o ka oiwi ponoi e hele aku e ike i ua o
          "Maholehole oiwi pali o Laa
          Hele no a puia i ke ala,
          I ke onaona lauae o Ihi—e,"
          Me na wahi makana pu. Me ka oluolu a me na hiona aloha i kona mau makaainana i haawi mai ai oia i kona aloha alii no lakou. Mahope iho o ka ike makaainana, ua hoi aku la oia iloko o Iolani Pa. Ma ka auwina la iho he ahaaina nui ka i haawiia ma kahi noho o ka Mea Kiekie R. Keliiokalani, no ka la hanau o kana Milimili. Ma ka po iho, ua kai huakai ae na hoa o ka Ahahui Opiopio a me kahi poe e ae, ma na alanui o ke kaona nei me na kukui lamalama. A ua pii loa aku hoi lakou a hiki i Hanaiakamalama ma Nuuanu. Oia na hana hoohiwahiwa hope loa ana o ka la hanau.

Mamina ke One Oiwi.

          I na la i au aku la, oiai ka Lau Oliva e kipa aku ana imua o oukou e na makamaka, ua kamailio aku no makou malalo o keia poo hookahi, aka, o ka hoopuka ia ana'ku ia mau la, aole ia he mea nana e papa mai i ke kamakamailio hou ana ma ia mea hookahi, aka, he mea nana e hoalaala i ka manao, a e hoalohaloha hoi i ka puuwai o ke kanaka no kona aina hanau—a ke panee hou aku nei makou i keia kumu manao hookahi imua o oukou.
          He oiaio, aole lahui i oi ae ke aloha makee i ke one oiwi maluna iho o ka ilihonua mamua o ko kakou nei, a he kakaikahi hoi na aupuni i onipaa ia e ka maluhia, me ke aloha lokahi o na makaainana, e like me Hawaii nei; oiai, he kakaikahi loa na Hawaii maoli i haalele mai i na ae-one o ko lakou mau home ponoi a holo aku ma na aina e; a he ole loa no paha o lakou i hoohiki malalo o ka hae o kekahi aupuni e aku, a lilo i kupa no ka aina e. No ka mea, ua ike kakou, he lehulehu loa na malihini i pae mai i-o kakou nei, a mahope o ka luana pu ana no kekahi manawa me kakou, ua hoohiki iho la ma ke ano he kupa malalo o ko kakou Kumukanawai, a e malama hoi i ka maluhia o ka Moi a me ka Hae Hawaii. Aole no hoi mawaena wale o kakou nei keia mea, aka, ua laha puni ma na aupuni a pau o ke ao nei. Ke hoohalike ia ka heluna o na Hawaii i haalele mai i ko lakou one hanau me ko na aupuni e ae, me he la e oi loa ae ana ko na aupuni e, a e haule loa ana ko Hawaii nei.
          O kekahi iho la keia o na hoike oiaio i lawe ia mai mailoko mai o ka nui, e hai ana i ke aloha o ke kanaka Hawaii i kona one hanau. Aka, mailoko o keia a me na hoike oiaio e ae o keia ano, ua loaa no ia makou kekahi kumu nana i hoala mai i ko makou mau iini aina a puana ae "mamina ke one oiwi." Aole ma ke ano aloha i hai ia'e la maluna, a aole no hoi ma na ano like meia, aka, ma ke ano "mamina" no ko kakou hoopalaleha, ma ka waiho wale ana i ka aina me ka mahi ole ia, a lilo i wahaolelo imua o na malihini, e hoike aku ana "he mau kino nunui a ikaika ko kakou, he nui a laula ka aina, aka, ua hoowahawaha i ka mahi ana, a no ia mea ua waiho oneanea na kula, a ua paapu hoi na awaawa i na lau nahele e pomaikai ole ai ka noho'na o ka lahui."
          Aole makou e poina ana i ka hoomanao mau ae i ke ano, me na hiohiona o ko kakou nei aina i na la i aui e aku la. Ia mau la, he mea maa na ka maka ka ike ana ma na wahi a pau e alawa ae ai mai na kuaaina a komo loa mai ma kekahi mau wahi o na kulanakauhale a puni keia mau mokupuni, i ka ulu wehi i na mea kanu o kela a me keia ano, e hihi ana na lau uala ma na kae o ke alaloa, a paapu hoi na kula panoa o keia mau la i na lau kalo, ka maia, ke ko, a pela aku. Ia mau la, ua like me ka wehiwehi o ka aina i na mea kanu hoohoihoi maka, pela hoi ka ulumahiehie o na awa i na kia moku, e kali ana no ka hoolawa ia aku me na mea ai o ka aina.
          Ia mau la, he mea nui ka mahiai ana, he waiwai makamae na mea kanu. Ua huliamahi mai na elemakule kane a me na hapauea wahine a hiki loa aku i na moopuna ma keia hana pomaikai he mahiai. Mamua o ka hoike ana mai o na kukuna la i na hiohiona o ka malamalama maluna mai o na puu, aia ka elemakule me kona ohana maloko o ka mahinaai kahi i mahi ai; a pela i kela la keia la noa o ka hebedoma, a aole no hoi i hooneleia ko lakou man luhi.
          Ua hala ko kakou mau kupuna aloha, na iwikuamoo hoi o na au i hala mua; a pehea! e ae aku anei kakou na mamo e lawe pu aku i na haawina pomaikai a lakou i hoike mai ai? Auwe! ua aneane loa makou e puana ae, "ua hala lakou, a ua hookuu aku kakou i na haawina pomaikai e nalo pu me lakou," aka, ua lawe ae makou i ka noonoo alua, me ka hoomanao ana, he au hou keia, he makahiki hou, a he mau la i piha i na pomaikai o ka noho'na maluhia, hoopono, a me ka naauao malalo o na hooikaika hoomanawanui no na pono uhane a pono kino hoi.
          He oiaio, ua nalo na helehelena ulumahiehie o ka aina, ua aneane e pau ka nana ana'ku a na maka me ka hoihoi i ka nani uliuli o na mea kanu, a i na e mau loa aku ko kakou hoopalaleha ana, alaila, he manawa pokole wale no koe a lilo ko kakou aina nani momona i hookahi kula panoa. E na oiwi o ka pupuu hookahi, mai ae aku kakou i keia, mai hookipa mai i na kumu hooneoneo aina, a mai haawi aku i ka aina ka ilihune mamuli o ka hoopalaleha ana, aka, e ala, mai ka hookahi a ka huliamahi ana, e lalau i ka oo a me ke kipikua, a e mahi, a hiki i ka wa e hoihoi hou ia mai ai na hiohiona nani o ka aina, a oi aku mamua ae o na la maikai, oiai na kupuna e mahi ana. A hiki mai ia manawa, e nana aku auanei na maka me ka hauoli, a piha ina waimaka, aole no ka mamina, aka, no ka piha ina hauoli ana me ke aloha oiaio i ke one oiwi. E ala! E KA LAHUI HAWAII!! a e haliu mai i ka leo uwalo a kou inoa makamae!!!

No na Ekale sia Hawaii.

          KA EKALE SIA MA KEALIA.—I kela Sabati aku nei, he la ano hoano eehia ia. Aole nae i nui ka poe i hele mai i ka pule e like me na makahiki mua. Aka hoi he manao nui i ka haiolelo ana, he mea a'u i ike pinepine ole ai mamua ma ia wahi. O ka Uhane wale no o ke Akua ka mea hiki e hookomo mai i ke ola iloko o na iwi maloo. I ke Sabati mamua iho, ia'u no ka halawai pule ma Naawawa; eono poe i hookomo ia mai i ka hoahanau, no ko lakou manaoio, a hookahi hoahanau i hoihoi hou ia mai, he mea i haule mamua.

[Mai ka Rev. J. D. Parisa mai.]

          MAI WAIMEA, KAUAI MAI.—Ua holo aku o Rev. Mr. Mahoe i Waimea Kauai iloko o na hebedoma elua a ekolu i hala ae nei, a ua malama ia kekahi Sabati malaila. Ua olelo ko laila poe iaia he makahiki ae nei ko lakou noho kahu ole ana, a ua ike lakou i ka pono ole o ia noho kahu ole ana, a i keia wa ke makemake nei lakou i kahu no lakou.

          POWAIA.—Ua haiia mai makou, ua powaia kekahi keiki e kekahi mau kanaka ekolu ma ka po o ka Poakahi o kela pule aku nei, oiai oia e hoi ana ma ke alanui i kona home; ua hanaia keia hana ma ka huina o ke alanui Puowina me Beretania, i ka wa a ke kamahele i hiki ai ma keia wahi, aole ia i ike i kekahi mea, aka, he ike ana kana i ka lilo ana o na lima i ke kua, paa kekahi kanaka ma ka puana-i, ma na lima kekahi, a nanao kekahi i ka pakeke, laweia ka pahi a me ke dala, a holo nui aku la, haule iho la keia ilalo no ka ona no kekahi mau minute, a pohala ae la, lalau iho la i ka pu iloko o ka poli a ki aku la i ka mea ana i ike aku ai i ka maalo, ekolu ki ana, lohe keia i ka leo i ke kahea ana, "ku kuu lima," a o ka pau no ia; o ka mea powa, aole oe e pakele, aole no hoi e nalo, he hele na ke kakaola. Makau ole no hoi ke kolohe. Ke pakele la oe i ka la o ka pakele, loaa iho oe, pupuu hoolei loa noho oe i Kawa.