Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 3, 14 January 1875 — Page 3

Page PDF (1.19 MB)

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Ian., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.

[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.] 7 Mahina hou ..... 6 37. AM
14 Hapaha mua ..... 10 5. 0 "
21 Mahina piha ..... 7 9 . 6 "
29 Hapaha hope ..... 2 2 . 3 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...6 41.7 AM. ..... Napoo la...5 25.7 PM
8 Puka la...6 43. AM ..... Napoo la...5 31. PM
15 Puka la...6 43.3 AM ..... Napoo la...5 35.3 PM
22 PUka la...6 44. AM ..... Napoo la...5 40. PM
29 Puka la...6 42.3 AM ..... Napoo la...5 44.3 PM
31 Puka la...6 41.7 AM ..... Napoo la...5 45.7 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Ua haiia mai ia makou kekahi lono, e pili ana no ka nalowale ana o ke kuna Kapilolani, kela wahi kuna e holoholo ana mawaena o Molokai a me Lahaina. Ma ka lono hope i hiki mai, ua ili oia ma Lanai.

          LUNA AWA HOU.—No ka loohia ana mai o ka popilikia mai maluna o Capt. John Meek (Kapena Miki), ka Luna Awa kahiko o Honolulu nei, nolaila, ua hookohuia iho nei o Capt. D. Smith i Luna Awa ma kona wahi, ka Hope Luna Awa kahiko.

          No ka hakalia loa o ka hiki ana mai o ka mokumahu mai Kapalakiko mai, a me kahi moku pea e ae, nolaila, ua nele makou i ka lono nuhou hope loa mai na aina e mai. Aka, e loaa ana no ma ka pepa o keia pule aku, oiai, he mau la ku wale mai no keia o na moku mai laila mai.

          Ua kahea aku ka Ekale sia o Lahaina ia Rev. A. Pali o Waioli, Kauai i Kahu no lakou; aole nae i akaka kona ae.—Ua hoomakaia ke kula o Lahainaluna i ka hebedoma i hala ae nei, he 71 haumana i hiki mai, ke koena aku aole i hoi mai i keia hoomaha ana iho nei. Ua malamaia ka hebedoma haipule ma ua kula la.

          HOEHA A MAI MAKE.—Ma ka la Sabati iho nei ua hoeha ia kekahi pake puhi ahi o luna o ka mokumahu Colorado, e ka Wiliki o ua moku la, ma ke kimopo ana me kekahi mea eha, a maule ka pake, a ua pohala no nae. Ua hoopaaia ua haole Wiliki la maluna o ka moku, a ua kakali ia no ka hopena o ka pake. Aka, ua hala pu aku la laua a i elua i Kapalakiko maluna o ia moku hookahi.

          HALAWAI MAU.—Ma ka hora 12 awakea o kela la keia la e halawai mau ai ka Ahahui Opiopio maloko o ka luakini Betela no ka hapalua hora. He halawai haipule no ia, a ua noa hoi i na mea a pau loa i ike i ka olelo haole, ke hele aku ilaila. Ua oluoluia oukou na hapahaole a me na keiki Hawaii i mahele olelo Beritania e kipa ae malaila i kela la keia la.

          HUI KANAKA OPIO KARISTIANO HAWAII.—Aia i hea na lala o keia Hui i keia wa. Ua make anei? Ua ola paha? Ina he aloha iloko o ka Hui nei, alaila, e hoike lea ia mai keia ma na hua maikai, e like me na hui o ia ano ma na aina e. E makaala, e na kanaka opio karistiano o Honolulu nei! O ke kino ola ole, he kupapau no ia. I nui ke aho, e aho no ka hele mamuli o ka noho ana me ka popilikia i ka make.

          HE HANA WELIWELI.—Ma ka Poakahi iho nei, ua hana ia kekahi hana weliweli ma Mauoki, Kapaakea, ma kekahi hale mauka o ke alanui. Ua hoao ke kane e pepehi i ka wahine, ma ke kii ana i ka pu a hoao e ki, eia nae, ua lilo e aku la ka pu i kekahi wahine, a hoomaka aku la ka wahine e holo i pakele, aka, ua hoomau ke kane ma ke alualu ana a hiki ma kekahi hale e aku; a malaila oia i wawahi ai i ka pukaanani a me kekahi mau mea e ae. O ke kumu i ulu mai keia hana weliweli, mai ka bia mai no ia. No ka ona i ka wai luhe a ke kino.

          KA MOKUMAHU COLORADO.—Ma ka auwina la Poaono iho nei i kipa mai ai keia mokumahu i o kakou nei, kekahi o na mokumahu o ka laina e holoholo nei mawaena o Kapalakiko, Iapana a me Kina. Mai Iokohama Iapana mai nei oia, he 19 kona mau la holo ma ka moana a ku mai nei. O ke kumu o kona kipa ana mai no ka hana hou ana i ke kau wahi ona i poino a me ka hooili ana i ka lanahu. Ma ke kakahiaka Poalua iho nei i haalele mai ai oia ia Honolulu nei no Kapalakiko.
          Ma ke kakahiaka o nehinei ua lohe ia'ku ke kani ana mai o ke oeoe o ka hale holoi-lole, ma Keoneula. He hoailona maikai keia no ke au o ka manawa.

          I RELANI.—Ua kapaia keia mokupuni, he aina Pope.    He oiaio no. he unina kanaka Pope malaila, aka, he nui no hoi na kanaka kue Pope, a me na ekalesia Euanelio. Ke launa la ka Uhane Hemolele me ko laila mau ekalesia Euanelio ma ke kulanakauhale o Belfast, Dubelina a pela aku. E hooholoia ka nuhou maikai, a e paa pu ka honua me ka nani o ke Akua.

          I keia mau la, ke pu-a hou mai nei ka poe hana waiona, ma ke kaona nei a ma na kuaaina, a o kahi nae i komo nui ma na hana ino ku i na hana weliweli, o Kamoiliili; a me he mea la, o ke kumu nui no ia o ka haunaele a me ka hakaka mau ma ia wahi no ka poe e hana i na waiona. E ka poe e hana ana i na waiona, mai hana oukou ia mea, o pilikia auanei.

          KOELE WAWAE.—Ma ka po o ka la nui iho nei, oia ka Poakahi i hala aku la ua hoomaka mai ka a ana o na kukui lamalama a ka Ahahui Opiopio i kokuaia mai hoi e na keiki o ka Puali Leleiohoku, mai ka uwapo mai ke kia pololei ana i kahi o ka Moiwahine Ema ma Hanaiakamalama, Nuuanu, he loa keia koele wawae ana a hiki ia uka iu ano, malaila i nanea ai a hiki i na hora aumoe, a hoi mai la ka huakai.

          KA HIPUU MAKAMAE.—Maloko o na kaiaulu o ke kulanakauhale alii nei, ma ka hora 7 o ke ahiahi Poaono, Ianuari 9 i kunewa aku la, ua hoohui ia ko makou hoa'loha o ke keena Oihana Humu Buke, o Mr. John L. Rees me Miss Maria Puhi, na ka Rev. M. Kuaea i hipuu i ke kaula Hemolele. Ke hauoli nei makou no keia pomaikai o ka hoolaa ia ana he "ohana" hou, a ke lana nei ka manao e hoopomaikai ia ko ke Akua, a me ko Hawaii Aupuni, mamuli o na opio i hoohui ia. "O ka mare, he makana makamae a Hemolele no hoi i ko ke ao nei."

          Ua lohe mai makou, aia ma ka po o ka Poakahi iho nei, oia hoi ka po i kai huakai iho nei ka poe Hui Opiopio me na lama, i ka wa i hiki aku ai ka huakai ma ke kihi o ke alanui Kukui haule iho la na wahi kenikeni aia kanaka e hele pu ana iloko o ka huakai, i ka wa i haule ai, ku iho la oia me kana ipu kukui aohe uiki, a kahea ae la "alia mai hele ino mai, ua haule iho nei kuu mau wahi kenikeni maanei iho nei," hapapa wale iho la no i ka lepo i ka pouli. Ua loaa ae no kekahi, a o kekahi aohe i loaa. Hokai no hoi ua lalau i ke komo i ka lole wawae eke pukapuka.

          Ma ka po iho nei o ka Poakahi, i kekahi koa kiai e ku ana ma kona wahi kiai, kau mai la na hiohiona o ka palaka maluna ona, haalele iho la oia i kona wahi kiai, a i ka hiki ana mai o ka luna, aole oia ua hele aku ma kahi e, ao aku ka luna iaia me ka maikai, a i ka hoi ana aku o ka luna, pane mai la ua kiai la i ka luna, "mai kamailio wale aku oe," aole nae i pane aku ka luna, ia wa i hahau mai ai ua kiai la me ka pu e paa ana ma kona lima a pa iho la ma ke poo o ka luna a haule aku la oia iloko o ke kulipolipo o ka eha, me ke kahe a wai ana o ke koko ma o a maanei; ua lohe mai makou ua naha kona poo, aole i maopopo ke ola. Ua hoopaa ia ke kiai hana ino. Makau ole no hoi i ka lima koko.

          Ma ka Poalua iho nei, ua hookolokoloia o Mr s. Kamaka Kealakai imua o ka Aha Hoomalu no ka hihia haawi waiona i na kanaka maoli, me ka laikini ole, a ua hoopaiia $500 me na koina pu. Aka, ua hoohalahala ka mea i hoopaiia, a e hoopii hou ana. O ka waiona i haawiia i na kanaka maoli, aole he bia a me kahi ano waiona e ae i hanaia maanei, aka, he rama maoli no i hana ia ma na aina e. A o ka ninau, nohea mai i loaa ai keia rama iaia? I kou makou manao, aia kekahi mea ino i oi aku mamua o ka mea i hoopiiia ma ka mole o keia hihia, oia hoi ka mea nana i hoolako mai i ka rama, a he pono e imi pu ia ua mea la nana i hoolako mai. No ka mea, he mea ole ke kuai ana ke ole e loaa mai.

No ka M. H. 1875!

E Ka Lahui Hawaii;—Aloha oe:
          He kamalii oe, wahi a kekahi poe, aka, ke manaolana nei au he mea hiki no i kou wahi ike kamalii ke hoopau mai i ka pohihihi o ko'u noonoo ana. Ua noho ae nei au a o ka aneane wale no koe e o mai na hina, a akahi no a hoike ia mai he 11 wale no ka mau ahina o ka makahiki. Aole au e aa ana e hoole ae i ka pololei o keia mea, no ka mea, ua maopopo no ia'u aole mai ka peni mai a ka hupo, aka, mai ka makakila mai a kekahi o na noeau o ka aina. Aka, no ko'u ao ia ana mai mua loa mai, a no ka ike ana no hoi kekahi ma na makahiki i hala, a ma na alemanaka no hoi kekahi, he "umikumamalua" mahina o ka makahiki nolaila, ko'u ano pohihihi, a ke ninau aku nei au i kou wahi ike kamalii ina he 11 mahina o ka makahiki, a he 12 paha? Ke noi aku nei hoi au i kou lokomaikai e kope iho i keia malalo nei, he mau lalani i laweia mailoko mai o kekahi o na nupepa e pai ia nei maloko o keia kulanakauhale, a penei no ia:
          "Mawaena o na malama he umikamamalua o keia makahiki; hookahi malama ua helu ka la mua i ke Sabati, oia o Augate. Elua malama helu na la mua i ka Poakahi o Feberuari me Maraki; a o Iune hoi e helu ana i ka Poalua. Sepatemaba me Dekemaba, helu na la mua i ka Poakolu. O Aperila me Iulai, helu na la mua i ka Poaha; Ianuari me Okatoba ma ka Poalima, a o Mei e helu ana i ka Poaono. Nolaila, he makahiki piha ka A. D. 1875."
          Ua pololei anei keia? Ina ua pololei, alaila, ua pau ae la ko'u noho kuhihewa ana e like me ke ao ia ana mai e na buke kula, a ina ua pololei ole, alaila, he pono ke hoopololei ia, o alakai hewa ia auanei ka lehulehu.  M.
          [Ke noi aku nei makou i ka lokomaikai o ka mea kakau e hele aku imua o ka Lunahooponopono oia nupepa, a noi aku iaia e hooponopono, ke oluolu ia mea i kona manao. Hookahi nae mea a makou e hai ae, ina e like ka heluhelu ana me ia maluna ae, alaila, aole i "piha ka A. D. 1875." No ka mea, ua haule ka malama o Novemaba, oia hoi ke kolu o na mahina e hoomaka ana ma ka Poakahi. He 12 mahina o ka makahiki, a aole he 11. Ke pai nei makou i keia ma ko makou ano he wahaolelo no ka lehulehu, a aole no ka makemake kamailio wale no.  L. H.]

Ka mokumahu Besema.

          O keia mokumahu i hoolalaia e Mr. Besema, ua manaoia he mokumahu lawe ohua mawaena o Beritania a me Farani. Ua hoolele ia mai nei ua mokumahu la iloko o ke kai ma Hull i Enelani, he 350 kapuai kona loa ma ka laina wai, a he ano poepoe kona mau welau elua e like la me ke kika. He mau hoeuli kona mamua a mahope, a e hiki no ke holo mamua a holo mahope me ka hoohuli ole ma kekahi aoao. He haahaa loa ka oneki o mua a me hope, a he ane poepoe no hoi na aoao, a aole no hoi e nele ka pii ia mai e ke kai. Aka, o keia ka mea e pii ino ole ai oia iluna o na ale, a e mau ai o kona holo. Elua ona mau paa enegini mahu, ma kela a me keia aoao, eha ona mau ipu hao, a eha mau kapuahi nui no kela a me keia ipu hao pakahi. He lewa wale no na enegini a he nui hoi, nona ka ikaika e like me 4,600 lio, a e hiki no ke hoomahuahuaia a hiki i ka 5,000 lio, a ua manaoia me ia ikaika o ka mahu, e lawe ia no ka moku no na mile he 20 iloko o ka hora hookahi. Aia no ma na aoao kona mau huila eha, elua ma kekahi aoao, a elua ma kekahi aoao, a he 27 kapuai me umi iniha ke anawaena o na huila ma ka poai o waho loa, a he 12 palaulau pale wai no kela a me keia huila pakahi. Ua manaoia, ina e kuupau ia ka holo he 32 niniu ana o ua huila i ka minute hookahi.
          O ka mea ano nui i manaoia no keia mokumahu, o ke pale ana aku i na luli ino o ka moku iluna o na aui ale, ka mea e pii mai ai ke poluea, a hoopailua hoi; a no keia mea, ua hana ia he keena waena nui e lawe ana iloko o ka moku me he panana la iloko o ka pahu. E waiho no ua keena nui nei me ka luli ole iloko o na aui ana o ka moku i o a ia nei, a ua manaoia aole e ike ana na ohua i ka oni a ka moku, me he la aia no lakou i ka aina maloo; aka, koe paha ke kiola ino ia o ka moku iluna a ilalo, aole i hoao ia na mea e pale aku ai ia mea. O ua keena nei ua hoopaa ia maluna o na pou kila eha, hookahi ma kela a me keia poo, a elua iwaena konu. Aole o keia wale no ka mea e paa ai ke keena lewa, aka, ua hookomoia ka wai iloko o na enegini wai e hoolana ai i ke keena.
          O ua keena lewa nei, he 75 kapuai ka loa, he 35 ka laula, a he iwakalua ke kiekiekie. Ma ka aoao hema iloko o na keena hooluolu he alapii akea kai hanaia, i wahi e hiki ai i na ohua ke pii aku iluna e honi ai i na ea o ke kai; a ia manawa pu aole e ikeia ka luli ana o ka moku.
          Ua hanaia o loko o ke keena a nioniolo a i ku hoi i ka oluolu maikai o ko ke kanaka noho ana. Elua mau peahi i hanaia e na enegini liilii ka mea nana e hoopiha ka loa a me ka laula o ke keena i ka ea hou. Ua paumaia ke ea hou iloko o na paipu loloa e waiho ana malalo o na noho, a ua houhou ia ua mau paipu nei me na pukapuka liilii, a pela e ikaika ole ai ke puhi ana o ke ea ma kekahi wahi o ke keena.
          Ina e holo pono keia mokumahu ano hou ma kana huakai hoao mawaena o Enelani a me Farani, alaila aole no i maopopo lea kona holo pono no na kai akea, kahi e hapai ia ai na moku nunui iluna o na ale me he hulumanu la.

[MAI KA NUPEPA KARISTIANO MAI.]
He Moto Gula no na Karistiano.

          O ka oiaio o ka Baibala ka mea nui o na mea a pau. He nani mau ko lakou e like me ka mauna Alapa, i kela a me keia manawa e huli iho ai; he momona me he meli la i waiho ia mai imua ou i na kakahiaka a pau oiai oe e holoholo ana ma na mauna Alapa. He nui o keia mau mea oiaio e hooliloia i mau moto na kela a me keia kanaka e hoopaa ai. Ua loaa ia'u keia mau huaolelo gula ma ka mokuna 12 o Isaia, "E paulele aku no au."
          Aole he huaolelo i oi aku ke komo nui iloko o ke Kauoha Kahiko mamua o keia huaolelo "paulele." Ua hui pu no hoi me ka inoa o ke Akua no na manawa he kanawalukumamaono. Ua aneane keia huaolelo kumu e oi ae mamua o ka haneri iloko o ke Kauoha Hou. Aole he hana i hana pinepine ia iloko o ka Olelo a ke Akua e like me ka hana o ka paulele ana.
          Ke waiho nei keia hana o ka manaoio ma ka paepae o ka puka o ke ola Karistiano. I ka wa o ka mea mihi e ninau ai, "Heaha ka'u e hana ai i hoolaia?" eia kekahi o na haina lehulehu, "E paulele aku i ka Haku Iesu Karisto a e hoolaia no oe." O ka hana mua a ka mea hewa e hoike aku i kona mau hewa, a e paulele aku, o ke koko o Karisto ka mea e hoomaemae ia ai, e hoole hoi i kona ikaika iho no ka mea he nawaliwali ia, a e paulele aku oia i ka lima mana o Iesu. Ua loaa mai ia'u kekahi palapala mai kekahi mea i oi aku ka ino a me ka ona a'u i ike ai.
          Ua kakau mai oia ia'u:—"I kuu wa i aneane ai e poino, ke kino a me ka manao pu, a ua kapa mai kuu mau makamaka he kanaka poino au, ua hoola mai o Iesu ia'u, a ua haawi aku au i kuu naau iaia. Pela au i pakele ai."
          Eono malama i ike ia ai ka noho maikai o keia kanaka, ka maemae a me ka pomaikai. I ka wa i haulehia ai iloko o kona hewa kahiko a me ka hilahila, ua hooikaika hope loa oia e hopu aku i ka lima o Iesu, a no keia paulele ana i kokua mai ai ke Akua iaia. Ua hai mai oia ma kana palapala. "Ina he mea ona kekahi iloko o kou anaina, e hai aku iaia o ke aloha o ke Akua ka mea nana e hoopakele mai iaia. E hoopakeleia no keia kanaka ano hou ka malama oia i keia huaolelo kiai, "E paulele aku no au."
          E like me ka paulele ana o ka mea hewa, o Karisto ka mea ma ka hoomaka ana o ke Karistiano, pela no hoi na huaolelo ki o na mea a pau o ko ke Karistiano hoao ana. O ke ola Karistiano he ola paulele. E like me ka manaoio, he mea nui ia ma ka ke kanaka mau hana, mai ka mea uuku a hiki i ke kanaka makua, pela no hoi ka manaoio ana, oia ke kiko waena o ka hoomana hemolele.
          Eia ka moto gula no na paia o ko kakou mau keena pule. O ka hana mua i ko kakou wa e hiki aku ai i ka noho aloha, e manaoio aku i ke Akua, a oia no ke haawi mai ke huli akahele aku i ona la. Mai ake mau kakou e loaa koke mai ka kakou mau noi i manao ai. E waiho aku i ka oukou mau pule ma ka poli o Iesu, me ka olelo ia oe iho "E paulele au iaia."
          HE ELUA tausani a eiwa na olelo ano okoa ma ka honua nei. Nui ka! Owai la ke kanaka naauao, iaia no ke kamailio ana ma ka hapa nui o keia mau olelo? Aole, aole hookahi. Naauao ka na kanaka.