Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 5, 28 January 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Ian., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
7 Mahina hou ..... 6 37. AM
14 Hapaha mua ..... 10 5. 0 "
21 Mahina piha ..... 7 9 . 6 "
29 Hapaha hope ..... 2 2 . 3 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...6 41.7 AM. ..... Napoo la...5 25.7 PM
8 Puka la...6 43. AM ..... Napoo la...5 31. PM
15 Puka la...6 43.3 AM ..... Napoo la...5 35.3 PM
22 PUka la...6 44. AM ..... Napoo la...5 40. PM
29 Puka la...6 42.3 AM ..... Napoo la...5 44.3 PM
31 Puka la...6 41.7 AM ..... Napoo la...5 45.7 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
E ao oukou e na makua i ka oukou mau keiki, a mai ae e hele i na Luakini e holoholo ai me ka hanakuli. He keu ko makou hilahila i keia po pule iho nei ma Kaumakapili.
Eia me makou kekahi kumumanao e pili ana i ke ola o ka lahui, i haku ia e James H. Nawahie. Ua minamina makou i ka hiki ole ana ke paiia i keia pule, no ka piha loa o ka pepa, a keia pule ae e pai ia'ku ai.
Ma ke ahiahi Poalua iho nei ua haule mai la kekahi luina o ka manuwa Amerika mai luna mai o ka i-a a poholo iloko o ke kai, a i kona loaa ana'ku ua make loa. Aloha wale ia, waiho na iwi i ka aina malihini, aohe ka ohana.
Aohe mau nuhou ano nui o ko na aina e, aka, o ke ku wale mai no nae koe o na moku me na mea hou e pili ana i ko ka Moi huakai a me kekahi mau mea e ae. A hiki mai ia mau lono hou, e hoolawa aku no makou i na makamaka me ia mau mea ke loaa mai.
I keia mau la iho nei ua hoohanohano ae ka Oihana Kinaiahi ma ka ukali ana'ku i na hoolewa o Kimo Hooleia a me Kauina, he mau lala no ke kaawai "Hawaii" helu 4. Aloha wale ka ukali ana i ka hopena o ia mau hoa kinai ahi.
AHAHUI EUANELIO O OAHU.—E halawai ana keia Ahahui ma Kaumakapili, Honolulu, i ka Poalua elua o Feberuari, M. H. 1875. A pela ma ka Ahahui Euanelio ma Hawaii Komohana, e halawai ana ma Maunalele, Kapalilua, Hawaii, i ka Poakolu ekolu o Feberuari, M. H. 1875.
Ma ka pule i hala iho nei, ua lawe ia ae he ekolu mau kanaka Hawaii, a hookahi pake imua o ka Aha Hookolokolo Hoomalu no ka pupule, a mahope o ka nieniele ponoia ana, ua hooia ka Aha i ko lakou pupule, a ua hoouna ia ma ka Halemai Pupule i malu ai ke ola o ka lehulehu.
Ma na kolamu o ka kakou pepa e ike ia ai kekahi moolelo maikai nona ke poo "Huakai ma Kalefoni," a no ke ake a me ka manao nui o na makamaka e lohe i na mea ano nui o ke kulana a me na hiohiona o ko Kalefoni noho ana, a me ka nanaina iwaena o ia aupuni, e ike no oukou ma ka pepa o keia la.
Ua hai mai ko makou holoholopinaau no ka hoopuoho ia ana o kekahi poe ma ke ano poelele o ka Poaono iho nei, ma ke kahea ia ana'ku o ka huaolelo "Kaiko," a holo pioo aku la ma o a maanei. He maalahi ia hana ana, a hana hou aku e malama o "Kaiko" io aua nei. Mai hana i ka hewa.
Ma na la a pau, e ike mau ia'na ka puuluulu o kanaka ma na uwapo, a o ka hana nui mawaena o lakou, oia no ka pepa pili waiwai. E ike mau ia'na keia mea i na la a pau, me ka makau ole ia o ke Kanawai. E nana ma kekahi kolamu o ka kakou pepa o keia la, a e heluhelu akahele i ke kukulu manao me ke poo "No ka piliwaiwai."
Ma ka nanaina i ke au a me ka manawa iloko o na makahiki i hala ae nei, a hoomaka hoi ka heluna o ka la mua o ka makahiki hou, ua oi aku ke anu a me ka huihui maeele, a iloko no hoi o keia malama hookahi, ua lehulehu wale na makamaka me na hoa'loha i hele aku ma ka aoao mau o ka honua, aka, e like me ka wanana, "Nana no i haawi mai, a nana no e lawe aku."
UA MAKE KEKAHI MI SIONARI.—Ua loaa mai ka lono kaumaha ia makou ma ka mokumahu Cyphrenes o Kikane i ku mai ai i keia mau la iho nei, a ua pai aku makou i ka leta ma ka pule i hala. No ka make ana ma ka Ailana o Apaiana, ka wahine a Rev. H. J. Taylor, ma ka la 26 o Sepatemaba, o ka makahiki i hala. Ua pae mua mai laua i o kakou nei iloko o ka mahina o Iune, 1874, a holo aku i Maikonisia i ka mala o Iulai. Ua make aku la kana wahine, a koe iho la ke kane me ka laua keiki uuku iwaena o kela poe Pegana—aloha ino laua. "O ka make ana iloko o ka Haku, he make pomaikai ana ia."
Hilahila makou no kekahi mau kanaka opio o ke kulanakauhale nei. Ua ala ae kekahi hoopaapaa mawaena o laua a hookuu aku i ka huhu e hoike iaia iho, a o ka hopena o ia mea o ka eha ana o kekahi a hoopii aku la imua o ke Kanawai, a loaa ka mea e lawehele ia'i o ka inoa a hoohilahila ia. O keia mau kanaka opio, ua ao ia a ua ike no hoi i na rula o ka noho'na maluhia, a he mea ku i ka mahalo ole ia ko laua hoohaahaa ana ia laua iho a lilo i mea kamailio ia. E umi i ka inaina, a mai haawi aku i ke ino no ka ino. Ina hanaino mai kekahi, o ka hookaawale mai ka pono, a loaa ole ke kumu nana e hoeueu i ka huhu.
Ma ka lono hope loa mai nei mai Hilo mai, ua haiia mai makou, ke maumaua la ka hoomalamalama ana a ka wahine o ka lua i na papalina o na kuahiwi o ka mokupuni o Hawaii, a ua hai ae na kamaaina, o ka hoikeike nani hookahi keia i ikeia iloko o na makahiki he 14 i hala ae nei. Ma ka la 4 iho nei, ua ala mai ka makani ikaika, paapu ke awa i ka nalu, hoohina ia na kauhale, a alaa pu ia na laau. O ka uwapo hou iho nei, ekolu a eha paha mahina o ka paa ana ae nei, ma Onomea, ua hoohiolo ia. He 70 kapuai ke kiekie, a he 300 kapuai ka loa. Ua hoonaueue ia ae ia wahi e ke olai, a ua hoea loa aku i Kau.
Huakai ma Kaleponi.
HELU 1.
No ko'u ike he mea oluolu i ka poe heluhelu i ko kakou nupepa ke ike i na mea hou o ko na Aina e, a no ka mea hoi, he poe makee ike na Hawaii Ponoi, nolaila ke lawelawe nei au e kakau i ka'u mea i ike ai ma Kalefonia, kahi a'u i hele ai no na mahina elua i hala iho nei.
Ina he manao kou e kau maluna o ka moku a holo aku i ua aina nei i kapaia ma ka inoa kaulana ka aina gula, mai Honolulu aku e holo ana oe ma ka akau a hikina mai ka umikumamalima la a hiki i ke kanakolu la, alaila, ikea ka aina. He pomaikai loa ke ku iloko o na la he umi a keu iki, o ka holo ana ia a na moku mahu. Ma ka makou holo ana ua hala he iwakaluakumamalua la, alaila ikea ka aina. I ka po o ia la, hora ewalu paha, ikea ke kukui maluna o kahi mau puu pohaku mawaho mai o ke awa, he mau wahi moku manu keia, o Farallones ka inoa. He kukui lena keia e poai mau ana maluna iho o kona; he ikaika loa kona a, a ua ike ia kona malamalama no na mile he nui. Ua kiai mau ia keia kukui e kekahi mau kanaka i hoolimalima ia e ke aupuni no na dala he haneri no ka mahina. Aole e hala keia kukui mahope ou mamua o kou ike ana'ku i na kukui hou elua a ekolu paha; aia ma ka aoao akau o ke awa kekahi, a ma ka aoao hema kekahi, mamua ponoi o ka moku kekahi maluna o kekahi wahi mokupuni iwaenakonu o ka muliwai. Ua malama ia keia mau kukui e ka poe kiai e like me ka mea mua i olelo ia no ka haneri dala pakahi o ka mahina. O ke kanaka e noho ana maluna o kahi moku manu, he mau loaa e ae kekahi ana mawaho o kona uku hoolimalima, no ka mea, e ohi mau ana oia i na hua manu i kela a keia kakahiaka a lawe aku i ke kulanakauhale o Kapalakiko e kuai ai ma ke kakini, aole e nele ke kuai ia mai o na hua i na wa a pau a puni ka makahiki.
Ua kau mai ke pailaka maluna o ko makou moku i ka hora elua o ka po o ka la 21 o Dekemaba, a mai kona wa i kau mai ai a hiki i ka wa i kuu ia ai ka heleuma iloko o ke awa, oia ke ahiahi o kekahi la iho, ua lilo ka moku iloko o kona lima ka hooponopono ana, aohe olelo ana a ke Kapena he noho wale no. I ke ao ana ae o ia po, waiho mai la ka aina o Amerika imua o ko makou alo, he aina nui a palahalaha; he mamao loa na kuahiwi. Hele aku la ka aina ma ka akau a ma ka hema a pau wale ka ike o na maka, aohe palena au e ike aku ai. O na aina kaulana nei keia i kapaia e kakou o "Kalefonia," he aina dala nui iloko o na makahiki 1849 me 1850, a pela no a hiki i keia wa. Iloko nae o ia mau makahiki ua ikemaka na kanaka Hawaii i ke dala o Kalefoni iloko o na pahu uala o Kula a me Kalepolepo i Maui, a me ko Kawaihae i Hawaii. Iloko o ia mau makahiki ua hoopiha mau ia na moku me na pahu uala a ua laweia i Kapalakiko e kuai ia'i. I keia wa ua lawe ia mai ko laila uala i Honolulu nei e kuai ai. No keaha keia?
Ma ke kakahiaka nui o ka la i kau mai ai ke pailaka maluna o ko makou moku, ike aku la makou i na waa pailaka e ae e imi ana i mau moku no lakou. He poe eleu loa na pailaka, he hopohopo ole; e hele ana lakou i kela la i keia la no na mile he nui iloko o ka ino e imi i na moku. O ka waa pailaka, aole ia i like me na waa pailaka o kakou nei o Honolulu, he moku okoa no, e like me ke kuna Neti ka nui, a pela no ke kii. Ua ike ia keia mau waa pailaka ma na hoailona maluna o ka pea o hope, he hua helu i hoailona ia, mai ka helu akahi a hiki i ka helu elima. O ka waa nana makou i kii mai, o ka helu ekolu ia, e kau ana ka hua helu nui 3 maluna o kona pea hope. Nana aku la au ia kakahiaka iwaena o na moku mawaho o ke awa a ike aku la i kahi mau kuna e ae e kau ana ka helu 4 a me ka 5, he mau waa pailaka e ae ia e imi ana i na moku.
Iloko o kekahi mau mahina i hala aku nei, ua holo kekahi o na pailaka mawaho o Kapalakiko mawaho o ke awa a halawai me kekahi moku e hookomo mai ana. Ua pohu loa ka makani ia wa, a no ka makemake nui o ka poe maluna o ka waa pailaka e ike i na malihini o keia moku ua haalele lakou i ua wahi waa nei a ua hele aku iluna o ka moku. Aka, ua hikii mua ia ka hoe me ke kaula me ka manao ua paa. Aole i liuliu pa mai ana ka makani; ia wa hemo ae la ke kaula i hoopaa ia'i ka hoe, o ka holo kiki no ia o na wahi moku nei i kai i ka moana lilo, no ka mea ua mau mai ka pa ana a ka makani. Ua alualu ia ua wahi moku nei e kekahi mau waa, a ua iini nui ia, aole nae i loaa, ua nalowale loa. Ua manao ia no ka mea ole nana e hookele a e hooponopono, ua holo ino ka moku a ua kahuli paha a poholo ilalo, nalowale loa.
Maluna o ko ke ao nei kai ua like kahi poe me kela wahi moku, ua holo kiki me ka hooponopo ole ia, aohe mea nana e hookele, a i ka hora i manao ole ia, ua kahuli a poino, a nalowale loa. I pono no ka ka moku i ka paa ponoia o ka hoe; pela no hoi ke kanaka. (Aole i pau.)
Na Anoai o ke Kaona nei.
HELU 1.
E ka Lahui Hawaii; Aloha:—
Ua oleloia i kekahi manawa, he nele loa ko kakou kulanakauhale nei i na mea hou no ka hookomo ana ma na nupepa, a i kekahi manawa ua piha loa na kolamu i ua mea pili i ko na aina e, me ke koe o kahi kowa uuku no ka hookomo ana iho i na mea hou o ko kakou aina ponoi nei. Aole au e kue ana i ke pai ia o na nuhou o ko na aina e, he mea makemake ia na ke kanaka Hawaii, ma na mea kupono no nae, aole hoi ma ka hoonui loa ana, e houuku hoi i na mea i hanaia mawaena o ko kakou nei paemoku. No ka nele i na mea hou, he oiaio no paha ia ma kekahi ano o ka olelo ana, a ma kekahi hoi, ua ane kanalua iki ko'u manao. No ka mea, he oiaio no paha o na mea e ike ia'na ma na pipa alanui o ke kaona nei a hiki aku i na kuaaina, ua maa loa ia mai mua mai a ua kamaaina hoi i ka lehulehu, aka, mamuli o ka hoonohonoho like ia ana, a pai ia, o ka hoike pololei ana'ku ia i na mea i hana ia, a he nuhou maikai loa no hoi. Ma ia ano e ike ai kekahi i kona hewa, a hilahila iaia iho, a komo aku ka manao hoopono mamuli o ia mea, a na ia mea no hoi e hoike aku imua o ke akea na hana maikai a kekahi, a lilo he mau olelo paipai. He nui wale a lehulehu o keia ano nuhou maloko koke iho nei no o ke kaona 'lii nei, he hiki ke hoolawa ia kekahi nupepa puka pule ina i makemakeia. A no keia mau kumu, ke komo aku nei au maloko o kou mau kolamu lokomaikai, me ke kaena no ka loaa ana o ka hae kuokoa, nana e hoike akea na loina noho'na o ka lehulehu holookoa, mai ka waiwai a ka ilihune, ke kiekie hoi a ka haahaa, hookahi ano "ponokaulike."
Ke waiho nei ke Kanawai e papa ana i ka haawi ana, a kuai paha i ka waiona i kekahi kanaka Hawaii maloko o na papahelu Kanawai o ko kakou aupuni nei, a he ikaika kona mau hoopai maluna o ka mea e kue ana i kona mau rula. Ua ike ia no hoi o kekahi keia o na kumu nana e lulumi nei na wahi kauna mailuilu o keia lahui iloko o ka lua mimilo o ka make, aka, i kekahi o na la i hala iho nei, ua loohia mai la i ko'u mau maka ka ike ana'ku i kekahi mau kanaka opio o ka lahui nona ka Moi e hooikaika nei e kukulu ae iluna, ua hele a malule ko laua mau kino, e hikaka ana ma o a maanei o ke alahele, me ke maopopo ole o ka laua mau hana. I ko'u kokoke ana ma ko laua aoao, ike aku la au he mau kamaaina laua ia'u, a pane aku la ma ke ano hoa'loha: "Mai hea mai nei olua, a e hele ana hoi i hea?" Pane mai la kekahi. "Ko we iu, aole ia oe ia wahi, e hele ana maua—" aole i pau pono keia mau huaolelo, kuia aku la oia me ka pou hakii lio, a walawaia aku la a waiho ana ilalo. Awiwi aku la au me ka manao kokua, aka, mamua o ko'u hiki ana'ku ma kona wahi e waiho ana, ua ala koke ae la kela, a kui aku la me ka hooponopono ole ma o a maanei, me ka manao paha i kui ia ke kumu o kona walawala ana, a ku pololei aku la ka maka o kona hoa hele, a haule aku la he omole rama mailoko aku o kona pakeke a waiho ana i ka lepo. Ia manawa laua i auume ai no ka omole rama, a i ka'u hoohalike ae, ua like me kekahi mau ilio hae i hele a pololi, e hakake ana no kekahi kuekue pipi. O ka mea hope loa a'u i ike aku ai, oia no ke okaoka liilii ana o ka omole, ua mokumoku na lima, a puu hoi na maka, a i ko'u hai ana'ku e kii ana au i makai, o ko laua hoomaka ana ia e holo, a no ka mama loa o ko laua mau wawae i ka alakei ana maluna o na pohaku o kahi a laua e holo ana, ke manao nei au, a hiki mai i keia la, ke hoomau ala no laua i ke kukini mama ana, no ka makau loa i ka huaolelo "Makai." He makehewa paha ka ninau ana i kahi i loaa mai ai ka waiona ia laua, a o ka ninau kupono wale no, "auhea na makai, pehea hoi ke Kanawai?" Ke loaa mau nei no ka waiona i na kanaka Hawaii me ka wiwo ole ia o ke Kanawai, mailoko mai o na hale kuai waiona, a ina e pailaka pololei ia ke Kanawai, e komo pololei aku no auanei iloko o na awa kumoku o ka poe uhai a wiwo ole hoi i kona mau kapu. "Auhea na Makai, a pehea hoi ke Kanawai?"
Ua lohe no paha kakou a pau i ka hopu ia ana iho nei o kekahi wahine Hawaii i kamaaina i ka lehulehu, e hoopai koikoi ia no ke kuai waiona; pehea la ka loihi o kona hahai ana ia hana lokoino aole i maopopo, aka ua hai ia mai ia'u he liuliu loa no. No hea mai kana waiona? he mea maopopo no kekahi wahi mai, a oia wahi, oia no kekahi o na awa kumoku o ka poe uhai Kanawai! Auwe keia makuahine o ka lahui Hawaii. Aole paha i komo iho ka noonoo ana iloko ona, oiai oia e haaheo ana maluna o na kaa, ke ehaeha nei ka puuwai o kekahi poe mamuli o kana kiaha hoopoino. "E waiho e na makuahine, a mai lalau a haawi aku i na mamo kakaikahi o ke aina aloha i keia moonihoawa."
Iloko o na he bedoma i hala iho nei, ua lawe pinepine ia ae imua o na ahahookolokolo o kakou nei kekahi mau loio Hawaii no na kumuhewa hoohilahila i ka inoa o keia lahui. He mau kanaka opiopio kekahi, no lakou na hiohiona ano ike a noeau, i hoopiha ia i na haawina kupono no ka hele ana'ku ma ke alaloa o ka pomaikai, aka, mamuli o ka hoowahawaha i ka hana pono, ua hei mai la i ka ipuka o ka hewa, a loaa ke kumu o ke Kanawai e kau mai ai i kana hoopai. O ke apuka, ka hoike wahahee, ka hookonakona ana i kekahi e hoike wahahee, ke kakau ana i na palapala kuai, hoolimalima, a pela aku, ma ke ano apuka, o keia mau mea a pau ua hoike ia he hana i maa i keia poe. Hilahila keia hana. Mamuli o ka hana a keia mau kanaka, ua haumia ka inoa loio o kekahi poe hoopono, aole no hoi o lakou wale, aka, o ka inoa kekahi o ka lahui i paumaele i ka hilahila. Auwe! kakou. Ke uwe nei kekahi poe no ka aneane ana e pau loa, ke hooikaika nei na 'Lii e hoihoi hou mai i ke ola o ka lahui, a ke luku nei hoi kekahi poe ia lakou iho. E haalele e Hawaii i ke kulana o keia ano, a hiki mai ia manawa, e lanakila auanei oe. K. KELEKONA.
Honolulu, Ianuari, 1875.