Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 6, 4 February 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, FEBERUARI 4, 1875.

I NA MAKAMAKA!

          O keia ka kakou pepa mua o ka mahina alua o kona ola ana, a ke hoomaikai aku nei makou i na makamaka i hoike mai i ke aloha, ma ka hookipa ana'ku i ko lakou "LAHUI HAWAII" ponoi. A oiai no hoi i ka wa makamaka o kona mau helu, ke haawi hou aku nei makou i ka leo poloai imua o ka poe i halawai pu ole me ko kakou inoa makamae, ka wahaolelo kuokoa hoi no ka "PONOKAULIKE," e lawe! mai kekahi kihi a kekahi kihi, i kamaaina oukou me ka makamaka nana e hoike akea na loina o ko kakou noho'na. E ala! e na Luna, o oukou na Kapena o ko kakou puali lokahi, i hookahi na puuwai, a e kauoha hou mai i mau pepa hou, i hanohano ai ko kakou "Papa Inoa," o ka makahiki mua o ka paio ana, ke hiki aku i ka wa e hoike ia'i imua o ka lehulehu. E kauoha mai! o hala ka manawa kupono. He hookahi wale no Dala! ($1.00) no ka makahiki; a he umi keneta! (10:k) no ka pepa hookahi ka uku o na Luna no ka hiwahiwa a ka "LAHUI HAWAII!"

          HE mau la wale no koe, a huli hoi mai ko kakou MOI i kona Aupuni nei, a luana hou hoi iwaena o kona mau makaainana. Ma na hookipa ana a ke aupuni hoa'loha Repubalika Nui i ko kakou Poo, ua hoike mai la oia i ka pumehana o kona aloha no keia paemoku o ka waenamoana, ma ka lalau ana mai me ka hoohiwahiwa ana i na lima o ka MOI mua loa nana i hehi kona mau ae kai, ma ke ano hoa'loha. A ma ka hoomaopopo ana iho i ke kulana i lawe ia e ia aupuni nui, ua ala mai ka ninau. "Pehea hoi kakou na makaainana oiwi, na keiki papa o ka aina, a o ka inoa hoi nona ia Kalaunu?" Aole anei mamuli o ko kakou ano maoli, ua kau mai ka haawina o ka hohola ana'ku imua Ona ka hookipa o ka home me ka lokahi o ka welina'loha? E ala! e na makaainana o Ka Lani imi ola, a e hoike aku Iaia me ka hauoli nui, "aole kakou i noho palaka, aka, ua kuni ia iloko o ka puuwai o Hawaii ke aloha no ka MOI KALAKAUA!" E noho me ka hoomanao, he mau la koe, a helu hou Oia i ke one o Kakuihewa nei.

Hooko ia ka Pono!

          Ma ka kakou pepa o ka hebedoma i hala, ua hoike akea aku makou i ko makou manao ma na mea e pili ana i ka hana ku ole i ka pono a na Kiure nana i hoolohe ka hihia o Mrs. Apikaila Maikai, a ma keia pule hoi, ke panai aku nei makou i ka hoike oiaio e kokua ana ia mau mapuna olelo, a me ka hooko pono ia ana o ka makou noi, oia hoi "ka makemake o ke Kanawai." Iloko o keia mau la iho nei, ua lohe nui ia na manao o kela me keia ma ia kumu hookahi, ua kamailio laulaha ia ka pono a me ka pono ole o ke kulana i lawe ia e makou ma ia kukulu manao, aka, iloko o ia mau leo kupinai, aole loa makou e kuemi hope mai ana mai ke kulana a ka makou mau huaolelo i lawe ai, me ka makaukau i na wa a pau e ku-e aku i na kuhihewa o keia ano, no ka pono o ka lehulehu.
          Ma ka Poaono i hala iho nei, ua hoike mai la ke kokua Lunakanawai mua o ka Ahahookolokolo Kiekie i kona kapae ana i ka olelo hooholo a na Kiure ma keia hihia, no ke kumu "ua ae o Mrs. A. Maikai i kona hewa imua o ka Aha Hoomalu, a aole hoi i hoole imua o ka Aha Kiekie, a nolaila, ua kuleana ole ia i ka hoopii ana imua o ka Aha Kiure, a no ia kumu, ua hoole ia ka mana o ia Aha no ka hoolohe ana ia hihia, a ua aponoia ka hoopai a ka Aha Hoomalu he haneri dala, ($100.)
          Ua minamina nui makou no ka inoa o ka mea i hoopiia, me na welina no kona komo poo ana iloko o keia hana lapuwale a loaa ke kumu a ke Kanawai e kau mai ai i kona hoopai, he aloha a he minamina ko makou nona a me na mea a pau i loohia i na ulia o keia ano, aka, ma ko makou ano, ua hiki ole ke huna iho i ka puana ana'e i na huaolelo "kaena" me ka leo kokua, no ka "Hooko ia o ka makemake o ke Kanawai," ka mea hoi i noi ia e makou ma o ka inoa 'la o ka lahui. Ke lana nei ko makou manao, e lilo ana keia i kumu alakai no ko kakou mau Kiure, a i papahele hoi no ko lakou kulana ma keia hope aku; a imua hoi o ka lehulehu holookoa, e lilo keia hihia i kumu ao, "o ka mea i hana i ka hewa, aole loa oia e pakele ke hooko ia ka mana o ke Kanawai."
          Ano ua hooia ia ka makou mea i kamailio ai i ka pule i hala, ma ka hooko ia ana o ka makou noi, a ke noho nei me na pepeiao hoolohe, me ka lana o ka manao, aole e ala hou ae kekahi kumu nana e kahea hou mai i ka makou makakila e hoike aku i kona mau manao kuokoa a hopo ole ma keia ninau.

HOOKUU IA.

          Ma kela Poaha i hala, mahope iho o ka noho ana o na Kiure he elua la, ua hooholo iho la lakou ma ka hewa ole o Kepio k., ke kolu o na mea i hoopii ia no ka pepehi ana i kekahi mau elemakule ma Hilo, iloko o ka malama o Iulai o ka makahiki i hala, a ua hookuu ia oia. O J. Poka Gerina a me S. B. Dole kona mau kokua pale.
          O Kaaukai a me Kaapuni ua kau ia ka hoopai o ka make ma ka amana maluna o laua, a ke kali nei no ka hiki mai o ka manawa. A ano e Kepio! ua pakele oe mai ka make weliweli o ka hipuu kaula o ka amana eehia, he oiaio ua aneane oe i kahi i kukuluia'i ka pou hopena o keia ola ana, aka, ma ka maawe lahilahi o ka pomaikai, ua hooloihi ia mai la kou ola ana. E ka makamaka! mai kuhihewa oe no kou pakele ana i keia la, e pakele hou oe ma ka la apopo, aole, no ka mea, "he hoopai kou, ko kakou no a pau, ke haumia i ka hewa." E hoomaikai oe i ke AKUA, no keia ola ana.

UA HALA MA O!

          Ua kau mai maluna o makou ka ukana luuluu o ka hai ana'ku ia oukou e na makamaka i ka make ana o Miss Alathea M. Kamalani (Chamberlain,) ma ka hale noho o kona kupunawahine a-oo, ma Kawaiahao, i ka hiki ana'ku i ka hora 8 o ke kakahiaka o ka Polaima la 29 i hala iho nei, iloko o ka 19 o kona mau makahiki. He kaikamahine oia na Warren me Celia W. Kamalani, a ua haalele iho ia laua me ka ohana a me na makamaka he lehulehu ma keia aoao e u nona. He kaikamahine oia i mahalo nui ia no ka hoopono, a mamuli o kana mau hana maikai ua lehulehu kona mau hoa'loha. He ukana luuluu keia, aka, ua lana ko makou manao, ua kahea ia mai la oia no ka hoopiha ana i ke kulana i hoomakaukau ia nona ma kela ao hauoli. Ua ukali ia'ku kona hopena e na makamaka a ua waiho ia'ku la ma kahi i hoomakaukau ia, a "hoi aku la ka lepo a i ka lepo."
          Ma ia kakahiaka no, ua naue kohana aku la ka uhane o ke kamaaina Kapena Keoni Miki ma keia luana ana, a waiho iho la mahope nei he mau keiki me na moopuna he lehulehu e paiauma ai no ko lakou makua. O Keoni Miki i kona make ana, ka haole kahiko loa mawaena o kakou nei, ua hiki mua mai oia ianei i ka makahiki 1812, a ua noho paa oia ma ka mokupuni o Oahu nei he 50 makahiki. He hoa'loha oia no na'lii mai na la mai o Kamehameha I, a hiki i kona hala ana aku la, he Luna nui no ke awa o Honolulu nei no kekahi mau makahiki loihi. Ua lehulehu kona mau hoa'loha, a ua minamina nuiia kona helehelena kamaaina. O ka nui o kona mau makahiki he 83, 2 malama me 5 la.
"He manawa ko na lau e helelei ai,
A o na pua hoi i ka welelau makani,
E ka mak! nou na manawa a pau."

Ke Kuikahi Panailike.

          Iloko o keia mau la, ke lohe mau ia nei iwaena o ka poe i noonoo nui no na pomaikai o ke Kuikahi Panailike, na manaolana mamuli o ia mea. He nui no hoi na pomaikai ina kakou e haliu iho a e haka pono i na hiohiona o na pono i manaoia e ulu mai ana a e loaa ana i keia paemoku ke ko keia hana nui i paulele ia e keia aupuni. He oiaio no hoi, o ka mea mua a kakou e ike ai ma ka papa o na mea i hoomaopopo ia e panai aku ma ke ano kuikahi a komo dute ole ma na makeke o Amerika Huipuia, o ke ko-paa o ia ka mea nui; he mau mea e ae no kekahi i helu ia malaila, he uuku i keia wa, aka, e hoomanao kakou he mau mea hiki no nae i ka hooulu ia ke akaka pono kahi e lilo pono ai ia mau mea, a me ka loaa hoi kekahi o na kokua nana e hapai ae a hooholo pono aku. Aole hoi ma keia manao a makou e haku aku nei no na hoa heluhelu wale no o keia pepa, e wehewehe nui aku ana makou no na mea liilii i helu ia ma ka papa o na mea i manao ia e kuikahi, aka, ma ka mea nui hookahi i ike ia e ka lehulehu holookoa o keia paemoku, oia hoi ko kakou ko-paa.
          I keia manawa, ua akaka lea i ka hapa nui o kakou na ano a pau o ka pomaikai o keia oihana i keia aina, a ke komo mau nei no hoi na ike i keia wa i ka poe i hoole mamua i ke ano nui o keia oihana, oiai lakou e hoomalamalama mau ia ana e ke au o ka manawa, i na mea a kekahi hapa uuku i paipai ai i na makahiki pokole i hala aku nei, a i hoole ia ai hoi e kekahi poe, a kue nui ia aku, me ka hoonele ia o kekahi poe i kokua i keia mea no e manao nuiia nei, e ka poe manao pokole i houluulu ia e na kaula alakai hewa a ike pokole.
          E huli kakou a e nana i na pono a me na pomaikai i loaa a i hoomau ia mai ai i keia lahui mai ka hoomaka ia ana mai o keia oihana he mahiko iwaena o kakou, a e ike no auanei kakou, o ke kia nui keia nana i hoomau i ka pono, pomaikai a me ka holo mua o keia aupuni—me he 'la, o ka puuwai keia o ka aina nana i hoolako aku na aa a pau i mau ai kona ea, a mau aku hoi kona kulana he aupuni hiki ke hoolawa i kona mau lilo iho. Aneane o na hana a pau o keia aina ke hilinai nui nei i keia oihana hookahi i mea e loaa aku ai ko lakou kokua—mai na hana ike, hanai holoholona a me na hana mahi liilii, na ola o na moku holoholo pili aina a me na oihana kalepa kuloko a kuwaho. I hiki no keia mau hana ke hoomau ia i ka loaa mai o na dala, he miliona a me ka hapa a oi aku e pae mau ana i ko kakou home ailana nei, no na ko-paa e hoolilo mau ia ana i kela me keia makahiki, ma ka hoolilo ana aku hoi a ua mahiko i kela me keia paahana, a i ka poe a pau e hoolawa aku ana i kona mau hemahema, a mai ia poe aku a ka poe hoi nana e hoolawa mai i ko lakou mau hemahema, a pela e pahee aku ai na dala i loaa mai ai mamuli o keia oihana, a pa i ka lima o kela me keia mea a me ka waihona o ke aupuni. Na keia hana nui i hoopomaikai i na oihana e ae, i mau mai ai na kanaka kalepa a me na kanaka imi-ola ma na hana-lima akamai, e kaohi ana ia lakou e noho ma keia aina, a ma o ko lakou noho ana, a ma na loaa hoi a lakou i hoomau mai ai i ke kumukuai o na aina a me na waiwai o kela me keia ano, a ma ia mea e hoopuipui ana i na loaa o ko kakou aupuni, i kokua no ka hoolawa ana i kona mau lilo i mau ai oia ma kona kulana he aupuni hiki ke hoolawa iaia iho.
          I h ooia no keia a makou e hoike aku nei, e lawe mai no makou i kekahi kumu hoohalike i mea e maopopo pono ai i na hoa heluhelu o keia nupepa, penei: Ke noho nei kakou i ke au malamalama me ka nui o na lilo mamuli o ia mea, oia hoi na aahu, ke ola o ke kino, a me na pono e ae o ke kanaka, e noho ana ma ke kulana o ke au malamalama, a o ka hapa nui o ia mau lilo oia ke hoolawa ia mai na aina e mai, me ko kakou uku aku me ke dala no ia mau mea, a he puu dala nui ka kakou e uku mau nei i kela me keia makahiki, a oiai, aole he mau lua dala ma keia aina e hiki ai ke hana iho i dala a hoolawa i keia mau lilo, ua hilinai kakou ma na mea e loaa mai ai ke dala i kaa aku ai ko kakou mau lilo. A maopopo ae la he mau lilo ko kakou ia hai no ka hoolawa ana i ko kakou noho'na, me ka nele i ka mea e pani aku ai no ia mau lilo, ulu mai la ka ninau, heaha la ka mea e kaa ai keia lilo? O ka mahi kalo anei? O ka hanai holoholona anei? Auhea ka makeke e lilo ai keia mau mea me ka loaa mai o ke dala ia kakou. E i mai paha anei kekahi poe o ka hanai kao, a o kekahi mau kumu loaa liilii e ae, aka, ke hai aku nei makou, aole oia mau mea, oiai, he mau kulu liilii wale no ia iloko o ka lua nui o ko kakou mau lilo; he mau wahi kokua liilii loa ia i keia manawa. Hookahi mea nui nana e hoolawa mai nei i ko kakou aina i ke dala, oia hoi ka oihana mahiai, a o ka mahi-ko ke ku nei ma ke poo o ia oihana. Ina aole keia oihana, a oihana nui e ae paha e like me ia ma keia paeaina i keia wa, ke milo mau ia nei ko kakou mau wahi dala o na makahiki laki o ke au okohola a me na la a ka poe eli gula o Kaleponi e kipa ana a lulu iho iwaena o kakou. Ke olelo aku nei makou me ka hookamani ole, o ka oihana mahi-ko ka mea nui nana e hoolawa nei i keia puka nui, a o na oihana e ae, he mau kokua wale no lakou; a ina e holo pono keia oihana, a loaa pu ka pomaikai i ka poe e hooikaika nei, a e moepoo nei ma ia mea, alaila, e ike anei kakou i ka pomaikai nui e loaa ana i keia paemoku. No ka mea, o na dala ola i oi aku mamua o ko kakou mau lilo, e lilo ana ia he waihona e hooulu ai i ka waiwai o ka aina, ma ka hoolala ana aku i kekahi mau mahi-ko hou a hiki i ka pau ana o na aina kupono no ia mea, a ma ka hoolala a hooulu hou ana mai i na hana mahi a imi loaa e ae i hiki ole ka hoomaka ia i keia wa no ka nele i ke dala e hiki ai ke hoala ia.
          Ina ma ka manao wale aku, e ko ana na mea i manaolana ia no keia oihana, a ua laupai mai ka aina i ke dala, a ua komo pu mai kekahi poe e ae, poe paahana a poe e ae paha—a he mea maopopo no e kipa nuiia mai ana keia paeaina e ka poe imi loaa—a ua ulu ae la ka heluna o ko kakou lahui nei—aole anei e hiki ia kakou ke kukulu ae i kekahi hale hana lole huluhulu, a hale hana lole maoli paha? He hiki loa, no ka mea, ua lawa kakou i ka hulu-hipa, a e ulu nui mai ana ke kanu pulupulu ma na aina kupono no ia mea me ka loaa o ke kumukuai kupono no ka pulupulu, a o ke dala ka mana nui nana e imi aku ma na aina e i na lako a me na paahana nana e hookumu i keia mau oihana. A ina he mea hiki, aole anei keia he kokua lua ia kakou iho; o ka hooki ana aku i ko kakou mau lilo no na lole ma na aina e, a koe iho la ia puu dala lilo wale aku o kakou ma ka aina nei, he mea hoi e pomaikai ai i na kanaka o ka aina, e hoonui ai i ka waiwai o ka aina, a e hoopuipui mau ai i ka loaa o ke aupuni ma na auhau o keia mau waiwai. He kini na pomaikai e ulu mai ana io kakou nei—o ka mea nui nae o ka hoopau ilihune, a o ka hoopau ilihune ana oia kekahi o na ipuka e komo hou mai ai ke ola e ulu hou aku ai keia lahui.
          E like me ka makou i hai ae nei ma ka mua o keia manao, he nui na kaula alakai hewa a kue ikaika i keia mea he kuikahi panailike, aka, ke ike nei makou ua kahuli ko lakou mau manao i keia wa, a ke hoohalike aku nei makou ia poe me ko Saulo ano; mamua o ka helelei ana mai o ka unahi mai ka maka o Saulo, ua paewa kona ike, a ua kue ikaika oia i ka mea pono; a helelei mai la ka unahi e alai ana i kona ike, ua loli ae la kona ano, a lilo iho la i hooikaika no ka pono—a kapa ia oia o Paulo ma ia hope mai, penei: "O na Saulo kue mamua ua lilo i mau Paulo hooikaika i keia wa."

Puhi Waiona.

          I ka Poalima iho nei o ka pule i hala, ua lawe ia ae imua o ka Lunakanawai Hoomalu kekahi mau mea elua, he kane me ka wahine, no ke puhi waiona, a ua hoopai ia ke kane he $100, a o ka wahine he $50. O kahi a keia mau mea i puhi ai i ka waiona, aia no ia mauka loa o Kalihi uka, a mamuli o ka hoomakakiu ana a kekahi mau kanaka, ua loaa aku la laua i ke kulu o ke aumoe e nanea ana ma ka laua hana. Ua loaa aku kekahi kini aila pena e ku ana maluna o ke kapuahi, maloko o ia kini i paila ai na mea i hoawaawa ia a mailoko ae o ke paipu i hoomoe ia e kulu mai ai ka wai awaawa awahia. Ua kuai aku la na kanaka hoomakakiu he hookahi omole no ke kumukuai $1.00, me ko laua la manuahi mai i kekahi mau kiaha "i mea e pumehana ai ke anu o ke ala e hoi aku ai." wahi a laua, me ka papa mai aole e hai. Ua hoi mai la na malihini i ke aumoe a haawi aku la i ke kanaka o ke aupuni me ka hoakaka pu aku i kahi i loaa mai ai, a o ko laua kii koke ia no ia a hopu ia. Ua lohe mahui mau ia no keia mau mea, a akahi no a loaa pono. Minamina wale keia mau makamaka, ua hoolilo laua ia laua iho ma ka hookuli ana, he mau enemi no ke Kanawai. O ko makou makemake ia, o ka pulumi ia o keia hana hoopoino i ka lahui.