Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 6, 4 February 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Feb., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

5 Mahina hou ..... 9 23.7 PM
12 Hapaha mua ..... 6 49.2 "
19 Mahina piha ..... 9 30.1 "
27 Hapaha hope ..... 11 20.3 "

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...6 41.7 AM. ..... Napoo la...5 47. PM
8 Puka la...6 38. AM ..... Napoo la...5 50. PM
15 Puka la...6 34. AM ..... Napoo la...5 54. PM
22 PUka la...6 30. AM ..... Napoo la...5 58. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          No ka piha o ka kakou pepa o keia la, ua waiho ae makou i ke kumumanao O J. H. Nawahie a keia pule ae.

          Ma na lono hope mai Kina mai, ua lohe ia mai ka mai loa ana o Rev. J. T. Gulika, oia ka muli o Kauka Gulika, a mai haalele mai i keia noho'na kino, a ua maha iki nae.

          ILOKO o ka wa i noho iho nei o ka poe Kilo hoku me kakou, ua hoolilo ia mai loko ae o kela oihana iwaena o keia lahui, eono tausani dala i kela mahina keia mahina.

          HOI I KA AINA O NA MAKUA.—Maluna o ka moku D. C. Murray i hoi aku ai o T. N. Gulika i Kapalakiko, me ka manao e noho paa ma ia kulanakauhale e lawelawe i kana hana, he niho.

          Aia ma ka Poaha hope loa, la 25 o Feberuari, 1875, ka halawai hui haipule no na Kula o kela a me keia ano. E makaala! E noi aku i ka Haku e hooulu i ka Lahui Hawaii.

          AOLE E PAKELE.—Owai? O kela poe kuai a hoohainu rama ma Waikiki-waena, a me kela kanaka ma Honolulu e olelo nei ina e hoopaiia oia, o ka mea ia e nui loa ai kona haawi ana i ka waiona i kanaka. Ua ike ia keia poe a pau.

          Mai palaka oukou a hoopoina i ka halawai o ka Ahahui Euanelio o Oahu ma Kaumakapili, Honolulu, ma ka la 9 o Feberuari, M. H. 1875. E hele mai a e lawe pu i ka Palapala Hoike Hapa Makahiki, a me na Kumumanao i hakuia.

          UA LOHE makou ma kekahi palapala mai Kohala, Hawaii mai, ua paa loa ka hale kula hanai no na Kaikamahine, a ua hoomaka ia ke kula, he 15 ka nui o na haumana. Me ko Hawaii poe ko makou mahalo nui no ia hana nui i hapaiia e lakou.

          He leta ka makou mai kekahi makamaka mai o Hamakua, Hawaii, e hai ana ma ka apana o Eleio, ua palua ka oi o na hanau mamua o na make no ka makahiki 1874. He nu maikai keia. Ma ka apana o Kapulena, hookahi ka oi o na hanau mamua o na make no kela makahiki.

          Ma na palapala mai Waialua mai a me Molokai, ua hai ia mai, ua maluhia hou ia mau apana, aole he ona i ike ia ma ia wahi e like me mamua. Eia hou hoi, o ka luakini o ia wahi, ua hana hou ia a ua maikai loa kona ano i keia wa, me ka hale-bele maikai maluna. E mahalo ia ko laila poe.

          Ua hoopii mai kekahi poe makua mea keiki o keia apana, imua o makou no ka hana lapuwale o kekahi kumukula aupuni. Ua kuhikuhi aku makou i kahi kupono e hoopii ai, oia ka Papa Hoonaauao, aole o lakou makemake i na kumu o ia ano, aole no paha lakou i ike i keia kumu kula pono ole. E kali ana makou no kekahi manawa, no ka hooko ia o ka makemake o na makua mea keiki, a ina aole, e hoolaha aku no makou i keia kumu kula kolohe ma ke akea.

          Ma ka auina la Poaono iho nei, la 30 o Ianuari, make iho la o Mrs. Opiopio, ka wahine mare a Mr. Kahananui o Hana Maui. Ua holo mai oia ia nei e hoolana a e imi i ola iwaena o na kauka, aole nae i loihi na la, make koke oia, a waiho na iwi i ke one o Kakuhihewa, a aia maluna o na makua a me na makamaka a pau ke kaumaha a me ka ehaeha ke lono aku ua make oia. Ua lohe mai makou, he ku i ka mainoino a menemene mamuli o na hana aloha ole a kana kane.

          Ua hai mai o Mr. J. Haole o Wailuku, Maui, ia makou, ua kokoke paa ka Luakini hou o ia wahi. A he maikai loa kona kii.

          KU MAI O HOKU AO.—Ma ka la inehinei, Feb. 3, i ku mai ai ko kakou moku Hoku Ao mai ka Paeaina o Maikonisia mai. O Butaritari kona awa hope, he 29 la mai laila mai. He maikai na nu o Maikonisia. Ua holo pono ka hana a na kumu malaila, aole i emi hope. Ua hoi mai nei e Rev. E. T. Doane; aole i hoi mai o Binamu. Ua hooiaio ia mai ka make ana o Mrs. Taylor.

          Ma ka la Sabati i hala iho nei, ua loaa aku la kekahi poe kanaka i ka luna makai e pepa piliwaiwai ana iluna o ka moku hao lepo, a i kona manawa i hoea aku ai, ua pau aku la lakou i ka naholo, a lele okoa kekahi poe iloko o ke kai. No ka loaa pono ole ana i ke kanaka o ke aupuni, ua pakele lakou. Ke ike koke nei makou i ka hua o na huaolelo paipai a ko makou mea kakau o ka pule i hala malalo o ke poo, "No ka Piliwaiwai," a ke mahalo aku nei i ke ala i lawe ia, me ka lana o ka manao e hoao ia'na e kinai i keia hana lapuwale.

          Ua hilahila loa makou i kekahi poe keiki hoohaunaele ma Kawaiahao, ma kekahi mau pule i hala aku nei. Ua ona lakou i ka rama, a iluna o ka papa pohaku ma ke alo o ka luakini kahi i moe ai i ke awakea la Sabati. Auwe? Nohea mai ko lakou rama i ona'i? Na Pilipo, kane———, aole, kanaka hana o Apigaila Maikai, nana i haawi aku, wahi a ua poe kamalii nei. O ka mea au a ka makua e ao nei no ka pono a no ke ola ana o kou ohana, oia ka kela kanaka a me ka poe ano like me ia e pepehi nei. Ua aho ka holoholona hihiu mamua o lakou.

          KA OIHANA KINAI AHI.—Inehinei, Feb. 3, oia ka la hoomanao o na keiki Kinaiahi i ka la mua o ka hoomaka ia ana o ia Oihana ma keia Paemoku, a ua hookahakaha ae lakou ma na alanui o ke kulanakauhale nei. Ua maikai na mea a pau, a ua hui pu aku ko makou puuwai ma ka hoomanao ana ae i ka la o ke kanaka pauahi, ke kiai hoi o ka pono o ka lehulehu. "E mau ko lakou noho oluolu ana, a e lehulehu na makahiki e hiki mai no ka hoomanao ana i ka la 3 o Feberuari.

          Ua loaa mai ia makou kekahi mea hou mamuli o ka lokomaikai o ka mea nana mai ka leta, oia hoi o Mr. Kaainiu, mai kona makamaka mai Hilo, Hawaii ma, a penei na olelo ma ia leta: "Eia kekahi mea hou ma Hilo nei, ua loaa o Paliuli ia Kahooluhi, ua ike oia i na mea a pau malaila: ka niu, maia, ko, paka, awa, ka i-a a me kela me keia ano ma ua aina la. O ka lau o ka paka elua anana, o ke ko elima anana, o ka niu hookahi haneri hua o ke kumu hookahi, o ka anae piha pono ka loko; a ke makaikai ia nei na mea ana i lawe mai ai, o ka nui o ka aina ma kana ike aku, aneane paha elima mile ke anapuni, nui na mea ai e ulu ana malaila." Aole makou e hooia a e hoomaopopo no keia mea, aia no ko makou makemake a ike maka maoli, he hooiaio paha a me ka ole.

          MAU MAKUA OLELO I KA LAUA KEIKI HANAI, E KUPA I KA IPU-HAO.—Eia ma Kahuku, apana o Koolauloa keia mau makua, o Uha ka makuakane, o Manuhi ka makuahine, a o ka inoa o ke keiki a laua i olelo ai e kupa i ka ipuhao, oia hoi o Kalama Uha, na laua no i hanai i keia keiki, mai ka wa uuku a hiki i keia makahiki, paa pono ka umi makahiki o keia keiki. I ka la 17 o keia malama, hele aku la keia keiki ma kahi o S. Kai, imi aku la ka makuahine hanai iaia, a loaa malaila e noho ana, hoihoi mai la a hiki i ko lakou hale, eia nae i ka wa i hiki ai o keia keiki i ka hale me ka makuahine, olelo mai la ka makuakane i kana wahine e kupa ke keiki a kaua i ka ipuhao, o ke poo ka Kai ma, o na wawae hoi ka I. Kaluhi, a o ka umauma ka kaua. I ka wa i lohe ai keia keiki i kela olelo, o kona uwe ae la no ia me ka leo nui, a holo malu aku la ua keiki nei a noho ma kahi o Kai, a eia oia ilaila e noho nei, a hiki i keia la. Eia ka ninau ia oukou e ka poe naauao, ua kupono anei keia olelo a na makua i ka lakou mau keiki?  K. SALA.
Kahuku, Koolauloa, Ian. 25, 1875.

(NO KA LAHUI HAWAAII.)
KA HAUNAELE ONA BIA MA KA HALE O HOOKAEA, MA KAPAAKEA.

E ka Lahui Hawaii; Aloha:—
          Aia ma ke kakahiaka o ka la 11 o Ianuari, 1875. Ia wa no i hiki mai ai ke ao pouli o ka ona ma ka hale o Hookaea (k,) a ike ole iho la oia a me Luuloa k., i ka laua mea e hana ai. A eia iho na hana:
          1. O ke ku ana o Luuloa iluna aole he lole wawae me kahi palaka no nae maluna, a kau lole wawae ole aku la iluna o ka hoki me ka ike ole iho ia Malio, oiai, ua pulu i ka wai hoolapuwale.
          2. O Hookaea hoi, lalau aku la i ka pu ki manu a hooponopono aku la e ki i kana wahine, me Wiliama, aole nae he mau mea make o loko o ka pu, a ia manawa no ana e kulana nei imua a i hope, o ka manawa no ia o Kaoui w., i lalau ai i ka pu ma ke kua mai o Hookaea a kaili aku i ka pu a holo, mailaila aku a hiki i ko lakou hale, me ke alualu aku no nae o Hookaea mahope, a i ka wa o Hookaea i komo ai i ko Kaoui ma hale, nui ae la ka haunaele, a naha kekahi aniani puka aniani o ia hale. A ua akoakoa ae no hoi na kanaka he nui wale ma ka hale o Hookaea. A ua hoomaopopoia na inoa o kahi poe, a o ka nui aole i maopopo. A eia hoi na inoa o na kane:—Keaupuni, Papa, Kale, Kamai, Bila, Kawaihaku, Lohiau, Kaleo, Haupu w., Kaohulani w., Hulu k., Pala, a o Kuakea no hoi ka mea nana i hoopii, a loaa ai ka hihia maluna o Luuloa a me kana Eva, a me Hookaea. A o keia bia a lakou i inu ai, a kuai ai, na lakou no i hana. Eia na mea nana i hana ka bia, o Luuloa me kana Eva, Hookaea me kana wahine, Kale me kana Eva. A na Kale ma ka bia i wawahi ia ai e Bila, no ka lohe ia ana e pii mai ana ka makai e huli. A oia ae la ka huina o na hana ma ia la. Ua hoopaiia o Luuloa $100, Hookaea $50 e ke kanawai.  ***
          [Hilahila maoli makou i keia moolelo a kaumaha no hoi no na mea i hana ia. O Hookaea, he kanaka oia i loaa ka noonoo kupono, he makai mamua iho nei, a o kona komo ana ma keia hana, me ka lawelawe ana i na mea hooweliweli, o kona hoohaahaa loa ana no ia iaia iho, a lilo i kanaka lapuwale. Minamina makou no keia poe nona na inoa maluna ae a ke uwalo aku nei e hoopau ia hana, o haule lakou malalo o ka heluna o na holoholona.  L. H.]

Huakai ma Kaleponi.
HELU 2.

          I ke kakahiaka o ka la a makou i ike aku ai ia Kaleponi, ia makou e hoomakaukau ana e komo aku iloko o ke awa, pohu loa iho la ka makani, a kuu ia iho la ka heleuma o ka moku mawaho ae o ka nuku o ka muliwai. Malaila kahi a makou i kali ai a hiki i ka auina la, loaa kahi aheahe makani mahope mai o ko makou holo koke aku no ia a komo i kahi i kapaia ka "Puka Gula," o ka puka no ia e komo aku ai i ke awa nui o Kapalakiko. Aia ma ka aoao akau a me ka aoao hema ka aina kiekie, a ke holo nei makou mawaena o ka muliwai. Aia ma ka akau loa na kuahiwi, hookahi mauna kiekie o Tamilpais; mamua ponoi o makou ka mauna uliuli eleele o Diabolo, a ma ka hema loa he aina palahalaha. Nana aku la au ma ka aoao akau a ike aku la au he nui loa na puu liilii, ua like ke ano me na imu lanahu o kakou o Hawaii nei, eia nae ua paa loa i ka uliuli o ka mauu e ulu ana. Ua hai ia mai, aia ilaila kahi i hoomakaukau ia ai na lako no ke kaua ana, ke hiki i ka wa kaua. Maloko o ia mau puu liilii kahi i kanu ia ai na pu iloko o ka lepo. Ua hamo ia na pu i ka aila bipi a paa loa, alaila, wahi ia i ka lole, a he kepau iho paha mawaho o ka lole, a he keleawe mawaho loa, alaila ua kanu ia iloko o ka lepo, a oia na puu liilii a makou i ike aku ai. He pa kaua kekahi ma ka aoao hema o makou me na pu, a mamua ponoi kekahi,me na papa pu ekolu a eha paha. A mamua loa aku kekahi pa kaua maluna o kekahi wahi moku iwaena konu o ka muliwai. Ia makou e holo ana mawaena o keia mau pa kaua aole i ike ia aku ka nui o ke kulanakauhale, no ka mea, ua alai ia e kekahi wahi lae e oioi ana iloko o ka muliwai, o Black Point ka inoa o ua lae nei, a he pa kaua hou no maluna o laila.
          No ka malie loa o ka makani aole i hala keia lae ia makou a napoo ka la, a poeleele iho la. I ka molehulehu ana iho o ke ahiahi paa pu loa iho la na manu maluna iho o ka wai. He kohu makika na manu ke nana aku, no ka nui loa; na manu o kela ano keia ano, mai ka nui a ka liilii.
          A hala mai la ka Lae Eleele (Bla ck Point) ike aku la au i na kukui o ke kulanakauhale, aole o kana mai o ka nui o na kukui, a he mea kamahao no hoi ke nana aku i ka po. Me he mea la, ua hanee mai na hoku o ka lani maluna iho o ka honua, a ua hohola ia mai la ka lewa lani me kona mau malamalama a pau maluna iho o na puu me na papu o Kaleponi. He nani maoli!
          I ke ao ana ae o ia po, ike maka aku la au i keia kulanakauhale nui, o San Francisco kona inoa, a ma ka hopuna ana a na lehulehu Hawaii o Kapalakiko no ia. No hea mai keia inoa? I ka holo alua ana o Kolumebo (Columbus) i Amerika i ka makahiki 1493, ua holo pu aku me ia kekahi poe kumu misionari o ka aoao Pope no ka papa o Sana Francis; ua kapa ia lakou he poe Franciscan. I ka makahiki 1539, ua hele makaikai kekahi kanaka o lakou, o Mareko kona inoa, he kanaka Italia oia, hele loa aku la ia a hiki i Mesiko a hiki loa aku la i Kaleponi; a kapa aku la oia ia aina o San Francisco, Kapalakiko. I keia wa ua pili ia inoa i kahi o ke kulanakauhale e ku nei, aole i ka aina holookoa. I ko Mareko hoi ana aku a i kona poe, haanui aku la oia i ke ano o na mea ana i ike ai, a hele nui aku la kekahi poe o ia aoao ma Kaleponi a ma Mesiko e noho ai.
          Na ka poe Pope i kukulu ka Luakini mua ma ia wahi. Hookahi luakini kahiko loa o lakou e ku nei ma Kapalakiko i keia wa, ua oi ae kona mau makahiki mamua o ke kanaiwa-kumamaiwa, aneane hookahi keneturia. He hale lepo keia, pela no ka nui o na hale mua o Kapalakiko. Ua komo aku au iloko o keia luakini. He like no kona ano me na luakini Pope a kakou e ike maka nei. Ua kau ia na kii ma ka paia o ka hale. O kahi o ka papa himeni a me ka ogana, aia mamua o ke kuahu, a ma ka aoao akau o ke kuahu, he rumi liilii no ka poe hai i ka hewa. I ka la a'u i komo aku ai i keia hale, he wahine haole ka mea e hooponopono ana ia loko me na wahi keiki haole elua. E holoi ana lakou i kahi o ka poe himeni me ka wai a me ka sopa. Kamailio iki iho la makou, alaila, hele aku la au e ike i ka ilina waiho kupapau mawaho ae o ka luakini. Ua paa loa keia pa i na kupapau, ua oi ae paha kona piha i ko Kawaiahao. Ua aneane paha he haneri makahiki o ke kanu ia ana o ka poe make ma ia pa.
          Ua holo aku au iuka mai ka moku aku i ke kakahiaka o ka la Sabati. O ke kani ana o na bele o ua luakini ka'u i lohe, aole nae he hiona la Sabati maluna o na alanui o ke kulanakauhale. Ua hele na alanui a piha i na kane a me na wahine o na ano a pau—o ka elemakule a me ka ui, ka luahine, ka pupuka, ka maikai, ka makapaa, ka mumuku, ka oopa, ka nawaliwali, ka ikaika, kamalii me ka makua. E hele ana kanaka i o a ia nei: e holo ana kahi poe, e hele lohi ana kahi poe, e kahea leo nui 'na kahi poe, e akoakoa ana kahi poe. Ua hele na alanui a piha i na kaa o na ano a pau a me ka poe hele wawae, me ka poe holo kaa lealea, me na maauaua. Ua wehe ia na hale kuai a me na hale lealea. Aohe oe e manao aku he la Sabati ia; me he mea la he la lealea nui. Ia'u i ike ai i kela mau mea a pau, me ka lohe pu i ke kani ana o na bele o na halepule, aloha iho la au i ka leo o na bele Kula Sabati o Honolulu, a mahalo iho la au i ka malu o ka la o ka Haku iwaena o ka Lahui Hawaii.  (Aole i pau.)