Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 7, 11 February 1875 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
HOL Y BIBLE
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I.} HONOLULU, POAHA, FEBERUARI 11. 1875. {HELU 7.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.
[NO KA LAHUI HAWAII.]
Awake! for the Trumpet is Sounding.
Royal Diadem. p. 89.
1 Ala'e i ka pu kani kaua,
Ala'e, a e hoomakaukau,
Kahea ka Luna e naue,
Hoolohe, a naue ano.
CHO.—Hoouka a ku a hee aku,
Na koa kue o ka po,
Hoouka a mau, mai hoomaha
A lanakila'e kakou.
2 Kaei i ka pahi uhane,
Ke kahiko kaua a pau,
Ka pule, paulele, hoopili
Ia Ie su, a kaua a mau.
CHO.—Hoouka a ku a hee aku, &c.,
3 E naue na koa o Ziona,
Kupaa a koa'e no Iesu;
Kaikai kona bana iluna, E naue a ulupa pu.
CHO.—Hoouka a ku a hee aku, &c.,
4 Owai la na enemi kaua,
Na hewa, na kini onou.
Na kuko, na hula, na ona,
Na puali pii mai ka po.
CHO.—Hoouka a ku a hee aku, &c.,
5 Makena na enemi kaua,
Hookuli, palake, lalau,
Huhu, hoomaloka, kuemi,
Na mea ano like a pau.
CHO.—Hoouka a ku a hee aku, &c.,
HAWAII.
HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII IULESIA
NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA
MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.
MOKUNA III—HELU 9.
KE MELE a na Sairina—Silia a me Saribidasa—Ka bipi a ka La—Ka hookolokolo—Ka make ana o na Luina i ka ulia.
"E ke kanaka iloko o na paulehia o ke kaumaha! O na mea e ae a pau, hookahi make ana; aka o oe, aole o ka make wale no e kali nei nou, i lawa hoi i na kanaka a pau, aka, ua makaikai oe i kou ola ana i na aka o ka make. Ia oe o Silia, ia oe o Saribidasa e kali mai nei. Ia oe o Sairina hoopoino e kali malie mai nei, nana e hoano e i ka noonoo kanaka o na mea a pau e hoolohe aku ana i ka lakou mau mele. E like me ka puni ana o kekahi i na mele kahea a kekahi Sairina, pela no hoi auanei oia e hoowahawaha ai i kana wahine me na keiki mamuli o ka lakou mau hana kilokilo, a o na kahawai o kona puuwai, aole e kahe hou no ka home, a aole hoi e olioli hou i kona ohana, a pela no hoi lakou iaia."
Me keia mau olelo ano kupua o Kiesa i halawai pu mai ai me Iulesia i kona huli hoi ana aku. Ua noi ikaika koke aku la o Iulesia e a'oa'o mai iaia i ke ano o na Sairina, a pehea la e hiki ai ke pale ia ka lakou mau hana kupaianaha.
"He mau kaikamahine lakou ekolu no ka ohana hookahi," wahi a Kiesa, "e noho ana maluna o kekahi aina nani palahalaha, (o ke ala ia a kou moku e huli hoi aku ai), i anapuni ia e na iwi o ka poe make. O ka iwi keia o ka poe a lakou i luku ai, mahope iho o ko lakou hoowalewale ia ana. No ka nahenahe maikai loa o ko lakou mau leo mele, i hui pu ia me na huaolelo pahee kilokilo, me ka maopopo no o keia mau mea e hiki ole ana ia oe ke pale ae i na manao kupuoli o ka puni ana'ku ia lakou. Nolaila, i kou wa e kaalo ae ai i ua aina nei, e pani oe i na pepeiao o kou mau ukali me ke kepau meli, i lohe ole ai lakou i kekahi mapuna leo o na mele hoowalewale; aka, nou hoi, i lohe ai oe me ka poino ole, e haawi aku oe ia lakou i ke kauoha ikaika e hauhoa a paa loa i kou mau lima me na wawae i ke kia o ka moku me ka hoolanakila ole ae ia oe a hala kahi o ka poino, ina oe e noi aku, me ka hoalohaloha ana'ku ia lakou e hookuu ae ia oe, e hakii paa loa iho ia oe me ka hoolohe ole mai. Peia oe e pakele ai mai ka hoowalewale ia ana."
Noi hou aku la o Iule sia e hai mai i ke ano o Silia me Saribidasa, na mea ana i hai mai ai ma na inoa e makau. Pane mai la o Kiesa, "I ka holo ana mai Eiea ae a i Sarinakia, e kaalo ana oe mawaena o kekahi mau pohaku nui weliweli. Mai hookoke aku oe i kekahi a hookaawale i kekahi, aka, iwaena like, o poino koke auanei kou moku me oukou pu a pau. Aole moku i kaalo ae ma ia wahi i ole ka haulehia ana iloko o ka poino, a koe ka "Argo," i pakele ia mamuli o ka maemae laahia o ka ukana maluna ona—ka hulu o ka Hipa-kua gula, he mea poino ole. O ka pohaku nui o laua au e ike aku ai, aia ia malalo o ka mana o Silia. Malaila, iloko o kekahi lua mimilo hohonu ma ke kumu o ua pohaku nei, e noho mau ana ia me ka huna i kona maka; no ka mea, ina oia e hoike mai i kona kino holookoa, aole maka o ke kanaka, a akua paha e hiki ana ke nana aku no ka piha i ka makau. Malaila oia e kikoo mai ai i kona mau a-i loloa eono, e omo ana i na ia o ke kai, ke kohola, na moku me na kanaka oluna—a me na mea no a pau e loaa mai ana iaia. O ka lua o na pohaku he uuku iki mai, a aole i like ka nanaina weliweli me ka mea mua, aka, aia ilaila o Saribidasa hoomainoino, e inu mau ana i ke kai uli hohonu. Ekolu ana inu ana o ka la i na punawai o ka moana, a ekolu hoopiha hou ana o ka la hookahi; aka, i kona manawa e omo ai i ke kai, e malama loa a mai hookokoke aku, no ka mea, i ka manawa ou e loaa mai ai, aole loa e hiki ia Nepetune ke hoopakele ae ia oe mai ke omo holookoa ia ana. He ahona iki o Silia, no ka mea, me kona mau a-i eono, he eono ia kanaka o ka manawa hookahi, aka, o Saribidasa, iloko o ke omo hookahi ana, e hamo mai ana a pau loa."
Ninau aku la o Iulesia, ina e pakele ae ia mai na poino a Saribidasa, he mea hiki no anei iaia ke hakaka aku i ka lua me kana pahikaua; a pane mai la o Kiesa, mai manao oia he mau enemi laua e loohia ana i ka make a me ka eha paha, no ka mea, aole loa e make o Silia. Nolaila, o ka hookaawale loa no kona pakele, me ka hoolohe ole aku i kekahi o lakou, a koe wale no o Karetisa, ka makuahine hoi o Silia, malia paha o papa aku ia i kana kaikamahine aole make hanaino iaia. No kana mau hana ke hiki aku i ka aina o Tarinakia, ua kuhikuhi aku ia i na olelo ao i haawi ia mai e Tiresia.
Hahai aku la o Iule sia i kona mau hoa i na mea e pili ana no Sairina, a huna iho la i ka nui, i hopo ole ai lakou ma ka hoomau ana i ka huakai. I ka makaukau ana o na mea a pau, huki ia ae la na pea, a haalele mai la ia Kiesa; a mamuli o kona mana, ua hoomalie ia ka lewa, malino ka moana, me ka makani maikai mahope mai nana e hoihoi aku ia lakou nei a hiki hou i na kapakai o Itaka.
Aole paha i hala he haneri mile o ko lakou nei holo lanakila ana maluna o na ale lipolipo o ka waena moana, haalele koke mai la ka pa ana a ka makani maikai a Kiesa i haawi mai ai. Waiho malie iho la na mea a pau iloko o ka pohu ahe makani ole, me ka lula ana o ka moku, e paialewa ia ana io a ianei e like me ka makemake o na ale o ke kai. Hoomanao koke ae la no o Iulesia, ua kokoke lakou i ka mokupuni o Sairina, a ua mao ka makani mamuli o ka leo himeni o lakou. Nolaila, hoomakaukau iho la ia me na kepau meli, e like me ke kuhikuhi a Kiesa, a hoopaa 'ku la i na pepeiao o kona mau ukali, a kauoha aku la e hauhoa ia kona mau lima me na wawae, a hoomaka aku la na kanaka e hoe i ka moku me ka ikaika i hala koke ka aina hoopoino. Aole i loihi ua ike koke aku lakou i ka poe Sairina, a himeni mai la hoi me na leo nahenahe, penei:
"Pae mai e ka hiwahiwa i ko ke ao nei,
Nau i hookaulana ae ia Helene holookoa,
E Iule sia! E ku ka moku, e hoolohe i na leo nahenahe,
Ka hookipa aloha i ka lehulehu mamua ou,
A lohe i na olelo ao o ke ola pomaikai."
Pela iho la ka hoomaka ana mai o ka lakou mele. O na huaolelo iho la keia, a o ka leo hoi ua hiki ole i na pepeiao o Iulesia ke umi iho i na welina o ka makahehi. Ua lana koke kona manao e kapae ae i na olelo ao a Kiesa ina oia e hemo ana. Me ka uwe ana mai, ke koi hoalohaloha ana i kona mau hoa e hoolanakila ae iaia i huipu aku ai ia me na Sairina, aka, aole loa i hoolohe iki aku kona mau ukali i kona leo. Ua hoomau mai la no na Sairina i ke mele ana. Haawi aku la o Iulesia i na luina o ka moku he mau mauna gula, me na makana o kela me keia ano ina lakou e hookuu ae iaia; aka, hoomau aku la no lakou i ka hoe ana me ka ikaika, a hiki i ke kaalo ana o ka aina o na Sairina mahope, ka poe hoi nona ka moolelo a Kiesa i hai pololei mai ai ia Iulesia me ka huna ole. A ua pono no hoi kana mau aoao ana ia Iulesia, no ka mea, ua pinepine kona hui pu ana'ku i kona mau mana kupua ma ke mele hoowalewale ana i na malihini. Ua olelo ia no ka nahenahe maikai o ko lakou mau leo, ua kukuli mai la na akua, a ua kau malie na ao o ka lewa me ka hiamoe nanea ana.
A hala hope mai la keia pilikia, aole no i liuliu aku ko lakou nei holo ana, lohe aku la lakou i kekahi nakulu nui ane like me he hekili 'la, a hoomaopopo koke iho la no o Iulesia, o ka hoomaka ana ia o na ilio nana e anapuni ko Silia puhaka e hanu ia lakou nei, a ke noke mai la i ka hae. I ko lakou kokoke ana aku, ike aku la lakou i kekahi punohu uahi nui e pii pololei ana iluna, a lohe aku la i ka hoho o ke kai i ka pii ana mai ka luamimilo ae, a hookokoke aku la lakou nei me ka hookaawale aku ia Silia. No ka ikaika loa o ke au, ua nee ole aku ka moku, a no ka nakulu mau o ka leo o na ilio a Silia, me ka owe o na nalu; a Saribidasa, ua nalo aku la ka ikaika o ko lakou mau lima, a ua waiho wale iho la na hoe me ka lawelawe ole ia'ku. Haawi aku la o Iulesia i kona mau kanaka i na olelo paipai me ka i aku, "Ua oi aku ko kakou aneane i kahi o ka poino i ka wa a ka Pilikua Kalepeso i pani ai i ka ipuka o ke ana mamua o keia, aka, mamuli o ko'u hoomanawanui ana e na hoa alo pilikia, ua hoopakele ia kakou; a ano ke noi aku nei au i ko oukou lokomaikai e hoomanao ae ia lanakila ana o kakou, a e haawi mai hoi i ko oukou mau manaolana maluna o ka'u mau alakai ana, me ka hoao hou ina e ae mai o Iove i ko kakou pakele mai keia pilikia weliweli." Hoomau aku la ia i ka paipai ana i ka mea iaia ka hoeuli, me ka haawi aku i na huaolelo hoolana manao a kupaa, no ka mea, aia ma kona wiwo ole ma kana hana e lanakila ai lakou. "Ua ike aku nei au," wahi a Iulesia, "he pohaku iloko o kela mau ale e lulumi mai la, e hookaawale ae oe i ka moku mai ia wahi ae, i pakele ai oe me makou a pau."
Ua piha koke ae la ko lakou mau puuwai me ka wela i ke aloha no ko lakou alii opio mamuli o kana mau olelo hoalohaloha, a me na lima ikaika, ua eleu aku la ka hoe like ana, me ka hoamaopopo ole iho nae, he pohaku alai keia i ka ipuka waena e puka aku ai, a ma ko lakou hookaawale ana'e mai kahi a ua pohaku la e lana nei e hookokoke loa aku ana ma kahi o na pilikia a Silia. No ka mea, ua huna loa o Iulesia i na weliweli me na make a ua Silia nei, oiai ina ia e hai aku ia lakou, o ko lakou holo ana no ia e pee no ka piha i ka makau, a aneane auanei lakou i kahi o ka pilikia io. Aka, iloko o keia mau olelo kuoo a Iulesia, me ka hooko pololei i na mea i a'oa'o ia mai iaia, ua hiki ole iaia ke umi iho i kona manao koa, aka, kaei ae la ia i kana ili pu panapana, me na pahikaua ma kona mau lima a elua, pii ae la ia i ka oneki maluna loa, me ka haka pono o kona mau maka mao a maanei no ka hoea mai o ua Silia nei. Oiai oia hookahi e ku ana me na hiohiona o ke kanaka manao koa maluna o kona mau helehelena, puana ae la ia i keia mau huaolelo, "E na ale kawahawaha o ka moana, ke kau leo aku nei ko oukou makamaka, ka mea nona na papalina i hoopulu mau ia me ko oukou mau ehu waimaka, a ina e lanakila i keia la na kupua Silia me Saribidasa, alaila, na ke ahe lau makani e lawe aku i ko oukou mau lokomaikai e pae ma na kapakai o ka aina o Kiesa, e haawi aku i ka lono no Iulesia penei: mamuli o ke kono a ke aloha no kona mau hoa aukai, ua hiki ole ke uumi iho i ke koni ana a na aa-koko o kona puuwai Helene e kaua aku me keia mau kupua; ka mea nana e hoolau wi li nei i ka halelana nana i alo ua pilikia he nui wale iloko o na la i kunewa hope aku la. Aka, ina e haawi mai na lani i ka pomaikai a'u e noi ae nei, a i lanakila au maluna o keia mau kupua ino, alaila, e hauoli oukou e na alo hauliuli o ka moana kai lipolipo, e na ia o ka opu hohonu a noho lanakila, a e na mea a pau o ka lewa, mai wiwo, no ka mea, eia o Iulesia me kona mau hoa, he mau kauwa no ka noho'na lanakila. O ke aloha ka'u makana ano."
E holo nui ana kekahi sela o kekahi o na moku manuwa am ke Alanui Nuuanu, i ka Poalima o ka pule i hala iho nei, a mauka o Kaalaa hookui pu ana me ke kaa lio, haule ua luina nei ilalo, a manao ia ua make, mahope nae ua pohala mai a kauo ia e kona poe hoa i kai maluna o ke kaa paa lima.