Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 8, 18 February 1875 — Page 1

Page PDF (1.06 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
HOL Y BIBLE
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, FEBERUARI 18, 1875.  {HELU 8.

 

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

(NO KA LAHUI HAWAII.)
He Mele no Iesu. 7—6.

1. Ie su ke kumu waina,
He lala pili au,
A nona mai kuu pono,
A me ke ola mau.
Ie su ka wai hoola,
Ka punawai maemae;
E kulou au a inu,
I pau kuu makewai.
2. Iesu ka Mane lani,
B e rena Kamahao;
E ai no kuu uhane,
A maona no a mau.
Ie su ke Kahuhipa,
He keiki hipa au,
A nana au e apo,
A hii a kiai mau.
3. Ie su ke kalahala,
He keiki hewa au.
A nana no e kala
I kuu mau hewa a pau.
Ie su ka Puuhonua,
E holo aku au,
A pee iloko ona,
A malu no a mau.
4. Iesu ka makamaka
Ma kela la makau,
Ka la hookolokolo,
Ka Pale oia No'u;
Ma kona uwao ana,
Ma kona koko no,
Aole au e make,
A ola mau no au.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII IULESIA
NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA
MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.
MOKUNA III—HELU 10.

          AOLE no nae i hoike koke mai o Silia iaia iho, aka, hookokoke aku la no nae lakou nei, me ka hookaawale loa aku i ka pohaku o Saribidasa, no ka mea, ua ike koke aku la no lakou nei i ka weliweli o kona ano, me ke omo aku i ke kai hohonu, a luai hou mai la, a paila ae la mao a maanei, me ka owe nui o ka leo o ke kai; a i kona omo hou ana'ku i ke kai, waiho maloo iho la ka honua, me ka nani ano e o ka hohonu, a na ia mea i holoi ae i na ano makau mai na helehelena o lakou nei, a huli ae la o Iulesia e nana pono aku i ke ano o na lua mimilo. A i ka ike ana mai o Silia i ko lakou nei nanea, o kona manawa koke no ia i hoouna mai ai i na a-i loloa ona, a e like me na heluna o ua mau a-i nei, pela no ka heluna o na kanaka o Iulesia i pau aku i ke alapoho ia i ka manawa hookahi; ua kahea mai la lakou me ka leo ehaeha e kokua aku o Iulesia, aka ua hala e ka manawa, no ka mea, i ko Iulesia huli ana ae, hookahi wale no ana mea i ike aku no kona mau hoa aukai, o ke kau ana mai o na lima me ka peahi mai a nalo aku la. Iloko o na weliweli a ia nei i ike ai mamua aole loa oia i hoopiha ia e na kaumaha kupouli i like me keia, me ka hiki ole iaia ke haawi aku i kona lima makaukau e kokua i na manawa a pau ia lakou. Iloko o na pilikia o keia ano, me ka ulupa ia o ka moku e na ale huhu, ua haawi aku la o Iulesia i kona hooikaika ana a pau no ka puka aku o ka moku ma kela aoao o na pohaku weliweli, a he manawa pokole kaalo ae la lakou nei a hala aku la ua mau pohaku nei mahope.
          Pakele mai la lakou nei mai na make a Silia me Saribidasa, a me ko Iulesia puuwai ehaeha, me kahi koena uuku o kona mau ukali. Pae aku la lakou ma na kapakai o Sirinakira, o ko Iulesia lele ana aku iuka o ka aina, ike aku la ia i na bipi ma ke kula, a mamuli o ka maikai nunui o lakou, me ke ano o ka aina, (he ekolu mau lae onioni iloko o ke kai), hoomaopopo iho la ia ua hiki mai oia i ka mokupuni Tirianagula, kahi o ka bipi gula a ka La, ka mea hoi a Tiresia i a'oa'o mua mai ai iaia.
          No keia mea, ua ano hopohopo o Iule sia, o hana ia kekahi mea e ia a e kekahi paha o kona mau ukali i ku ole i ka makemake o ua bipi nei a ka La, a poino lakou, a nolaila, iloko no o ke ano nawaliwali no na mea o ka la i hala, ua koi ikaika aku la keia ia lakou e kau hou aku maluna o ka moku a e holo aku; aka, hooho mai la lakou me ka lokahi "aole o lakou makemake e holo aku me ka hoomaha ole mamua," ua hui pu aku la ke kanaka noonoo akahele o lakou, oia hoi o Iurilokusa, no ke ano pilikia loa. Ua hoohalike mai lakou i ko Iulesia mau aa-koni me he kila la, a o kona kino aole i like me ko na kanaka e ae, o ka moe a me ke ala ana ua like pu iaia, aka, o lakou he mau kanaka maoli lakou, aole he akua, a ua ike lakou i ka pono o ka ai a me ka hooluolu ana; a i ka po, he manawa noonoo ole ia nona na makani ino, aka, he manawa hoopalaka ia mau mea. Me keia manao iho la keia poe e kamailio ai mawaena iho o lakou, a no ko lakou ano hoopaakiki loa, ua hiki ole ia Iulesia ke hoole aku i ko lakou mau manao koi, a ae aku la e moe ma uka o ka aina ia po. Mamua nae o ko lakou hoi ana e hooluolu ia lakou iho, ua haawi aku la o Iulesia ia lakou i ka olelo kauoha, aole e kii aku a pepehi i kekahi o na bipi a lakou e ike aku ana, aole e hoopuka i na olelo pelapela, aole e hana i na hana lapuwale, aka, e malama loa i ka maluhia, a e like me ka ai i haawiia mai e Kiesa i ko lakou haalele ana iaia; pela lakou e oluolu maikai ai. No keia mea, ua ae pakahi mai la lakou a pau me ka hoohiki paa ana aole loa e uhaki i kekahi o na rula a ko lakou alakai i haawi mai ai, a ina o ka mea e kue ana, he hoopai kaumaha loa kona. Mahope iho o ka hooponopono ana i ko lakou moku a pau, hoi aku la lakou ma uka e paina ahiahi ai, me ka oluolu me na mea ai a Kiesa i haawi mai ai ia lakou, me ka hoomanao ae no nae me ke kaumaha i ko lakou mau hoa i pau aku la i kela mau kupuino o ka moana. I ke kakahiaka ana ae, ua hoomanao hou aku la no o Iulesia ia lakou no na rula, me ka papa loa aku aole e kii a hookahe aku i ke koko o kekahi o na holoholona a lakou e ike aku ai; aka, e noho oluolu e like me ka mea i loaa ia lakou, no ka mea, ke lohe mai nei no me ka ike ana mai a ka mea nona keia mau waiwai i na kamailio a me na hana a lakou.
          Ua ee pono mai lakou, me ka hoolohe pololei loa ana i ka leo o Iulesia no ka mahina hookahi; iloko o ia manawa, ua hiki ole ia lakou ke haalele iho i ua aina nei no ka inoino loa o ka makani, a hiki i ka pau loa ana o ka waina me ka berena a lakou i lawe pu mai ai. I ka pau ana o keia mau mea, ua kono ia mai la lakou e ka nele e hele huli aku mao a maanei i wahi e loaa mai ai ona ola no lakou, ma ke ano ia a manu paha, a aohe no hoi he lehulehu loa o keia mau mea ma ua aina nei. A no ia mea ua haawi ae la o Iulesia i ke noi ikaika i na akua o ka lewa lani, e haawi mai i kekahi mea nana e kapae ae i ka maloo o ko lakou mau naau no na mea ai, i kii ole aku ai lakou i kekahi mau mea i hookapu ia; aka, me he la ua pani ia'e la na pepeiao o ka lani, a i ole ua kauia mai la kona poino; no ka mea, i ke awakea oia la, i ka wa ana e kiai mau ana me ka hoomakakiu, ua kau ia mai la kona mau hiohiona e ka maluhiluhi, a haule aku la ia iloko o ka hiamoe hohonu, a ua ike ole ae ia i kekahi mea e hana ia ana me ka maopopo ole o na mea e hana ia mai ana e kona mau hoaaloha a e na enemi paha.
          Iloko oia manawa a Iuriloku sa i lawe ae ai i ka manawa nona, no ka mea, oia ka mea mana mahope iho o Iulesia, a hai aku la i na ukali i ke ano poino o ko lakou kulana. I ka weliweli o na ano make a pau, aka, mailoko mai o ia mau make, o ka poino pololi kekahi o na make ino loa, iloko o ka ehaeha a me ke kaumaha o ke kino o ke kanaka keia ano make e kau mai ai maluna o ke kanaka. I ke ano pomaikai ole o ka lakou imi ana i ke ola mahope wale no o na ia a me na manu, no ka mea, aole ano mao mai o ka makani e hiki ai ia lakou ke puka aku, aka, o ka noho wale iho la no a pau lakou i ka make, ina lakou e hoomau ana mahope o na manao kuhihewa o Iulesia e papa nei ia lakou, aole e lalau aku i na mea i haawi ia mai no ke ola o ke kanaka. Malia paha ua kuhihewa o Iulesia, aole keia bipi i ano e ae mamua o kekahi poe bipi e ae; a ina paha he bipi io keia na ka La, ua maopopo no ia lakou aole inu wai a ai paha o ka La, aia wale no ka makemake o na akua ma ka puuwai maikai o ke kanaka, a o kona haawi manawalea aku ia maikai ia lakou, a ua maopopo no hoi iaia, ua lawa ia mau mea ia lakou pakahi a pau.  (Aole i pau.)

NUHOU MAI MAIKONIA MAI.
Ka hana weliweli a ke Alii o Butaritari.

          Ma ka la 8 o Iune, 1874, ku mai ka moku kuna Ida, Capt. Eury ke kapena, ma ke awa o Butaritari. Ua lawe mai oia kokoke ekolu haneri kanaka mai Abaian mai, he huakai makaikai keia i na mokupuni o Makiu nei. Maloko o keia huakai, kekahi mau alii no ka mokupuni o Abaian, o Tekabunare a me Nabukitake, a me kekahi mau keiki a Tekaiea o Abaian i make aku nei.
         
I ke ku ana o ka moku ma ke awa, holo aku la he alii o Butaritari iluna o ka moku, ike oia i ka nui loa o na kanaka maluna o ka moku, pii koke mai la ke ano e o kona manao, no ka mea, ua lohe ia ka ohumu kipi a kekahi poe o Abaian i na huakai mamua, e lawe i na mokupuni o Makiu nei no lakou.
          Nolaila, aole oia i noho liuliu ma ka moku, kau aku la oia ma kona waapa, a hoi aku la me kekahi mau malihini alii. I ka hiki ana ma uka, hoolaha ia aku la ka olelo alii; "E pepehi ia na malihini a pau, mai Abaian mai." O ka hoomakaukau mai la no ia o na kamaaina me na pu, na pahi kaua, na mea pepehi no a pau. Ke hoopae ia mai nei kekahi poe malihini, ke akoakoa ae la ma ka hale lealea nui o lakou, i kapa ia ka inoa o Maneaba. Oiai, aole i laua mai na malihini ma ka moku, kauoha koke ia ae la na kamaaina e hoopuni i ka Maneaba me ka lakou mau pu, ua akoakoa na malihini i puka mua mai e makaikai ana i ka hale nui o lakou; kauoha koke ia mai la e kipu aku i na malihini. Aole nae i hui-pu ka manao o na kanaka me ke alii e pepehi hala ole i keia poe, nolaila ki wale ia aku la na pu me ka hoopololei ole ia i ke kanaka. I ka lohe ana o na malihini i keia hana a na kamaaina, pioo ae la, a holo aku la kela a me keia malihini i kahi e pee ai—ma ka nahelehele, a iloko iho o na hale o na kamaaina manao aloha, a au aku la hoi kekahi poe i ke kai, me ka manao e hiki aku i ka moku. I ka ike ana o ke alii, e au ana kekahi poe i ke kai, hoouna ia aku la ka waapa o ke alii me kekahi mau kanaka e holo aku e kipu i ka poe e au ana i ka moku. O kekahi hoahanau o ua alii la ke kapena o ka waapa, ua ona rama keia poe a pau, holo aku lakou e kipu i na kanaka e au ana, ma ia hana ana, ua ku aku la elua kanaka a make loa. Ike mai la ka poe i koe o ka moku i keia hana mainoino a ke alii, kahea aku la lakou i ke kapena, e huki ka heleuma a e holo ka moku i Abaian e hoihoi ia lakou, a no ka lohi loa o ke kapena, kii aku la no na ohua a huki mai la i ka heleuma, a kau ae la na pea, a holo aku la o Abaian ka ihu.
          Ia manawa no, oiai, e naholo ana kekahi o na malihini, a koe iho la na 'lii o Abaian iloko o ka Maneaba, ia wa no i hele ai kekahi elemakule kaukau alii, e noi aku i ke ola o na malihini imua o ke alii. A ma kona hooikaika ana, ua ae mai ke alii, aole e pepehi hou aku i na malihini. Hoakoakoakoa ia mai la na malihini a pau maloko o ka hale nui o lakou, a hoike aku la ke alii i kona manao, no kona hana ana i ka mea weliweli imua o lakou no kona manao lili i ko Abaian poe, no ko lakou manao ana, e lawe ia ana keia aina ma ka hakaka. A mahope iho o keia mau mea, hana aku la ua alii nei i ka hana hoolokomaikai i na malihini, ma ka haawi ana aku i ka ai, a me ka waiwai no hoi, mahope iho o na hana hooweliweli.
          Oiai e hana ia ana keia mau hana weliweli e ke alii ma Butaritari, aia makou me ke kaikaina a me ke kaikuahine o ua alii nei, a me na hoahanau a pau o Butaritari, ma ka mokupuni o Makiu, no ke komo ana i na hale pule elua malaila. Ua hiki mai nae ka waa kii mai i na hoahanau o ke alii a hoi nui aku la na hoahanau o ua alii la e ike i ka hope o ia mea.  R. MAKA.
Kunea, Pit ts Island, Sept. 1, 1874.

          Minamina makou i ka ike ana aku i ka hapanui o na opio Hawaii, i hele i na kula nui, no ko lakou hooko ole e like me na mea i ao ia ia lakou, oia hoi ka hana, oia hookahi ka mea nana e hoolako, a e hookuonoono i keia ola ana. Aole o ka palaualelo, pili wale, puneenee, a pela aku, oiai, o oukou no na pulapula e holomua ai keia lahui, ke malama nae oukou i ko oukou ola kino, aole o ka uhauha wale e like me na holoholona.