Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 8, 18 February 1875 — Page 3

Page PDF (1.12 MB)

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Feb., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

5 Mahina hou ..... 9 23.7 PM
12 Hapaha mua ..... 6 49.2 "
19 Mahina piha ..... 9 30.1 "
27 Hapaha hope ..... 11 20.3 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...6 41.7 AM. ..... Napoo la...5 47. PM
8 Puka la...6 38. AM ..... Napoo la...5 50. PM
15 Puka la...6 34. AM ..... Napoo la...5 54. PM
22 Puka la...6 30. AM ..... Napoo la...5 58. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Ua lohe mai makou no ka make ana o Mrs. Fanny Obeda ma Lahaina, i keia mau la iho nei.

          Ua halawai ka Aha Euanelio o Oahu ma Kaumakapili, mai ka Poalua a hiki i ka Poaono o ka pule i hala ae nei; ma keia pule ae e hoolaha aku no makou i ka moolelo o ua Aha la.

          Ke komo kalohe wale ia nei no ka hale noho o kekahi poe ma na po. E makai pono mai oukou e na kahu malama maluhia. Aia ma Kawaiahao ma kahi hana mau ia o keia mea.

          Iloko o ka makahiki hookahi i hala iho nei, ua ulu nui ka pono ma Iapana, ma ka hoomaka ana o ka makahiki 1874 he elua ekalesia hoolepope malaila a i keia wa, ua hiki aku ka heluna i ka umi.

          No ka nui loa o na manao waiwai e waiho nei ma ko makou waihona no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, nolaila, ma keia pule ae e panai aku ana makou he pepa kokua i ka LAHUI HAWAII, e manao mai oukou he manuahi ia no ka kakou wahi kamahele.

          Ma ka auina la Sabati hora 3, Feb. 28, e hoonoho ia ai o Rev. M. Kuaea i kahu no ka ekalesia o Kaumakapili. Ke manao nei makou aole i pono i ke komite ke koho ana ia hora no ka hana i olelo ia, e aho ka hora ehiku me hapa o ka po.

          HOOPOLOLEI.—Ma ka nuhou o Maikonisia i hoolaha ia e makou i ka pule i hala ae nei, ma na lalani mua o ka leta a Mr. Snow, ua hewa na huaolelo Kurila a me Ponape. Eia ka pololei: "E hai aku au i na hoololi ana o ko makou pono kivila ma keia mokupuni, Ualana."

          I kekahi o keia mau ahiahi iho nei komo mai la he hoaaloha iloko o ko makou keena, a i mai la, "ua eha ka puu la, he alani paha ka laau." Pane aku la makou, "aohe alani, ua hala o Alani i Maleka." Aohe nae i lohe mai, a o ke kaili koke ia ae la no ia o ka makou wahi hua, a nele iho la makou.

          Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Cyphrenes ma ka po Poalua iho nei i ku mai ai o Philip Phillips, ka haole kaulana a puni ka honua no kana mau leo mele, he lea maoli ke hoolohe aku. Hookah aha himeni i haawi ia oia i ka po o ka la inehinei ma ka luakini o Kaukeano, a ua huli loa aku nei oia i na panalaau o ka hema.

          HE MANA HILAHILA.—Ia makou e hele ana ma ke alanui Alii mawaho ae o ka pa o ka Hale Aupuni ike ia aku'la na paahao e auau kohana mai ana iloko o ua pa la. He hana hilahila loa keia a ku hoi i ka mahalo ole ia e ka poe maikai e maalo ae ana ma ia alanui. Ke manao nei makou ina e hana ia keia mea ma kekahi kulanakauhale naauao e ae, e hopu koke ia'na ka poe hana pela e na makai, a e hoopai ia me ke oolea. No ka luna o ka poe paahaa ka hewa i kona malama ole ana i keia poe, a hana lakou i ka mea i ku i ka lapuwale me ka hoino i ka manao maikai o ka poe maemae.

          Aole no i loihi loa ko makou mau la ma keia hana, aka, ua lawa no nae ka ike ana i kekahi mau rula o keia mea he hooponopono nupepa ana. O ka lawe ana mai i kekahi mea i pai ia e kekahi nupepa e aku a pai iho ma ka nupepa a kekahi me ka haawi ole aku i ka nupepa nona ia manao i kekahi wahi hoomaikai ana, ua like no ia me ka anunu ana i ko hai pomaikai. Ua haawi ia mai ia makou mai kekahi mai o ko makou mea haku manao ke mele "Hawaii kai a mau," no KA LAHUI HAWAII, a ua pai makou. Ua ike iho makou i keia pule iho nei, ua lawe ae ke Kuokoa a kope, me ka haawi ole i KA LAHUI HAWAII i kona haawina, oia hoi ke kau ana iho i ka inoa. Na makou kela mele, ua kuleanamakou e kue i na hana o keia ano, no ka mea, o ka lawe ana ia i ka pomaikai o kekahi poe e hooikaika ana.

Ke 'Lii Ka Moi Kalakaua.
Ka hehi lanakila hou ana i ke one oiwi.
KA MAALAHI MAIKAI O KE OLA O KA MOI ME KONA MAU UKALI.
Ka huliamahi o na makaainana me ka hookipa ana mai ia KA LANI.

          Ma ka Poalua, la 2 iho nei o keia malama, ua haawi aku la Ke 'Lii ka Moi Kalakaua me Kona mau Ukali i ke aloha i na kapakai o ka Repubalika nui, ka makamaka hoi nana ka hookipa pumehana, oiai ka MOI malalo o kona maluhia, a keehi mai la maluna o na papahele oneki o ka moku kaua Amerika Pensacola, no ka huli hoi ana mai i kona aupuni nei, kahi hoi a na makaainana aloha 'Lii e noho aku ana me ke kau nui o na manaolana no ka pomaikai o Kona ola kino a me ka holomua o Kana huakai makaikai. Ua haalele aku la ka Moi i ke one malihini malalo o ka wawalo o na pu a me ke kumakena o na hoike aloha a na makaainana o ia aupuni, a hoomaka mai la ka halelana e au i ke kai loa, me ka welo hanohano o ka hae kalaunu o ka Moi o Hawaii ma kona kia hope. Ua lanakila ka huli hoi ana mai o ka huakai alii ma ka moana, a aneane paha e hiki i ka hapalua o ka loa, loohia iho la ka moku i kekahi kikiao makani ikaika, a haki ka winiwini o kekahi kia, me ka paialewa ia o ka moku io a ia nei. Iloko o keia mau hiohiona ano popilikia o ka waena moana, ua malama lanakila ka moku hanohano i kana ukana makamae me ke ano wiwo ole i na ale hanupanupa, a hiki i ka malie ana o ka makani, a hana hou ia iho la na wahi i poino e like me ka hiki.
          Ma ka Poalima la 12, ua malama ia ka hoomanao ana i ka la i koho ia ai ka Moi KALAKAUA i Makua no keia Lahui, a i ka hiki ana o ka la i luna pono, oiai hoi ka Pensacola e palau hookahi mai ana i ke kai uli, ua haawi ae la na pukuniahi aloha no ia la i ko lakou mau leo kupinai, a holo aku la ka nakulu nakolo maluna o ka ili kai a nalo iloko o na welelau ahe makani. Ua malama ia ma ia auina la, maloko o ke keena aina, he ahaaina, a malaila me na aahu o na kanaka koa o ke kai i haawi mai ai na'lii moku i ke aloha ma ka lalau lima aloha pu ana me ka Moi, ma ka hoomanao ana i ka la i koho ia'i Oia i alakai no ka Lahui Hawaii. Ma ia hope mai ua malie maikai ka moana, a ua lawe haaheo mai ia ka ihu o ka Pensacola maluna o na ale.
          Ma ke kakahiaka nui o ka Poakahi, la 15 i hala iho nei, mamua iki iho o ka o ana mai o na kukuna o ka la maluna o Puowaina, ua hoohikilele ia mai la na puuwai aloha alii o ke kulanakauhale nei i ke kani uina a na pu ahailono, a i ko makou hoomanao ana'e, me he la ke kau nei no na huaolelo
          "E ala e Hawaii!
          O KA LANI a hoea mai!
          Kaei i kou apo
          O ka manaolana hauoli!"
          A kamoe aku la ka manao hauoli pi-o-o a pani ke kulanakauhale, a mamua o ka hoike pau ana mai o ka la i kona nani, e kahe makawalu ana na makaainana ma na alanui, a ku aku la ka piha i kai o Ainahou. Malalo o na alakai eleu ana a na komite makaainana he 13, ua ku ae la na pi'o ma ka palena mai o ke alanui Papu, kahi hoi a ka Moi e lele mai ai, a ma kekahi mau kihi o ke alanui, ua uhi paa ia lho la ke ala mai Ainahou a hiki i ka Pa Alii me na lau nahele, a ua hoike mai ke kaona holookoa i na hiohiona o ka hauoli. E welo ana na hae ma o a maanei, a maluna o na pi'o na pua i hoonaniia me na huaolelo "Hookipa aloha i ka Moi Kalakaua," "Kalakaua Imi Pomaikai Lahui," a pela aku. Oiai na makaaina e pi-o-o ana no ka hoomakaukau ana no ka hookipa ana mai i ko kakou Moi, ike ia aku la ka moku i hoohanohano ia me ka hae kalaunu e naue malie mai ana mawaho ae o ka nuku o Mamala, a me ke ano kelakela oia i nee malie mai ai a hiki i ke komo ana mai iloko o ke awa. I keia manawa ua piha ae la na alanui, a uluaoa o Ainahou i na makaainana, i ka nana'ku aole loa mamua ae i ike ia ka lehulehu o na makaainana ma na la o keia ano e like me keia.
          I ka hiki pono ana i ka hora 10 o ke kakahiaka, ua ike ia'ku ka iho malie ana iho o ka hae Kalaunu mai ke kiekiena kia o ka moku hanohano, a puana like mai la na leo kupinai o na pukuniahi koikoi me na bele o ke kaona i ka lono ua haalele aku la ka Moi i Kona home aukai, a ke alo ia mai la maluna o ka waapa 'Lii. Oiai ka Moi e aneane mai ana e pae, ua meha iho la ka lehulehu, a hohola ae la ke ahe makani eehia maluna o kela a me keia, a i ka hehi hou ana o Kona mau kapuai i ke one o Kona aupuni, me ka ike hou ana mai i na maka o kona mau makaainana, ua hapai ae la Oia i Kona papale a haawi mai la i ke aloha oiaio o ka puuwai alii. I ka hoomaopopo ana o ka lehulehu i keia mau hoailona o ke aloha, ua hookuu mai la lakou i na leo huro i hui pu ia me ka uwe hauoli, a piha pu ae la ka lewa luna me na leo wawa aloha 'lii. Ua kau mai la ka Moi maluna o ke kaa'lii i ukali ia mai e na Kiaaina Kamaki me Kapena, a iwaena o kekahi huakai nui, na leo mele, me na huro, i ukali ia aku ai Oia e na Komite Makaainana he 13, na Haumana Kula Sabati, na lala o ka Oihana Kinaiahi, na Koa Pualu me na Kaua Lio, a me na makaainana, me ka haawi ana mai o na leo lea a ka Poe Puhi Ohe i ke mele "E ola ka Moi i ke Akua." Ua pii aku la ka huakai ma ke alanui Papu a hiki i ke kihi o ke alanui Moi, a pii pololei aku la a hiki i ka Pa Alii. Malaila ua haawi mai la na opio Kula Sabati i ke mele "Hawaii kai a mau," me na huaolelo "Ulu Lahui e Kalakaua e," me ka hooleilei ana mai i na pua o kela a me keia ano. Ua hoi pololei aku la ka Moi i ka home alii Kinau Hale, a mahope iho o Kona ike ana i Kona ohana me kekahi mau luna aupuni, ua haawi aku la ka Ilamuku o ka la S. B. Dole, mamuli o na komite 13 i ka leo hookipa aloha o na makaainana penei:
          "E OLUOLU I KA MOI.—O makou Kou mau makaainana, a me ka poe e noho ana ma na kaiaulu o Hawaii nei, ke haawi aku nei i ka hookipa ana ia Oe, me ka olioli, i Kou huli hoi ana mai, mai na aina e.
          Ua kiai makou me ka makaala, i na loina o Kou makaikai ana ia Amerika. Ua hauoli piha makou i na hookipa hoohiluhilu a na hoa'loha Amerika o kakou i haawi lokahi pumehana mai nei ia Oe; a ua hoomaikai makou i na hookanaka, akahi a me ke kuo-o Ou e ka Makua i lawe mai ai i ka lakou mau hui launa ana.
          No ka makamua iloko o ko lakou moolelo, he Moi i Poni ia ka malihini a ia aupuni, ka poe hoi i hoike ae he mau Moi lakou a pau, a ua hooia mai ia lakou iho he mau kamaaina ihiihi i ka lakou malihini ihiihi.
          Ke hoomaikai aku nei makou ia Oe no ka holomua a me ka oluolu maikai o Kau huakai makaikai, a me ka huli hoi maalahi ana mai. Ke hoomaikai aku nei makou no ka lokahi me ka maluhia i luana iho nei oiai Oe ma kahi e. Ke hoomaikai aku nei makou ia Oe no ka hoomahuahua ia ana'e o na welina o ka hoa'loha a Kau huakai i kamoe mai nei mawaena o Kou aupuni a me ke aupuni nui ka mea hoi nana i hooluana nanea mai nei ia Oe me ka oluolu.
          Ano oiai Oe e hoi aku ana i Kou ohana ponoi a me na makaainana no ka hapai hou ana i ka hana a na Lani a me Kou lahuikanaka i kahea mai ia Oe, ke hui pu ae nei makou ma ka pule, e haawi mai ke Akua i ola loihi me na pomaikai ia Oe, a o ko kakou aupuni nei e hoolaulaha ia e na pomaikai, a malalo o na alakai ana a Kou lima me ka puuwai Makua, e ulu ka lahui ma na heluna a laupai me ka ikaika onipaa.
          E KA MOI:—Ma o ka inoa o na Hawaii a pau mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano, ke hookipa aku nei makou ia Oe e KALAKAUA i Kou one oiwi me ke ALOHA!"
          I ka pau ana, ua haawi mai la ka Moi i Kona mahalo, me ka hai mai, "He mau manao Kona e hai aku imua o na makaainana e pili ana i Kana huakai, aia nae ma kekahi manawa e aku." Ua haawi ia mai no hoi ka lono i na makaainana, e oluolu ana i ka Moi e hui me lakou, a hai mai no Kana huakai ma Aliiolani Hale, ke hiki aku i ka Poakolu (nehinei). Ua haawi aku la ka lehulehu i na leo huro aloha, a hoi aku la.

MALAMALAMA KE KULANAKAUHALE.

          Aole mamua ae i ike ia ka nani o ke kaona Alii o na mokupuni Hawaii e like me ka po Poakahi. Ua hiki ole ia makou ke helu pakahi aku i ka nani o na kukui o kela a me keia ano i kau ia ma na wahi kiekie a puni ke kulanakauhale mai na pali mamao mai o Leahi a hiki loa aku i na puu o Moanalua ma, ka pi ulawena a ka ula o ke ahi, me he la ua ala ae kekahi kupua ano pele a hoike mai la i kona nani a pau ke nana aku. A oiai hoi kekahi e ku ana ma ke kiekiena o Puowaina a huli mai la nana i ka waiho ae a ke Kapitala, ua hiki ole ke hoomaopopo iho i ke au o ka manawa. O ke kakau a na kukui i hoonaniia me na waihooluu a puni ke kaona, ka lele a na ahi-kao i ka lewaluna lilo, a me ka malamalama o na kukui a na keiki Kinaiahi he 700 a oi, ua hiki ole i ke kanaka ke hoomaopopo i ke ano o ka nani a kona mau maka e kilohi nei, a hookahi no mea i maopopo "ua pae lanakila mai ka Moi KALAKAUA ma na aekai o Kona one oiwi, a ke ala nei na puuwai Hawaii e hoike aku i ke aloha pumehana no ko lakou Moi."
          Ua kai ae ka huakai kukui lamalama ma na alanui o ke kaona, a ua kipa aku imua o ka Moi me na huro aloha ana, a mahope o ka hookahakaha hookipa aloha ana, ua hoi aku la lakou, a me ka lehulehu pu.
          "E ola ka MOI me na Makaainana i ke AKUA!"

          Ua ike iho makou i kekahi ili laau paina he 10 iniha kona manoanoa; e ike ia no maluna o ke pakaukau kuai buke o Henere M. Wini.

          HANAU.—Ma ke ahiahi Poalua, la 16 o Feberuari, ma Kaumakapili, hanau mai la kekahi kamalei makamae o ke au hooulu lahui mawaena o Manuel Gonlalvg a me Mrs. Kaonohi he keikikane.

          Ua makemake makou e hooloihi aku i na mea e pili ana no ka hookipa ia ana mai o ko kakou Moi, aka, no ka piha e o ka pepa, ua manao makou e hoopau aku ma keia pule ae, alaila e halawi piha aku no makou i na mea ano nui.

          PILIKINO.—I Honolulu iho nei ko makou makamaka J. M. Kealoha o Waikapu Maui, a ua huli hoi aku nei maluna o Kilauea. Ma ona la i lohe mai ai makou ua make ka luaui makuahine o ko kakou hoaaloha, Rev. W. P. Kahele, o Wailuku, iloko o ke kanawalu o kona mau makahiki aloha ino.
          —Na Rev. Mr. Kealoha i lawelawe no ke anaina pule ma Kawaiahao i ka la Sabati, Feb. 14, oiai ua hele ke kahu.

          E like me ka makou i hai mua aku ai, ua kamailio mai o Rev. Mr. Doane iluna o kekahi anaina nui no na mea e pili ana i ke ano o ka noho'na o na kanaka ma na mokupuni o Maikonisia ma, a me ka holomua o na hana a ka Haku. Ua mahalo nui ia kana mau olelo, a ua olioli na kanaka i ka lohe ana no ka nui o ka pomaikai o na hana a na kumu malaila. No ka piha loa o ka kakou pepa ua hiki ole ia makou ke pai aku; ma kana haiolelo ana ua kamailio mai la ia no kekahi wahi keiki o na mokupuni Maikonisia penei: "Ua nele lakou i ka lole ole, he wahi pau wale no, a ua haawi aku makou iaia he lole wawae maoli. Ua hoi aku kela a hoike aku la i kona wahi kaikaina, a ua makemake koke kona kaikaina e loaa ona lole wawae nona. Ua hele mai laua aole nae i loaa, no ka mea, aole a makou lole wawae hou o ia ano. Ua hoi aku la ia, a i ka lohe ana o kona hoahanau ia mea, ua oki ia iho la kahi lole wawae mawaena, a mahele iho la laua hookahi wawae i kahi a hookahi i kahi, a hele mai la i ke Kula Sabati.

          "LA KONOHI MA WAILUKU.—Ma ka Poaono Feb. 6, oia ka la konohi o na keiki o ka aina pua, ma Wailuku nei, ua ike ia aku kekahi poe kanaka a haole no hoi, ua pulu i ka ua liilii a ka ona; a ma ke kua ponoi o ko'u hale noho, e waiho a make ana kekahi kanaka ona i ka okolehao e like me ka puaa ka eku iloko o ka lepo, aole he ike ae. A iloko o ka heluna o ka poe i olelo ia ae la maluna, ua komo pu iloko o ia poe ka Lunakanawai Apana o Wailuku nei, pela ka ike a me ka hoomaopopo ana aku i ke ano maoli. I na pela, eia ka ninau, ua kupono iho la no auanei i na Luna Aupuni, ke hana e like me keia ke ano? a oia anei kahi kumu e loaa ai ka maluhia o ke aupuni a me ka Moi? a he hoolaupai ana paha i ka aina,i ulu hou ai ka lahui? O keia kekahi anoano ino i kanu ia iloko ponoi ou e Hawaii, a ua ulu ia a hua i ka hua awahia, mulea, a hoomailo i ke kino o ke kanaka, a he make ka hopena, oia ka hua i ohi ia mai noloko mai olaila. Ma Wailuku nei, i na la i aui ae, a naue nei, ua nui ka poe puhi okolehao, a pehea e loaa ai ka maluhia i ka aina, ina o na lima lawelawe o ke aupuni kahi e hana pu ia mea? E pono ke hoomanao ia kela olelo kaulana, o ka pono ke malama ia a haule mai na lani. Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono.  MAKAAINANA.
Feb. 8, 1875."