Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 9, 25 February 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Feb., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.

[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
5 Mahina hou ..... 9 23.7 PM
12 Hapaha mua ..... 6 49.2 "
19 Mahina piha ..... 9 30.1 "
27 Hapaha hope ..... 11 20.3 "

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...6 41.7 AM. ..... Napoo la...5 47. PM
8 Puka la...6 38. AM ..... Napoo la...5 50. PM
15 Puka la...6 34. AM ..... Napoo la...5 54. PM
22 Puka la...6 30. AM ..... Napoo la...5 58. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Ua lohe mai makou e haawi ana ka Moi he lealea Europa ma keia Poalima iho.

          Ma ke ku ana mai o ke Kilauea i ke Sabati iho nei, i loheia mai ai he inoino ka makani ma ke awa o Hilo.

          Ua piha hou ka kakou pepa o keia pule, a ua waiho ia kekahi mau manao a keia helu ae.

          Ua lohe mai makou ua oluolu i ka Moi ka huikala ana'ku i ka hapa nui o na kipi i paa iho nei ma Kawa.

          E hookohu ia'na o Rev. M. Kuaea i kahu no ka ekalesia o Kaumakapili ma ka auina la Sabati e hiki mai ana.

          Ua hiki mai ma Honolulu nei ke Kiaaina o Hawaii i holo mai nei paha no ka hooko ana i kekahi o kana oihana, he maikai kupono kona ola kino.

          Ua lohe mai makou, ua oluolu i ke Alii ka Moi ke kahea ana mai i kona Ahakukamalu e hui ma ka Poalua iho nei, aole nae i lono ia ka mea i hana ia.

          I keia la hora 7½ he halawai ma ke keena malalo o Kawaiahao, he halawai haipule no na kula o kela me keia ano, ke kono ia'ku nei oukou e na opio na makua e hoopiha ae i ke keena ma ia manawa.

          E holo ana ka Moi me ka Adima rala e makaikai i na kaiaulu o ka Mokupuni o Hawaii, nolaila e na kamaaina, eia mai ka Lani a kakou ke hele aku la e luakaha pu me oukou e ike hoi ia oukou kona mau makaainana.

          Ua loaa mai kekahi mau leta mai kekahi poe makamaka mai e noi mai ana e hoopuka aku makou i ka hopena o ka moolelo o "Iosepa Wilimota." Ua nana makou a ua ike he uuku wale no koe alaila pau loa, a ua manao makou e kapae i ka hoopuka ana aku ia moolelo.

          Ma keia kulanakauhale, ma ka la 18 o keia mahina, ua hoopomaikai ia ko makou makamaka o Mr. J. Ed. Bush a me ka lahui Hawaii, ma ka makana ia ana mai o kekahi opuu nani, he keikikane no ke au "Hooulu Lahui." Imua e Hawaii a laupai ka aina!

          O ka Poakahi i hala iho nei, oia ka la hanau o Keoki Wasinetona, ua malama ae na puuwai Amerika ia la i la hoomanao no ko lakou na-i aina kaulana, ua malama ae no hoi ke Komisina he wahi paina ma ka po ana iho ma kona home iuiu ma Nuuanu, malaila pu ae no hoi ka Moi, me kekahi mau alii kahi i nanea'i a hiki i na hora liu wale o ke aumoe.

          O ka huina pau o na hoopai imua o ka Ahahoomalu o keia kulanakauhale no ka M. H. 1874, he 587: na hookuu he 103; waiho ia imua o ka Aha Kiekie a maloko o ke kula hanalima he 166; huina o na hihia karaima 856; na hihia kivila 122; huina o na hihia i hookolokoloia he 978. Ua hookoa ia keia mai na hihia "hookaa auhau ole," he 700 a oi.

          Ma ka leta a ko makou makamaka o W. H. Cummings o ka "Ua Ukiukiu," e hai mai ana ua aahu ae ke kuahiwi Haleakala i kona koloka hau, a ua hoike mai la i kona nani ihiihi ma na kakahiaka o ka pule i hala iho nei. O na la keiki e ike ia'i ka nani o na kuahiwi o kakou, a ke hoomanao ae nei makou i ka nee mai a ka noe ma na aoao o ua kuahiwi kaulana nei, me ka lawe mai a ke ahe makani i na iniki hui a na omaka hau, e hoauau ana i na papalina o ka pii kuahiwi. "Aloha wale ia uka."

KA HAIOLELO ALII.
Ka Ulumahiehie o Kawaiahao.

          E like me ka makou i hai aku ai i na makaainana, ma ka pepa o ka pule i hala, no na mea e pili ana i ka Haiolelo a ka MOI; pela no i hoea mai ai ia la me ka hooko ia ana o na manaolana o ko kakou Makua 'Lii no kona mau makaainana; a o ko na makaainana hoi no ko lakou MOI.
          Ma ka Poaono iho nei, la 20 o keia malama, mamua o ka hiki ana aku i ka hora i hai ia no ka manawa o ka Moi e kamailio ai imua o Kona mau makaainana ma Kawaiahao no na mea e pili 'na i Kana Huakai, ua ike ia aku ke kai lalani ana ae o na kane, na wahine a me na keiki, me na helehelena ano hoihoi, no ka hoolohe Haiolelo Alii. I ka hiki ana i ka hora 12 awakea, ua piha pono ka luakini nui, a ua hoomaka ka hookeke ana i wahi e noho iho ai, a ua ku kekahi poe iluna. Ma kela a me keia aoao o luna, ua paa pono, a aohe wahi e komo aku ai. Maluna o ke kiekiena, kahi e Haiolelo mau ia ai, ka Noho Moi i uhi ia me ka Ahu-ula me na Noho Alii ma na aoao. Ka Hae Kalaunu o ka MOI HAWAII mahope mai, a he mau Kahili ma na aoao, a i ka nana aku a na maka, ua ano eehia maoli no ka luakini Kawaiahao.
          He mau minute pokole mahope iho o ka hora 12, oiai ka meha e uhi ana maluna o ke anaina, ua haawi ia mai la ka lono "eiae ka Moi," ku ae la ka lehulehu iluna no ka haawi ana aku i ke aloha i ka Moi me ka Ohana Alii o Hawaii, a haawi mai la ka poe puhi ohe i ka leo "E Ola ka Moi i ke Akua." Ua komo mai la ka Moi me ka Moiwahine mamua, o ke Keiki Alii Hooilina Moi me Ka Mea Kiekie R. Keelikolani, Ka Mea Hanohano Ke Kiaaina J. O. Dominis me ka Pua 'Lii Liliu Kamakaeha Dominis, Ka Mea Hanohano A. S. Clegeorn me ka Pua 'Lii Miriama Likelike Cleghorn, a me Ka Mea Hanohano Chas. R. Bishop, me ka Pua 'Lii Pauahi B. Bishop, me na Kuhina o ke Aupuni mahope mai. I ka hiki ana ae o ka Moi a me ka Ohana 'Lii ma kahi i hoomakaukau ia a noho iho la, akahi no a noho na makaainana. Ua kahea mai la ka Luna Hoomalu o ka la Hon. J. Moanauli i ka mea mua oia ka pule na Rev. H. H. Pareka. Mahope iho ua mele ia he himeni i hoomakaukau ia no ka manawa e ka Papa Himeni. I ka pau ana oia, ku mai la ka Moi me ke aloha ana mai i na makaainana, a heluhelu mai la i ka Haiolelo ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Haole.
          "Ekolu ae nei mahina piha mai ko kakou halawai pu ana ma keia keena a hiki mai i keia la. Iloko o ia manawa, ua aneane he elima kaukani mile i holo ia ma ka moana, a he eono hoi mau kaukani mile i holoia ma ka aina, a e hiki ana i ka umi kaukani mile i alo ia iloko o na ino o ka moana a me ka hauoki o na kuahiwi.
          Oiai i ko'u pae ana ae me ko'u mau ukali ma ka palena komohana o Amerika, oia hoi ke kulanakauhale o Kapalakiko, ua hookipa mai ko laila poe, ma na Papu a ma na Manuwa, ma ke kipu aloha ana, a me ka hoike ana no hoi i na hanohano a pau o ke aupuni. O Gen. Schofield ka mea nana makou i hookipa aku ma ka inoa o ke aupuni. O Gen. Schofield, ianei oia i ka makahiki 1872, i ke au ia Lunalilo, a ua launa pu maua. A i ko'u hiki ana aku, ua pumehana ko maua launa hou ana.
          I ka pae ana aku iuka o ka aina, ua hookipa ia makou e Mr. Otis, oia ka meia o ke kulanakauhale o Kapalakiko, i ukali ia e na puali koa me na pila i kai huakai aku ai a hiki makou i ka hotele.
          O na lilo o ko makou noho ana ma ia kulanakauhale, na ko laila poe no ia i hoolawa. E hoike mai nana keia i ka hua maka mua o ke aloha o ka lahui kanaka oia aina ia kakou nei. He hookahi pule o ko'u noho ana malaila, a naue aku la makou i ka huakai loihi, he 3,000 mile ma ke kaa ahi. Ma ka lokomaikai o  na luna kaa'hi olaila, ua haawi wale ia mai ia makou, he ekolu mau kaa'hi. He mau kaa nani launa ole.
          Ehiku la o ka lawe ana a ke kaa ahi ia makou, hiki aku la ma Wasinetona. Ua hele mai na Kuhina Nui e hookipa aku ia makou, a malaila no hoi i hoikeike hou ia mai ai na oihana hoohanohano o ke aupuni. Na koa a me na pila e kai huakai ana a hiki aku i ka hotele i hoomakaukauia e ke aupuni no makou.
          I ka oluolu koke ana'e o kuu omaimai ua hele aku au e ike i ka Peresidena, a ua hookipa lokomaikai aku kela ia'u.
          Malaila au i makaikai ai i na Hale Aupuni, a me ka Hale Ahaolelo Kau Kanawai o ia Aupuni. Ua puana mai ka Luna Hoomalu i na huaolelo kuhohonu o ke aloha ma ka hookipa ana ia makou.
          O na mea e pili ana i ke Kuikahi Panailike, ka mea hoi a kakou i manao nui ai ua maikai ka manao o ka Lahui a me na Luna Aupuni o Amerika, a ua koe wale no i na Komisina na hana e pili no ia mea, a ma na palapala hope i loaa mai nei ia'u, ua kakau inoa ka Peresidena Kalani i ua Kuikahi 'la, a ua waiho ia aku i ka Hale o ka Seneta.
          Ma ia kulanakauhale makou no na la ewalu, a holo aku la makou i Nu Ioka. Ma ia kulanakauhale no hoi ua hookipa ia makou me ka hanohano nui, a me ka lokomaikai lua ole o ko laila poe. Ma ia wahi ua noho makou ehiku la, a holo aku la i Nubelepeki. O kahi keia nana i hoouna nui mai na moku okohola, aka i keia manawa, ua hala ka wa no ia waiwai nui o ka aila ma ia kulanakauhale. Ua hookipa ia no hoi makou me ka hanohano nui ma ia kulanakauhale, na koa me na pila, a me na hookipa o na ano e ae. Ma Nu Hewena, ua hele aku au e makaikai i ka Halepule o Binamu, me na kumu mua a kakou kahi o lakou i poni ia'i. A hiki makou i ka po la ekahi o Ianuari ma Bosetona. Ua hookipa maikai ia makou me ka oluolu malaila, a ilaila no hoi au i halawai pu ai me Rev. Anesona, ke kumu nui i hiki mai ai maanei i ka M. H. 1864. Ma keia kulanakauhale ua hele au i ka pule ma ka Halepule Park Street, kahi a Binamu ma i haiolelo ai a holo mai i Hawaii nei. Ua hoolilo au i ko'u manawa malaila ma ka makaikai ana i na kula kaikamahine me na keikikane.
          Malaila aku a Loela, kahi hana lole, a me Waltham, kahi hana wati, a me na hale oihana hana o kela a me keia ano, a malaila aku makou a ka Wailele Kaulana o Niakala, a hiki loa aku i Kikako.
          Ma Kikako, ua luana makou no na la eha, a ua maikai no ka hookipa ana mai a ko laila poe ia makou. Ua makaikai makou i na mea kupaianaha o ia kulanakauhale. O kahi i pau ai i ke ahi a kakou i lohe mai ai mamua, ua paa i na hale hou. Me ka hikiwawe loa, e hoomaopopo kakou i ka nui o ka waiwai o ia kulanakauhale. Iloko o na makahiki pokole loa aole i oi aku mamua o elima, ua paa hou kahi i pau i ke ahi me na hale kalepa nui.
          Malaila aku makou hiki i Sana Luisa. Malaila no hoi makou i hookipa oluolu ia aku ai, a malaila au i launa ai me ke Kenela kaulana o Gen. Sherman. Ua piha no hoi keia kulanakauhale i ka waiwai, mai na hale hana hao, na hale hana dala a me ka nanahu.
          Ma Jefferson City, ua hookipa ia makou e na Hale Ahaolelo o ia Mokuaina, a malaila aku a Omaha. Ma Omaha, ua hookipa ia makou e ka poe Hui Malu o makou, me ka ihiihi a me ka hanohano nui. He po hookahi malaila, a hoi mai i Kaleponi, a mailaila i huli hoi loa mai no Hawaii nei maluna o ka moku manuwa Pensacola.
          Aole au i hele e makaikai i ka Hale Hoike Makahiki Nui o Amerika i kukuluia ma Philadelphia no ka makahiki 1876, o ka hiki ana oia Aupuni i ka hookahi haneri makahiki o kona noho aupuni ana; aka, ua aie au i ka lokomaikai o Colonel Forney oluna o ka manuwa Amerika Pensacola, i ke kii o ua hale 'la. Maloko o keia hale ua hookaawale ia he keena no na aupuni a pau o ka honua nei, a o Hawaii kekahi i komo. He keena kekahi i hookaawale ia nona.
          Oiai, ua hooili no kakou i kekahi mau mea ulu o ko kakou aupuni i ka hoike mai kahiki ma Pelekane, Farani, a me Auseturia, aka, aole nae he mahuahua, a o ka manawa keia e hooikaika ai kakou, o kela a me keia e hookupu ai no keia hana nui, i ike ia na mea ulu o ko kakou aupuni, a loaa malaila kekahi kumu waiwai kalepa me na aupuni nui o ka honua.
          Ua piha ko kakou mau kuahiwi a me na kualono i na laau o kela ano keia ano, a o kela opala keia opala laau a me na lau nahelehele, na mea kahiko, ua kokua wale no ia i na hana akeike akamai o keia keneturia.
          Ua aie nui no hoi au i ka lokomaikai o na kanaka o ke Aupuni o Amerika, i hoonoho mai ai i poe nana e kokua ia'u i ka hele ana ma ka'u huakai; oia hoi o Col. Wherry, he ukali no Gen. Schofield; Lieut. Commander Whiting, U. S. N.; Captain Temple, U. S. N.; Lieut. Totten, U. S. N.; Lieut. Palmer, U. S. A.; Lieut. Palmer, U. S. N.; Leut. Hooker a me Lieut Emery, U. S. N.
          Iloko o keia huakai helepuni ana, ua aie kakou i ke Aupuni o Amerika a me kona Lahui Kanaka no na lokomaikai oluolu a pau a lakou i hoike mai ai ia'u ma o oukou la. E hoike ana no hoi i ka noho launa maikai ana o ko kakou wahi Aupuni uuku nei, me ia Aupuni nui a ikaika, he makamaka oiaio no kakou.
          Ma ko'u hoomaopopo ana i ke kumu waiwai nui o ia Aupuni, ea puka mai no ia mai ka noho'na palaualelo ole o kona Lahui Kanaka. E hana ana ma ka po a me ke ao. O ka mahiai, a me na mea hanalima, oia na kumu waiwai o na Aupuni nui i ike ia mai kinohi mai o ka noho Aupuni ana o na Aupuni e a i keia wa. Ma keia mau kumu nui kakou e hooikaika ai, i hiki ai ia kakou ke ume mai i na oihana kalepa o na aina e a komo i ko kakou mau awa, a mai ko kakou mau awa aku nei na waiwai o ko kakou Aupuni.
          Ke nana'e kakou i hope, a hoomanao ae me ka ike ana i na hoopalaleha ana i ka ikaika o ke kino me na lima, e hoomaopopo ana no kakou, oia no kekahi o na kumu nana e lumai nei i ko kakou lahui. O ka palaualelo oia no ke kumu nana e wehe ae i ka ipuka e haule ai ke kino o ke kanaka iloko o na paulehia lua ana, a e hoomimino ai hoi i ke ola o ka lahui holookoa. A ke alawa'e kakou i hope, he kowa loihi, he mawae nui a akea, mawaena o ko kakou kulana i ko ke au o Kamehameha I., o ka poe i pau aku nei a hiki mai i keia au.
          Ua hoopomaikai ia mai ko kakou kulana, ma ko kakou ku ana i waena konu o ka Moana Pakipika, a ua loaa na alanui kupono kahi e hiki ai ke hoolala i ko kakou mau waiwai kalepa.
          O Kaleponi ma ka Hikina, o Auseteralia ma ke Komohana, o Kile ma ka Hema, a o Iapana a me Kina ma ka Akau. O keia mau aupuni a pau ke holo nei imua, a o kakou hoi, ua hiki ole ke kupaa i ke kulana hookahi.
          Me makou i holo pu mai nei maluna o ka moku hookahi o Colonel Steinberger, he Komisina i hookohu ia e ke Aupuni o Amerika i ke Aupuni o Samoa. Ua hoolilo keia Alii Koa i ke kau nui ana o kona aloha maluna o kela lahui kanaka ano kupaianaha, a he hiki ia kakou ke kapa'ku he koko hookahi me kakou. Ke hoomaka mai nei na aupuni nui e hoomaopopo pono o i na waiwai kalepa o ka Moana Pakipika, a ua komo kakou iloko o ke ala hou, a he mea haaheo ia kakou ke hoomanao ae i na hana akahai a ke Aupuni o Amerika ma Samoa.
          Nolaiia, e noho kakou ma o kakou iho, aka, e oni aku nae imua, i hiki ai i na aupuni nui i launa a i hoomakamaka mai ia kakou ke hii ae, a puali aku, me ka hooia iho ia oe e Hawaii ua kupono kou noho ana iwaena o na ohana o na aupuni kuokoa o ka honua!"
          I ka pau ana, ua ku mai la o Mr. A. Kalauli a heluhelu mai la i kekahi mau Olelo Hooholo, a na ka Hon. H. M. Wini i heluhelu ma ka olelo haole penei:
          HOOHOLOIA:—E haawiia na manao aloha o ka Lahui Hawaii i ko kakou Moi i aloha nui ia, Kalakaua, no Kana huakai i ka Aina o Amerika Huipuia, a me na menao mahalo i loaa mai ia Hawaii nei mai ia Lahui mai mamuli Ona.
          HOOHOLOIA:—E haawiia na manao mahalo o ka Lahui Hawaii i ke Aupuni a me ka Lahui o Amerika Huipuia no na hookipa maikai a lakou i pahola mai ai i ko kakou Moi, a no ka haawi oluolu ana mai hoi i kekahi o na moku kaua o ia aina, e lawe aku a e hoihoi mai Isia, mai Kapalakiko mai.
          HOOHOLOIA:—E paiia a hoolahaia keia mau olelo hooholo maloko o na nupepa Hawaii a me Enelani, a a hoounaia aku i hookahi kope o ia mau olelo i ke aupuni o Amerika ma o kona Kuhina noho la maanei.
          Ua noi ia e Mr. Z. P. Poli e pai ia ma na nupepa o ke kulanakauhale nei, a e hoouna aku i kope i ke Aupuni Amerika, ua hooholo lokahi ia. Mahope iho ua mele mai la ka Papa Himeni i ke Mele Lahui i haku ia e Ka Mea Kiekie Ke'Lii Liliu Dominis, "E ola! E ola ka Moi!" a hookuu ia ke anaina ma ka pule a Rev. H. H. Pareka.
          Ua puka mai la na Moi e like me ke komo ana aku a ukali mai la na makaainana mahope. Ua maikai a mahalo nui ia na hana o ka la, a ua ko ka makemake o ua makaainana o ka MOI KALAKAUA.