Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 9, 25 February 1875 — "KE KAHAKA O KA HEWA." [ARTICLE]

"KE KAHAKA O KA HEWA."

[" Ua heluhelu ia keia popa iinua o ka Alia Euanelio o OaHu, a mamuli o ko lakou kauoha keia hoolaha ia'ua."] O.wai la ua ka'nakn la i olelo ia ma ka palapala elua o Paulo i ko Tesalonika v Mok. 2:3? Ma keia oJelo a me na pauku e ]>ili ana, mai ka pauku ekolu a hiki i ka pauku umikumamalua e wanana ana o Pauio imua o na hoahanau a e hoike e ana no kekahi mea e hiki raai ana iwaena o ha ekaleaia ma ia hope niai. Eia ke kumu o keia wanana. Ua manao na hoahanau e hiki koke mai ana " ka la o KriHto." Oia hoi, e hoi koke mai ana o lesu Kristo mai ka lani mai a i ka honua nei e noho ai, a e hookolokolo i ko ke ao nei. Nolaila olelo mai o Paulo ia lakou, aole pela. " Mai pihoihoi oukou me he mea la e hiki koke mai ana ka Ia o Kristo." Mai puni oukou, no ka mea, e hiki e mai ana no mamua ka haule ana, a e hoike ia ae hoi ua kauaka la o ka hewa. Mamua ka haule ana alaila hoike ia " Ua kanaka la o ka hewa." Ma na pauku e pili pu ana me ke kumumanao, ua hai maopopo mai o Paulo i na ano o ke kanaka, o ka hewa a me kana mau liana. Ua kapa ia oia, "ke keiki o ka mnke—o ka mea kue mai—Hookiekie ae la iaia iho maluna o na inea a pau i kapa ia he Akua, a me ka me.a i hoomana ia; me he līaku la oia e noho ana iloko o ka luakini o ke Akua, e hoike ana iaia iho, oia ke Akua. O ka hiki ana mai o ua mea la, mamuli no o ka satana hana ana me ka mana a me na hoailona, a me kela mea kupanaha a ine keia mea kupanaha hoopuni. puni, a me kela hoowalewale anakeia hoo wale ana a pau ma ka hewa, iwaena o ka poe e make ana;" na mea aole i loaa ia lakou ka makemake oiaio, e ola aL Owai la ka mea iaia, a ia laikou paha e pili pono ktia mau olelo ? "kanaka o ka liewa, keiki o ka make, kue mai, hookiekie ae la iaia iho," a pela aku, Aole like pn ka wehewehe o ka poe imi "l 'ke aiio o keia mau olelo a Paulo. Ua manao kekahi, ua kapa ia na 'lii " o ke aupiini" o Koma " ua kanaka la o ka hewa." Ile oiaio no, he inau alii hewa loa kekahi o na 'lii o Koina. Aka aole e pili pono keia ■ nuu ano, a me keia mau liana a pau a Paulo i hai mai ai ma ka wanana, i kekahi o na.'lii o Koma. Ua manao kekahi poe 0 Mahometa ke kaula wahahee o Arabia, oia ua kanaka la o ka liewa. lie nui loa na mea i hoakaka ia mai e ka poe imi, a hoike mai i ko lakou manao, oia uo, a oia no i ko lakou manao, ua kanaka la o ka hewa a Paulo i wanana ai e hiki inai ana. Aole hiki ke kii aku a hookomo iloko o keia palapala na hoakaka ana a pau o keia manawa. Aka pehea Ia e maopopo ai ka oiaio? Owai la ka mea a Paulo i wanana ai ma keia mau olelo ? He 1800 mau makahiki i hala mai ka wa i*kakau ai o Paulo i keia mau pauku a hiki ia nei. Ina linli knkou i keia mau makahiki 1800 a loaa kekahi kanaka, a mau kanaka paha, ua like ke ano, a ua like ka hanaino ka Pauio i hoike mai ai " ua kanaka la o ka hewa," oia ka mea e maopopo ai ua loaa ke kanaka o ka hewa. E huli kakou. Eia ka Mua.—Ua olelo mai o Paulo nw ka palapala elua o Tesalonika mok. 2: 44 E hiki e mai ana mamua ka haule ana." lloaha keia hauk» ana? Oia ka haaīelo ana o kauaka i ua mea oiaio nei o ka ouanelio i hoike ia mai e Kristo a me na luuaolelo, a o na moa i haalele i keia mau oiaio nui ua haule iakou iloko o ka pouli a me ka hewa. Ua watisna ua luuaoleio no keia haule ana a uo kn haaleie aua i ka oiaio, 1 Tim. 4:1. " Ke oU lo paka mai nei ka uhane, a i ua manawa nmliope, e liaalele kekaīii ptx» i ka laauaoio, oia hoi na oiaioo kā euanelio, e maiama ana i na uhane, (na kn?nu) ht.H>punipuni." • 3. 44 E ike uui:i oukou i kela ; i na ia mahope e

hiki mai ana no ka poe hoowahawaha hilahila ole, a e hele ana mamuli o lo lakou kuko iho." I loane 2 : 18i " llikif ana māi o Ani Ivristo." Oia hoi ka mea kue ia lCristo a me kona pono. Aole anei e kupono keia mau olelo i ka Pope a i na Pope a me na hana o ka aoao Pope ? No ka mea maloko o ka ekalesia lakou mamua, a ua haule» Ua liaalele i na.oiaio nui a lesu a me na lunaolelo i ao mai ai. Ua hoomaka ia ka haalele ana i ka wa a na lunaolelo i kakan ai i ka lakou inau palapala* aole nae i ikea koke maiia manawa ke kanaka o ka lie mea alalai, e keakea aku ana, a laweJa aku ka mea keakea. Alailn, e hoike ia mai ua hewa la. E nana II Tes. 2 : 6—B. Ina keneturia mua mahope mai o na lunaolelo ua haalele liilii kekahi poe kahunapule a me kekahi hapa o ka ekalesia i na oiaip nui o ka euanelio, ua haule inai ka oiaio aku. A ua ulu ka aoao Pope mailoko ae o ka haalele ana i ka pono oiaio o ke Akua. 2 E nana pokole/kakou i ke ano o " ua kanaka la o ka hewa." Ua olelo mai o Paulo nona, he kue mai, hookiekie iaia iho me he Akua la e noho ana iloko o ka luakini o ke Akua. Aole anei kupono keia mau ano a me keia mau hana i na Pope i noho ma K<&ia ? Ua kue loa lakou i ka euaneiio. Ua hoomaau ka aoao Pope i na haipule, i na mea knpaa i.na oiaio a lesu a me na lunaolelo i ao mai ai. Ua hookahe lakou i ke koko o na haipule he nui wale ma Enelani a ma Farani a me na aupiini e ae o Europa. Ua. hookiekie ae la na Pope ia lakou iho maluna o na 'lii, maluna o na Moi a maluna o na Emepera. Ua hookauwa i na Uii, ua kipaku i na 'iii mai ko lakou noho 'lii ana. Ma ia mau hana ua lawe wale na Pope i ko ke Akua wahi Ua olelo kekahi o lakou aia i ka Pope ka hoonoho i na 'lii a na ka Pope e hoopau i na'lii. 3 Ua hana na Pope i na hana e ulu nui ai ka hewa. Ua kapae lakou i nīī kanawai o ke Akua. Ua papalakou i feimare a na kahuna Pope. Aka, ua olelo mai ke Akua, "E mahalo ia ka raare no na mea a pau," Heb. 13 : 4. Ua kukulu lakou i na haīe moneka a m& nakula nimera. Nui ioa na wahine Pope i kapa ia he viriginL Ua papa na Pope i ka olelo a ke Akna, aole e hoolaha ia, aole e heluhelu ia. Ua puhi ia i ke ahi na Baibala a me na Kauoha llou he nui wale. No keia mau hana a na Pope ua ulu nui loa kn hewa, ka pouli, ka hoomana kii, a me na hana e ae iwaena o na kanaka a me na lahuikanaka. Ua pili pono na olelo a Paulo i na Pope, " kanaka o ka he wa—keiki o ka make." No ka mea, ua hooulu nui lakou i na hewa, a ua alakai lakou i na kanaka he nui wale i ka make. " E noho ana iloko o ka luakini o ke Akua"—Oia kekalii olelo a Paulono " ua kanaka ia o ka hewa." Heaha ke ano o in oleio ? Ma na ana ua kapa aku 0 Paiilo o ka ekalesia ka luakinio ke Akua. 1 Kor. 3: 16, 17. "O oukou ka luakini o ke Akun—Ua loaa Tioi ka luakini o ke Akua, oia hoi oukou." Pela no hoi ma Korineto elua mok. 6: 16. ,c O onkou ka luakini o ke Akua ola." Pela no hoi ma Epeso 2 : 21, "Lilo ae la ia (ka ekalesia) i luakini laa no ka Ilnku." O ka Pope ke poo o ka ekalesia Koma, ua noho oia iloko o ka luakiui (ka ekak sin) o ke Akua, e hoiko ana iaia iho oia ke Akua. Ua lawo waie ka Pope i ko ko Akua wahi. Ma kana 01010 nona iho, ua hala 010, ua hala ole kana oielo, knua mau hana, kana mau olole hooholo, ua haia ole. Nana a uio kona poe kahuna o kala i ka howa o ka [h>o lawohala. Nana no o haawi i na kanawai no ka eka!esia. Ua lawo walo ka Po|h» i na inoa o ke Akua, Ua ao no oia i ka jwo 0 hookokoko aku iaia o olelo |H*iiei: ** Ko makou haku, ko makon akua ka Popo, ko alii o na Tii ka haku o na hakiu" *vHe akua hon ma ka honua noi, ua liko pu ko ka Popo alii aua mo ko ko Akua alii ana. 1 a oi aku ka mana o ka Popo tu&mua o na a pau i hana ia, a Uā pili i na mea ma ka lani a mn ka houun a ma ka po. Ua

hana ka Pope e like rae kona makemake iho. Ua hana i «a meai papa ia ma ke kanawai, a ua oi aku ia maniua o ke Akua." Oia kekahi ano o " lia kanaka la o ka hewa " ma II Tes. 2 : 9. "O ka hiki ana mai o ua mea la, ma?muli no ia o ka satana hana ana, me ka mana a me na hoailona, a me kela inea kupaianaha a nie keia mea kupaianaha hoopunipuni, a me kela hoowalewale ana ā me keia ana a pau ma ka hewa." Ma keia mau olelo a Paulo, ua hoike maopopo ia ke ano o ka aoao Pope. O na mea ike i ka moolelo o ka hoomana Pope no na makahiki he nui i hala, aole lakou kanalua iki, ua kripono keia mau olelo a Paulo i ka aoao Pope. Malalo o ka satana alakai ana, nana no e kokua ikaika i kela aoao, " Me ka mana." He oiaio no, he aoao ikaika loa ka aoao Pope. Ua inakau na lahuikanaka o ka honua nei i kela aoao. Ua hooulu nalalnnkanaka a me na 'lii maluna o ko lakou noho 'lii, ika huhu o ka Pope. " Kelamea kupaianaha 'a me keia mea kupaianaha." Ua kaulana loa ka aoao Pope no ka hana i na mea kupaianaha hoopunipuni. Ke hoike mai nei na Pope i ke koko o kekahi kanaka haipule i pepehi ia i ke keneturia eha. E!ua mau omole i hoopiha ia i kōna koko i kona wa i make ai a me ia koko ua hana na kahuna Pope i na hana mana hoopunipuni. Ua hoike ia ma Roma ka lole a Iesu a me kahi mau mea no Iesu a me na lunaolelo. Ke hoolilo nei na kahuna Pope i ka barena a me ka waina i io'maoli a i koko maoli. He mau hana kupaianaha hoopunipuni keia, e pili mau ana i ka hoomana Pope. I ka nana akn ua kupono a ua pili keia mau ano, a me keia mau hana a Paulo i hoike ai no " ke kanaka o ka hewa" i na Pope, a me na kahuna Pope, a me ka hoomana Pope mai.ke keneturia ehiku a hiki loa mai i keia keneturia umikumamaiwa e noho nei kakou. Aole kanaka e ae, aole he lalani kanaka, aole he hoomana e ae iloko o keia mau makahiki he tausani a keu aku i pili pono ai keia mau olelo a Paulo e like me ka pili i na Pope. E ninau mai paha kekahi, o ke ano hookahi no anei ia o ka aoao Pope i keia wa e noho nei kakou? oia ano hookahi no. Ūa like pu me mamua loa. Mamua iki ae nei ua hooiaha ia mai Homa mai, ua hala ole ka Pope. Ua like kona ano me ko ke Akua ma ia mea. Ke hookiekie nei ka Pope iaia iho. Ke hakaka nei oia me na Tii o kekahi mau aupuni o Eivropa. No keaha ? No ka mea ua hoole na 'lii i kona mana a me kona hooponopono ana i ko lakou aupuni a me na kanawai o ko lakou aupuni. Mauiua iho nei, ua hoao kekahi kauwa o ; ka Pope e kipu ia Bisimaka ke kuhina uui kaulana loa o Perusia, a i ka hookolokolo ana i ua kanaka kipu la, ua hai mai oia, "No ko Bisimaka kuei ka aoao Pope a me na kahuna Pope, ua manao oia e kipu a make ua kuhina nui la." A pela no hoi ma Ilaiia. Ua lohe pinepine kakou iio ka paio o ka Po[>e me ke Mii o ke aupuni o Iialia. No ka mea, ua hoolo o Vitoa Etuanuela ke alii, i ko ka Poj>e mana maluna o kona aupunL A i keia manawa he nui loa ka manao a nie ka olelo iwaena o kekahi hapa nui o na kanaka ma Enelaiu, ke aupuni o ka mea kaulana o \ltoria, no ka hana o ka aoao Po|>e makela ait(nuii Ua hoopuka mai kekahi kuhina kaulana loa o Mr. GIadston& he palapala. Ma kela palaphla ua wohewehe nuiia no na oielo hooholo o ka PojH\ Fa kue ka kela mau olelo hooholo i ka pono o na aupuni a i ka inaliihiao na lahuikanaka. I!e mau oWIo e makau ai na *lii t ina e malama >a keia mau olelo e na makaainana» Ile mau ole* k> hoala kipi a me ka haunaele iwaena o kanaka. Ua hai maopo)K> mai o Mr. Gladsione ma keia palapaia, ua like ke ano o ka aoao !\>|>e i keia mknawa me kona ano i na ke(ieturia mamua ioa aku. Ua i mai oia, ina lilo kekahi kanaka mamuli o ka I no e hiki i ua kanaka ia e noho I ho».4>he me ke kipi ole i ke alii o ke aupu-

nL Ua pai ia k§ia palapala e Mr. Glad8tonc a he nui na tausani o ia palapala i hoolaha ia ma Enelani a ma na aina e no hoi. E lilo ana keia i kumn e makaala nui ai na 'lii a me na lalmi, a pela i na haua hookiekie wale a ka Pope. E hai aku au ia oukou, e ka poe e heluhelu ana i keia palapaia, i l§ekahi /nau mea i iiana La ma Mesiko i keia makahiki i kaa hope ae nei. . He hana keia e maopopo ai he apo like ko ka" aoao Pope i keia wa ine ' kona ano i na kenetUria mamua !oa" aku. He lahuikanaka mamuli o ka aoao Pope ko Mesiko. Ekolu mau makahiki i hala ae nei ua lioouna ka Papa Misionari Auierika elua misionari e hele e hoolaha i ka euanelio iwaena o ia lahui. No ke kula kahunapule ma Kapalakiko la.ua. Ua hele lauo, a heomaka i ka laua hana ma kekahi mau kulanakauhale ma Mesiko. Ua haioielo laua Ina la Sabati, ua ao aku ia no hoL Ua hoolaha na Baibala, na Eauoha Hou a me na buke e ae. Ua hoopuka laua he nupepa. • Ua holomua ka laua hana. Ua hele mai kekahi poe i na kula a i na halawai. Ua haalele kekahi ruau kane a me na wahine i ka hoomana Pope, a ua huli maima ka olelo a Iesu a hoomana i ke Akua. No ka holo pono o ka hana a na misionari, ua ala huhu mai na kahuna Pope. Ua huhu loa lakou no ka makemake o na kamaaina i na halawai, na kula a me na palapala a na misionari. I ka la 2 o Maraki o ka makahiki i hala ae nei, ua hele mai i ka hale o ka misionari he poe powa 200 paha ka nui, e uwa ana, penei ka lakou olelo—" E ola na kahuna Pope, e make ka hoolepope." Ua wahi lakou a naha ka pani puka a komo aku iloko o ka hale o ka misionari. Ua wawahi a aihue i na mea a pau o loko 0 ka hale. Ua pepehi lakou ia Mr. Stephens (Kivini) ka misionari a make loa. Ua w%he ae a lawe ia aku la ka lole a pau e paa ana ikona kina Ila lawe ia akuka kana mau buke a puhi i ke ahi, a me kana Baibala e paa ana ma kona | ka ī —- pepehi ia a ua pahi ia kela Baibala i W ahL A pau keia maa hana maiuoino, ua hele kekahi o kelapoe powa iloko o ka halepule Pope a hookani lealea i na bele. Ua manao lakou e pepehi i ka lua o na misionari, oia o Mr. Watkins ma ia mauawa hookahi no.ua hoonoho ia ke kauaka nana e pepehi a make loa, a ua hele ua kanaka la i ka hale o Mr. Watkins ehoomake iaia. Aka, ua holo aku oia mai ka hale aku a pakele kona ola. Ua pepehi no hoi na kanaka Pope i kekahi haumana a na mmonan a make loa ma ke alanuL L a pepehi me ke kuhihewa i kekahi kanaka. Ua kuhi lakou oia ka mea hooponopono i ka nupepa o na misionarL Uaoki iai ka pahi a kokoke make kekahi kanaka opiopio he haumana īa ua na misionarL Ua hoouna, ia 1 kekahi haumana he mea ai, he ono ua kawili pu ia me ka meaawaawa e make ai ke ai ia, Aka, no kona makaala loa a no kona manao ua hana kolohe ia keia mea ono, aoie ia i ai a make, oa pakele kona ola. Ua olelo ia eia ke kumu o keia mau hana, o na kahuna Pope 110 ke kumu. 1 ka la hookahi mamua ae o ka make ana o Mr. Kivmi ka miaionan ua haawi ke kahmia Pope ma ia knlanakauhale he haiao o hoala ana i ka mauao ino, ka manao huhu iloko o na naau o kona aoaina kaaaka i akoakoa mai e lohe t kana mau obk ne* nei keknhi delo a ua kahnna k: tt O ka lwu i hoohua mai i ka hna ino, he po«io e oki īa a hiki ilalo i ka mole. A na oukou # noonoo a e hoomaopopo i ke»a oleio e liko me ko oukou makemake iho. n He olvlo nane ea—Aka i ka nana aku ia oWo a m» »a hana e hahai koke ana o * ">» u hoomaopopo k« iHini, n * k*h«n« o o* «an ka laau iiio, ma manao oukou e ht ia a make loa pon<x Ua hopn » a imu k*kalu o Mapoeaana i peoeki la Mr. Kb Vmu a na paa no hoi ke kahaoa Pope nana Ma haiaix He eHaio no aolo hana ka aoao PtMw ma na anp«niapan. No keaha » Noka m*a, aole hiki. Ua wmlimnhmia loa I»r» kooUk» i» U AM bm «ina pouli, iwaeua o ■» Uhui iKKHnMa i han» n ki na K*m •lil» »«• ***» nm* Imm im M««ikv\ Akao »w> »»« o k« lV|w, m lik» p* «m» i m * *m» m w*ki • )««W '• V» Un« k* h«w» 1* no u.