Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 9, 25 February 1875 — KA HAIOLELO ALII. Ka Ulumahiehie o Kawaiahao. [ARTICLE]

KA HAIOLELO ALII.

Ka Ulumahiehie o Kawaiahao.

! E like me ka makou i hai aku ai i na [ makaainana, ma ka pepa o ka pnle i hala, no na mea e pili ana i ka Haiolelo a ka Moi; pela no i hoea mai ai ia la me ka hooko ia ana o na manaolana o ko kakou Makua 'Lii no kona mau makaainana; a o ko na makaainana hoi iio ko lakouMoi. Ma ka Poaono iho nei, la 20 o keia malania, mamua o ka hiki ana aku i ka hora,i hai ,i& ka mānawa o kā Moi e kamailio ai iinua o Kona maii makaainana ma Kawaiahao no na niea e pili 'na i Kana Huakai, ua ike ia aku ke kai la- | lani ana ae o na kane, na wahine a me na keiki, me na lielehelena ano hoihoi, no ka hoolohe Haiolelo Alii. I ka hiki ana i ka hora 1*2 awakea, ua piha pono ka luakini ua hoomaka ka. hookeke ana i wahi e noho iho ai, a ua ku kekalii poe iluna. Ma kela a me keia aoao o luna, ua paa pono, a aohe wahi e komo aku ai. Maluna o ke kiekiena, kahi e Haiolelo mau ia ai, ka Noho Moi i uhi ia me ka Ahu-ula me na Noho Alii ma na aoao. Ka Hae Kalaunu o ka Moi Hawaii mahope mai, a he mau Kahili ma na aoao, a i ka nana aku a na maka, ua ano eehia maoli no ka luakini Kawaiahao. Ile mau minute pokole mahope iho o ka hora 12, oiai ka meha e nlii ana maluna o ke anaina, ua haawi ia mai la ka r lono " eiae ka Moi." leu ae la ka lehuleim j iluiia no ka haawi ana aku i ke aloha i | ka Moi ine ka Ohana Alii o Hawaii, a liaawi mai.Ia ka poe puhi ohe i ka leo u E Ola ka Moi i ke Akua " Ua konio inai la ka Moi me ka Moiwahine mamua, o ke Keiki Alii Hooilina Moi me Ka Mea Kiekie R. Keelikolani, Ka Mea Hanohano Ke Kiaaina J. 0. Dominis me ka Pua 'Lii Liliu Kamakaeha Dominis, Ka Mea Hanohano A. S. GIegeorn me ka Pua 'Lii Miriama Likelike CIeghorn, a me Ka I Mea Chas. K. Bishop, me ka j Pua 'Lii Pauahi B. Bishop, me na Kuliina o ke Aupuni mahope mai. I ka hiki ana ae o ka Moi a nīe ka Ohana Lii ma kahi i hooinakaukau ia a noho iho la, akahi no a noho na makaainana. Ua kahea inai la ka Luna Hoomalu o ka la Ilon. J. M(x\nauli i ka mea mua oia ka pule na Kev. H. H. Pareka. Mahoj>e iho - ua inele ia he himeni i hoomakaukau ia no ka nianawa e ka Papa Himeni. I ka pau ana oia, ku mai la ka Moi me ke aloha ana mai i na makaainana, a heluhelu mai la i ka Haiolelo ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Haole. 44 Ekolu ee nēi mahina piha m «i ko knkou hnlaw.ii po nna aiH keia ke*»n» h hiki «nAi i keia 1«. Il >ko o ia ninniiw»», ua «neane he eiima kaukani mile i h >to i« in« ka moaua, a he enn<» hoi nnM« kaukam niile i holoia ma ka nma, a e hikī sna » ka umi kaukant mile i alo ia iloko o na ino o ka moaua a me ka huooki o na kuahiwi. Oin» i ko'u p»e ana ae-mo ko'n mau ukali ma.ka p*l«na komohana o A neriki, oi.-i hoi k«> liulauHknuliale o K;ipil-4kik«), ua ho.iKipi mai ko hilu pot\ m-» n;v a ma ua Mhouwa, bqh ke kipu hu», a me ka n«iiko nua no h.»i » na hnnohMio n pau o ke nuiiuui. O C5en Schoft'ki ka ni*»a nana m »kou i lw»oHip)i Hhu m 4 M m<»* o ke »ununi. O |<cbvliehU »«"ei oia i k^nu» Kalnki 1874. i ke au ia l.unaMo, a uaUuua pu m*n% A i ko'u liiKi *«« akū» ua puuie Imna ko tn*u« Uoiu h »u aua. 1 ka p«e «nnmk»» inka o k« aina. ua hoo« kipn ia ni vkou e Mr, Otis, oia k* Mei* o ke kalan*kuuh.* ! e o K «p-iUkiko, i uknli la t* oa uumIi Ko.t tne 04 p«U i kai buakal aKu ai a h*ki m»koo i k« hvlele O uh li'o o lu» mikou noh« an* ma ia ku* UuakauiMle, na ko Uila pue no i* » hwla\va. K t o.ke mai an« ke*a i k» liua maka «uua o ke aluha o k« Uhnī kan»k« oia aina <a k*kou nei. Uo hookahi pule o ko'u n>.)ha ana m*UiU. a «aue aku U makou i ka huaaai Unhi, lie 3 (KH) miU m* ke k*a ahi. >la ka lo*<Mttai*4i o na Un* kaVhi ola»U. ua ha*wi w «le ia mai la makuu, hv «**olu iuau kaa'Ui. H« euau kaa u»ui uuaa ole.

Ehika la o ka iawe an* a ke kaa ahi ia ra»koo, hiki aku la ma Wasiofttona. CJa hele matna Kaliiaa Nui e hookipa aku ia m;ikou, amnUiia no hoi i hoiHeike hou ia mai ai na oihana hoohanohano o ke aopuni. Na kaa a me na pila e kai haakoi ana a hiki aku i ka hotele i hoomakaakauia e ke aupuni no mak'Mi. I ka oluolu koke ana } e o kuu omaimai ua hele aRu au e ike i ka Pewa'elena, a oa bookipa lokomaikai aku keia ia'u. Maiaila au 1 makaikai ai i na Hale Aupu* ni, a me ka Hale Ahaoleio Kau Rdh»āwii o ia Aupuni. Ua puana oiai ka Luna Hoo» maiu i na haaofek> kuhohoou o ke aioha ma ka hookipa ana ia makon. ' O na mea e pili ana i ke Kuikahi Panan like, ka mea hoi a kakou i manao nui a«, na maikai ka maoao o ka La'nui a ine na Luna Aupuni a ua koe wale no i na Komisina na hana e pili no ia mea, a ma na palapaia hnpe i ioaa ma» nei ia'u, oa kakau inoa ka Peres'dena KaUni i oa Kuikahi 'la, a ua waiho ia ako i ka Hule o ka Seneta. Ma ia kulanakauhaie makou no na 1a ewalu r a holo aku ia makou i Nfu loka. Ma • ia kulanakauhaie no hoi ua hookipa ia makou me ka iianohano oui, a me ka iokoinaikai lua ole o ko laila poe. Ma ia wahi ua noho makou ehiku la, a holo aku ia i Nuhelepeki. O kahi keia nana i hoouna nni enai na moku okohpla, aka i keia nnnawa, ua huk ka wa no -ia waiwāi nui .o ka aiia ma ia kuianakauhale. Ua hookip« ia no hoi makou me ka haoohano nui ina ia ku 4 iaoakauhule, na koa me na pila, a nie na hookipa o na ano e ae. Ma Nu Hewena, ua hele aku an e makaikai i ka Hkiepule o Binamu, me n« kumu mna a kakou kahi o lakou i poni ia*i. A hiki makou i ka po la ekahi o lnnmri mi Bosetona. Ua hookipa maikai ia mnkou me ka oluolu maiaila, a ilaila uo hoi an i halawai pu ai me Rev. Anesona, ke kumu nui i hiki mai ai maiane< i ka m. H. IS(>4. Ma keia kulanakauhale ua hele au i ka puie ma ka Baiepule ParK Street, kahi a Hinamu ma i haioleio ai a hoio mai i Hawaii nei. Ua hooliio au i ko'u manawa maiaila ma ka mHkaikai anai ua kula koikamahine ine ua keikikane. Muiaiia aku a Loela, kahi hana lole, a me Wft]tham, kahi 'liuuu wati, a me na ha 4 le luna o keU a me keia ano, a malaila aku makou a ka Wailele KauUna o Niakaia, a hiki loa aku i Kikako. ! Ma Kikako, ua luana makou no na U I eha t a u» maikai no ka hookipa anamai » ko laila poe ia makou. Ua tu«kaikui makou | i na kupaianMha o ia kulanakauhale O kaiii i pau ai i ke ahi a kakou i lohe mai I ai mamua, ua paa i na hale hou. Me ka j hikiwawe loa, e hoo«n>»opopo kakou i ka nui o ka waiwai o ia kulanakauhale. Iloko o na makahiki pokole loa a >ie i oi aku inamua o elima, ua paa hou kahi i pau i kt aht me na haie kalepa nui. Maiaila aku m,tkou hiki i S*na Luisa. Malaiia no hoi makou i hookipa olu«*lu iu aku ai, a malaila au i launa ai ine ke Renela kauiann o Gen. Sherinan. Ua piha uo hoi keia kulānakduhalti I Ra weiwai, uiai na haie hana hao, na hale haoa daia a me ka nanahu Ma Jefftrs>n O ty, na hookipa ia makou e na M;«le Ahnolelo o ia Mokuaina, a malt>ia hku a Oiiiioa Ma Omaha, ua hookipi la makou e ka poe Uui Malu o makou, nie ka iliiihi a me ka hanMhaoo nui. He po hook<thi mnlwiln, » hoi uiai i Kalepv»ni, a mail iiU i hnli hoi loa mai no Hawaii nei aiaiuuao ka moku mannwa Pensacola. «u i hele e ika H«l« Ho>ke Makahiki Nui o Am«rika i knkuiuia ma PhiUdelphia no ka uiakahiki 1870, o ka lnki ana oia Aupuui i ka hv»okāhj hanen Q)i. kahiki o koua iioho «opuui ana; aka, ua aie • u i ka lok»Mū4ikai o C«'lonel Foruey oluu * o ka inatio«ra A«n«'rika i ke kii o ua h*le 'ia. M*toko o keia hale ua h*HM ia he kr«M* no na aupuni a pau o ka h o«iuw «ei, ao Hawaii kekahi I ko»»o l!v keeoa k<*kahi i fcook«a*ale ia o»ma. otai, ua hooili oo kakou i kekahi mau mi'n ulu o k<i kakr>u aupun» i ka b«»i«f n»« lahiai <na Pelek»ne, F-.rani, a me Aua«*tu fiā, «ka, aole h«> mahaahua, a o ka keia • hvH»ik*tka ai kakou, o «*)* * keia • hv»okupu ai eo ke«a nu», i ike ia na «R*a ulu o ko kakvta aupuni, « hu aa ouUiU ketuUi kumu waiwai kakpa iue ua aupūni uui o ka hoiiua. Ua piha ko kakoa »u»u kuahiwi a me n* kinalono t o» Uau o keU ano k**«a ano, a o keU op*U fc*>a vu>*U U*u a we na Uu a«« htlehete, na aahiV*, ua kokua wra'a ao ia i ni han* nk*m*i o kt ia kf»wUr««. Ua »ie uu« tio tioi au i ka lokōinaikaiu u« kauaka * k«» Aupuni o Amrrtk«, « uiai ai i ikh» iiana e koku« i»« i kā kl^ īma eua ka'u iiuakai; oia hoi o Cai. Wheii v, - * *

he ok»lr no Gen. St4ir»iieidi fc*ieirfe 6omk* dder Wh«ting t U. S N » G«ptajii Teo>rfe, U S. N.; Lieut. TMtt©o, U. £. N ; Li©ot. PAliner, U. S A ; Lieut Palmer, U S N.; Le«t. Hooker, a me L«ent Ecpery f U. S. N. lioko o keia haakai helepāai aoa, ua aie kakoa i ke Aupani o Afuerika a oie koaa Lahui Kanaka no na kikam&iluM oiuolu a pau a lakou i hoike mei ai ia'u ina o onkoa ia. G hoike no bui ika noho iauna maikai aoa o ko kakoo Aupuni uuka oei, me ia Aupuni nur a ikalkai be m&ka* tnaka oiato no kakou, Ma ko'u hoomaopopo «na i ke kumu wai* wei nui o »a Aupuni» aa p jka mai no ia mais ka noho'oa paUualelo oiē.o koaa L»ahai Kanaka. . E haoa ann oia ka po ame ke ao. oka mahiai, a me na «nea-lipoalima, oia ua kumu waiwai ona Aupuoi nui i ike ia mai kinohi mai o ka ooho o na Aupuoi eai keia wa, Ma keia maa kumu nui kakou e hooikaika ai, i hrki ai ia kakoa ke nme mai i oa oihana kalepa o na aina e a komo i ko kikou mau awa, a mai ko kakou maa awa aku nei oa waiwai o ko kakoa Aupuni. Ke nana 4 e kakmi i hope, a heomanao ae me ka ike ann ina hoopnlaleha ana ika «aika o ke kino me na lima, e hoomaopn* po ana no kakou, oia no kekahi o na koma 'nana e lumai nei iko kākou iahui. Oka palauolelo oia no ke kumu nana e wehe ae 1 ka ipuka e haule ai ke kioo o ke kanaka iloko ō na panlehia lua sna, a e hoomimino ai hoi i ke ola o ka hhui hoiookoa, A ke alawa'e kakou i hope, he kowa loihi, he mawae nui a akea, mawaena oko kakoa kulana ikoke au o Kamehameha 1., oka pt)e i paa akn nei a hiki mai i keia aa. Ua hoopomaikai ia maī ko kakon kulana, ma ko k»koii ka ana i waena konu oka Moana Pakipika, aaa loaa na alanui ku fc pouo kahi e hiki ai ke hoolala iko kakou mau waiwai k»lepa. 0 Kaleponi ma ka H«kina t o Ausetprslia ma ke Komohana, o Kile (na ka Hema, a 0 lapana ame Kina m i ka Akau. O keia mau aupuni a pan ke holo nei imua, a ō kakou hoi. ua hiki ole ke kupaa i ke kuloi na hookahi. Me makon i holo pu. mai nei maluna o ka moku hookahi o C«>lonel he f£pm sina i hookehu ia e ke Aupuui o Amer»t[a ike Anpuni o Samo». Ua hoolilo keia AUi Koa i ke kau oui ana o kona aloA* hti maluna 6 kela lahui kanaka ano kup% A Mnaha, ahe 'niki ia kakuu ke kapn'au be koko hookiiHi me kakon. Ke hoomakamai nei na anpuai nui e hoo oaopopo pono i na j tvaiwai kalepa o ka Moana Pakipika, a ua komo kakou iloko o ke aia hou, a he mea haaheo ia kakon ke hoomanao ae i aa hana tknhai a ke Aupuui o Amenka ma Samoa. NolaiU, e noho kakou ma o kakou iho, aka, e oni aku nae imna, i hiki ai i na aa« puai nui i Uuoa a i hopmakamaka mai ia kakou ke hii ae, a pn>li aka, rae k i hooia iho ia oe e Hawaii ua kupouo koa noho aoa iwwena ona ohaua ooa aupuni kuokoa o ka huuua !'' 1 ka pau ;\na. ua kii mai !a o Mr. A. Kalauli a holuholu mai la i kekahi niau Olelo HooUolo, a na ka Hod. H M, Wini 1 heluUelu ma ka oleio haoie jieuei: Hooii >Loi4: —E haawiia na maoao alo* ha oka Lkhii Haw*ii iko kakou Moi i «loba nui ia, K»lak«ua, no Kaua huakai i ka Aiut o Amerika lluipuia, a eae na ma~ uao inahilo i K>aa mai ia Hawait iiei «»i i.i L*hui mai mamuli Oua, Hooh i.oia:—K h lawiia na maaan maha> lo oka Lahui H tw«ii tke Aupuni ame Ka L;ihui o Amenaa Huipaia no na hoo* kipa maikai a lako* i pahoU mai ai i ko k*koQ Moi, ano k«* haawi olaolu aaa m«i u>i i K.ekahi owa maku kaaa ola aiu«, e Uwe aku a e haiHoi nai UU, i u KapaU* *»ko mai. Hooh^loia:—R paiia a ho<>UHaia k*ia nau ulelo hooholo maloto ona nupepa Mnwaii am« KneUm 4 aa hoonnaia aka t k«ip« o \a iuau olelo i ke anpani e Amenka laa o koaa Knhiaa aoho la ne». Ua noi ia e Mr Z, P, Poli o jvii ia ttiV o ke kuliuiakauhale nei, a e luKnma aku i kojv i ke Aupuni Amerik ? % ;ua UvK>hok> lokahi ia. Mahojv ihv> xva j mele niai U ka Puj\a ilimeni i loe Mele J L ihiii i haku ia e K iMoa Kiekie Ke 'Lii j Liiiu K ola! KoU kai Moi ī" i a hookuu ia ke anaina ma ka im!e a Eev. |H H.PawU I l'a |wk* uui Una Mvvi e libf me ke i kvMno au*aku, a ukali uiai U iw* imkauuj naua maW}ie> Ta luaik.ū a nuiHalo n»;i fia lui v» ka kv a ko ka »ttakv v iuake » o ua uuk>4auias\a o ka Mvh