Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 9, 25 February 1875 — NO NA KIURE HE UMI MA O H. N. KAHULU. [ARTICLE]

NO NA KIURE HE UMI MA O H. N. KAHULU.

E K> L ihui H'umii.—Aia ma ka nupi'pa Feb. 20, kekahi tnan kolaiuu iiKiuaa o kekahi o na kiure i nolio ina ka hihia o ka Moi kue ia Abigaila 3laikai. no ke kuai a ine ka haawi ana i k i waiona i kekahi niau kanaka Hawaii. I a (U( aku au iioko o keia kio-wai inauao kuhihewa o kekahi niau kiure. i kakau inoa ia, 11. N, Kahulu, no ka inanao eike a e loaa kekalii wahi hunahnna e hiki ai ke houkaliua iUo i ka mauao ajx>uo i na kiuie he uuii i ai i ka mea i h<>opii 'ia» ak;i, aole iloko o kana niau weliewehe ana i ioaa kahi ipuka e hiki ai i ka iehulehu ke a|»ono i keia hana ku[Kiianaha a na kiun' he uiui. lioko o na IwiHHionia i hala ae nei, ua laha aku iuiua o ka lehulehu ke ano o keia hihia, uolaila, iioh 4 hoi au e wehewehe nui aku ana i ke ano o na olelo e pili ana i ka hilu i, aka, i inao|x>{H> ai h\»i« nie ke kuawiii ole a me ka hni )u>o-

kelakela akamai ole e )ike me ke ano o ka Kahulu i okakala ae nei iloko o ke Kuokoa, e*hoike pokole aku no hoi au i ke ano nui o na inea i hana ia imua o ka Aha Klekie. Ua hoike mai na hoike he ekolu —ka mua o Keoki—nana i hana ka bia a nana i haawi mamuli o ke kauoha

a Abigaila, oiai he kanaka' oia ; aole wahi ana he maopopo o ke ano ona a ona ole o ka bia ana i haawi ai; he dala—he hapaha kai loaa mai no na bia nei; a ua haawi aku no hoi oia ia Abigaila. Ua maopopo ia kakou ma keia hoike he kanaka ia, he mea lawelawe no kona haku no Abigaila—a no Abigaila ka waiwai, nona no hoi ka manao, o ka hooko wale ana aku no ka Keoki e like /ne ka olelo a kona haku, nolaila, ua maopopo aole no Keoki ka hewa e like me ka keia Kahulu e hoolauwili nei, a e hoopilipili ana, aka, no Abigaila, e like me kona ae ana imua o ka Aha Hoomalu, a i hooia ia mai e keia hoike, kona kahu ponoi. Ua olelo nae keia Kahulu, ua olelo mai o Keoki aole keia bia wahi ana he mea ona. Aole a Keoki olelo }>eia, e keia Kahuiu, i kona ninau ia ana, peneia kana olelo—he mea momona, o ka ona a ona ole aole i maopopo iaia. E keia Kahulu, ina ua paumaele oe i kau hana ma keia hihia, mai hooinaemae oe ia oe iho ma ka hooana i ka olelo a na hoike, e i iho no oe no ka n ui o kou niākemake e kokua ia Abigaila, ua iiookomo iho oe ma kahi hemahema o ka Keoki mau olelo i na wahi huaok-lo e kokua ai i ka hemo o kau mea i hooikaika ai. Ua ane like no ka olelo a kekahi niau hoike elua me ka Keoki; ua loaa mai ka bia ia laua mai kahi o Abigai!a, a mamuli o ko laua inu ana i ua bia 'la, ua | ona laua. 0 na hoike a pau i ku imua o ] ka Aha Kiekie, ua kokua i ka haawi ia | ana aku o ka bia i keia mau kanaka, a ! me ka uku ia.ana. aku o ka hapaha dala, i haawi ia aku ia Abigaila, traole 110 hoi he mea i ku mai a kue i keia mau olelo a keia mau hoike, (koe wale 110 ka manao o na kiure he umi.) Eia nae no ke ake nui loa o keia Kahulu, a me kona | mau hoa kiure, ana i paipai aku ai j)aha i iloko o ka rumi kiure e like me kona ano | mau nia ia wahi, ua kapae loaia ae la ka | olelo a keia mau kanaka, i hooia ia mai ma kekahi mau kumu nui o ka laua olelo e ka poe e noho pu ana me Abigaila, oia o Keoki. A aole no hoi he hoike i olelo mai ua ona e keia mau kanaka inamua o ka'lioi hou ana aku i kaUi o Abigaila. He mea e akaka ai ka ōiaio o ka keia | mau kanaka olelo, ua imi ia kekahi hoiI ke i ka hookolokolo mua ia'na o keia i liihia, oia hoi—ka Moi kue ia Pilipo, a j kukulu ia mai e ka aoao juile e olelo ana | o keia mau kanaka ua inu i ke kini, a mahope inu aku la i ka bia, a no ke kini ! ke kumu ona, aka, o ua lioike 'la ua hoi- | hoi hou i kana mau olelo, no ka mea, ua ; ike kona lunaikehala e kokua ana oia i ka hewa, a ua noi aku oia e hoihoi h>u inaij kana mau olelo, oiai, he haku wale no kana olelo mainuli o ke kono ia mai e kokua i }xikele ka poe nana i hana keia hewa, a na kiure hoi e hoouhiuhi a i imi ai e kala nuiiloko aku o ka rumi kiuiw Ma kahi au e A'i Lah ui llmwii i kukulu ai i na kumu o kou ahewa ana i na kiure, ua piha a ua akaka no i ka leliulehu. Ua olelo i>e ua ae o Abigaila ua hana oia i ka hewa itnua o ka Aha Hoomalu, a he oiaio no ia mea, aole i hoole ia, a oia mau olelo ua lawe ia mai 110 imua o ke kiure. oiai ua hoojv\aia ma ka buke o ia Aha a ua heluheluia mai iuuia o ke kiure, a oia heluheln ia ana ni;ii, ma ke ano no ia o ka hoike oiaio, a nolaili, |>ehea la e liiki ai i keia Kuhulu, a me kona mau hoa o ka hulu-like ke hoole i ka olelo lioike i waiho ia mai—-ke pakui ia aku keia tve aua a ka mea i liana i ka hewa me ka olelo a na lioike, ua mao}>ojH). ke o.k» e kahuli ka iuhuhk> maikai o na kiure, mamuli o na manao pili wale, ua hewa ka mea i hoopii ia—-a i aku uei au, aole lio kanawai e, kuhikuki ana i kekahi kiure i kahi e hiki ai a e ai ka hunahuna o ke kumu kanalua iioko o ka mauao o ke kauaka hvH>jH>no no ka hihia oW o Al*igaila; a aole hoi iioko o ka ike o kekaui kanaka ka hiki iaia ke hookahuli i ka !nao)to]*t le* o ka hewa i haua ia : mamuii no o m hoike maikai e like ine ka olelo imua o

keia kiure, iio ka mea, ua akaka loa; a o 'ka hoomahinu ana aku a keia Kahulu ma ke ano o ke kanawai, he houaku wale ana no ia o ka mea i paumaele e ake ana e nalo iho. Aka, e Ka Lahui Hawaii, \ mai kanalua oe, oia mau kaaniui e oni mai la iloko o ke Kuokoa, o ke kulapa ho{>e loa ia o ka ia i ku i ka ihe—ua eha. Aloha no paha o Kahulu—i ka hele olohelohe iloko o keia mau la mamuli o kau mau hoikē i ka ino a me ke kolekole ana 0 ka noa ana a me kona mau hoa i nao ai ua nalo. Ma ka hoike pokole ana o ka moolelo a keia Kahulu i haku mai nei maloko o ke Kuoleoa, penei ke ano nur: 0 Keoki ka mea i hewa nia ko makou, na kiure, noonoo ana, aole o Abigaila, nolaila, ua })ono no na kiure he umi; ina aole no Keoki ka hewa no ka Lunakanawai Hoonialu, no ka ae ana e hoopii aku o Abi--1 gaila imua o ka Aha Kiekie, aole no o | Abigaila i ku i ka hewa, a ua pono no i na kiure ; a ina aole no ka Lunakanawai i Hoomalu ka hewa, no ka Lunakanawai 0 ka Aha Kiure a me ka Loio Kuhina no ka ae ana e hoolohela keia hihia, aole no ! he hewa o Abigaila a m°! ke kinre; a ina ua ike ole ia kahi e pono ai o Abigaila a me ke kiure, alaila, he mea akakaloa ma na Pauku Kanawai Karaima a me ke Kivila, ua hemolele loa o Abigaija, ano ia mea, ua hupo na mea i ike ole e like me ka ike o keia mau lamalama o keia lahui a loea ma ke—kanawai, oia hoi na kiure lie umi i kala ai ia Abigaila,—o keia ae la ke ano nui o na manao o keia mau kolamu manao o na ma o Kahulu. Nani! Lipolipo! I ko'u manao e Ka Lahui H-nvaii o keia Kahulu ke pookela (?) ma ka ike kanawai, a he kanaka kupono loa no—no ka wehewehe ana mai i ka pilikia o ka hihia i ike maopopo ia ua hewa. 0 kahi akamai loa o keia Kahulu, ina kakou e hoomaopopo, oia ka hoopoina ana i na mea ana i lohe ai i kona wa e hoolohe ana i ka na hoike mau olelo, ke ike lie mau kumu nui ia e hoopoino ana 1 kana mea i manao ai e hana,—penei: Aole, wahi āna, i olelo mai o Abigaila imua o makou ua hewa oia,—hu ka aka, he kanaka ike hoi i ke kanawai, heaha la ka ka mea i hc*ole ai i ka moolelo o ka Aha Hoomalu i heluhelu ia mai imua ona, ma ke ano he olelo hoike, e like me ke ano o na hoike olelo waha: ua pani piiha oia i kona mau j)epeiao 110 ka maopojx> o lohe ae nei na wahi himahuna manao hoopono iloko ona a hōopio iho i na manao piliwale, oiai o ka puka o ka manao hope kana mea i mauao nui ai. Ua olelo mai ka moolelo o ka Aha Hoomahi—penei: Ua hooliiki keia Abigaila imua o ke Akua e hai i ka oiaio, a ua hai no, i ko makou manao i ka oiaio—oia hoi, nana aku ka bia i haiiwi i loaa ai i na hoike e olelo ana nialiuia ae, ua inu bia i kahi o Abigaila, a aole na Pilipo.— E Kahulu, mai hoike kaj«ikahi oe, he hewa ia—ua like. ia me ka hoike wahaliee. 0 keia hoalo ana a Kahulu i na olelo a Al»igaila i olelo kino ai, a me ka hookomo ana iho iloko o na olelo a Keoki, he mea ona ole ka ka bia ana e haawi ana— he mau kuinu nui no ina lie oiaio, aka, he ole loa, he haku wale, he iiui apiki, u he kokua hewa me ke kaukai aku aia ilaila ke ola o ka lima lewalewa wnle iho no malalo o ka la, Maniina no hoi ka lahui i ka jx>kiu\ lewalewn wale iho no o keia kanaka kino maikai me ka maopopo ole o kahi e Uv?\a ai o ke ola o ke kino a me ka ohana : me ka olelo ae o na haj*ahaole o ke kiuiv ua makemuke e komo rnau i ke kiim» i loaa kahi iiata j\alaualelo hookahi. E keia Kahulu, palauahlo, hvK)pilin\eaai, e hai aku au i kou ano a me ko na haj\ahaole au i hakukole iho ai ma ka nupepa, ma ka pokole—o Kiiuo AuW. he lioa hui no ka Halepai o lUaek Oe Auhi, o kona Km makahiki aia ma ka $2,000 a ka $3,000 o ka niakahiki, a o koita lilo ana i ke kiurt\ a haia ka la haua» he $3 a lie $4 kona j>ohoc 0 Uihuiia Kuihao (W he iiale kuihao kona nona j*mot a mau jk>inaikai nui no kona, a W kauaka i ike ia mal na la opio a hiki I k«a manawa, Ih v liaua, oia iho la na kanaka h*i*lu*ole a keia Kahulu e i\lelo nei i hot>j4lim*aai aku i na Luoakanaw*u i komo iuau i kiure. O lakou ka j*oe i iiv*i jvinojune i

na Lunakanawai i na kaū a pau e kuu ia mai no ka lilo a poho o ko lakou wa hana ka oiaio. . 0 - 0 keia Kahulu, mai leo'u ike mua ana iaia a hiki i keiā manawa, he lehelehe-kii ka hana, a he paikau ma na alanui, a he ike ia aku e kiai ana i na kau kiure. o ke kahea ia mai ke piha 010 ka papa kiure ; a o ke kalakalai olelo na na loio i loaa mai kahi kenikeni—heaha la ka mea i ku loio ole ai—-no ka ike ia. mai paha I ka ike ole ? no ka pakela ike loa paha. Ika hoomaopopo ana iho—o ke kanaka paa o ka lima a makau ole i ka lalau i ka hana, o lakou ka poe i akaka o kahi e loaa ai kahi ai, a o ka lawa pono q ke kino~kā mea e kuokoa ai, a o ka pololi, i ka noho palaualelo wale iho no ke kumu e hoopilimeaai ai, a e hele aku ai i ke ala e loaa ai ka hoowahawaha ia e like me keia Kahulu i keia wa. A i ko'u hooki ana, ke olelo aku nei au ia oe e Ka Lahui Hawaiii o kou kaomi ana i na hewa a pau ? mai luna a lalo, ua lilo oe i kokua mua no ka olelo kaulana a ko kakou Moi, "E hooulu i ka Luhui." Leakahele.