Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 10, 4 March 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Mar., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
7 Mahina hou ..... 9 49 AM
14 Hapaha mua ..... 2 34.2 "
21 Mahina piha ..... 1 20.3 PM
29 Hapaha hope ..... 5 33.7 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...6 24.5 AM. ..... Napoo la...6 0.5 PM
8 Puka la...6 18.5 AM ..... Napoo la...6 03.5 PM
15 Puka la...6 12. AM ..... Napoo la...6 6. PM
22 Puka la...6 7. AM ..... Napoo la...6 7. PM
29 Puka la...6 00. AM ..... Napoo la...6 10. PM
31 Puka la...5 58. AM ..... Napoo la...6 10.5 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
KE KOMITE Kula Sabati o Honuaula, e hoopuka ia ko oukou ninau ma keia pule ae, ua piha e keia helu o ka kakou pepa.
Ua loaa mai ka moolelo o ka halawai o ka Aha Euanelio o Hawaii K. a keia pule ae e hoopuka ia aku ai.
Ma ka Poakahi iho nei i lawe aku ai ke Kilauea i ke Kiaaina o ka moku o Keawe.
Ma na lono hope mai Europa mai i lohe ia mai ai ua mai a nawaliwali loa o Bisimaka, ke Kuhina kaulana o Geremania Hui.
Ma na la o keia pule, ua ike mau ia aku na keiki o ke kai, na manuwa e hoomaamaa ana ia lakou ma ka paikau ana makai o Ainahou.
Ma ka auina la Sabati iho nei i haalele iho ai ka Moi i ka lai o Kou nei, a ukali ia'ku la e kekahi kaoo kane no na Pali ma kela huli, a ma ka Poalua ka hoi ana mai.
Ua ike iho nei makou i na Pooleta hou o ke aupuni Hawaii, oia ke kii o ka Moi KALAKAUA a me ko ka HOOILINA MOI LELEIOHOKU. Ma ka nana ana, o ka nani maoli keia.
Ma ka po Poakahi i haule ai kekahi kanaka mai luna aku o kekahi o na moku manuwa e ku nei ma ke awa a make iloko o ke kai. I ka auina la o nehinei ka hoolewa ia ana o kona kino kupapau.
I ka po Poakahi iho nei, ua lohe ia aku na leo uwauwa ma na hora liu wale o ke aumoe, he poe e hele hoohaunaele ana i ka maluhia o ka poe e moe ana, aka nae, ua makaala ae na makai a hoomalu koke; ua lohe mai makou, he poe koa keia poe hoohaunaele.
ILOKO o ka pule i kaahope ae nei i hele mai ai kekahi wahine mai Waikiki mai a i Honolulu, a ona iho la i ka rama, hoi ana me ka ona me ka hoopoina i ke keiki, i hiki aku ka hana i ka home aole ke keiki, ua haalele naaupo ia! Nui ae la ka waha o ua wahine hilahila ole nei i ka uwe, i ka puolo i haule. Ahea pau nei naaupo?
HOOLE WAIONA.—Ke ninau mai nei oe, pehea la e pau ai ka ona iwaena o keia lahui? Eia ka haina o kau ninau. E alakai i ka noonoo o ka lahui ma na kulana kiekie, e hoomalamalama aku i na kanaka. O ka ona kekahi o na keiki o ka naaupo, a ua ike nui ia iwaena o na poe o na kulana haahaa loa. E alakai i ka lahui iluna i pau ka ona.
Maluna o ke Kilauea i kona hoi hope ana mai nei, i laweia mai ai o Rev. S. P. Heulu mai Kohala mai, ua loohia ka mai pupule, a ua hoihoi ia'ku nei i ka Hale Mai Pupule e malama ia ai. Ma Kaluaaha, Molokai, kahi a Mr. Heulu i lawelawe ai i ka hana mamua; mailaila aku hoi i Kaanapali, ilaila kahi i loaa ai i keia poino nui.
He halawai hui kai malama ia e na anaina o Kawaiahao a me Kaumakapili i ka po la Sabati iho nei. O Rev. S. Waiwaiole o Waimanalo kai kamailio ia po mamuli o ka olelo ma I Na 'Lii 18:17, 18. "O oe no anei ka mea i hoopilikia i ka Iseraela? I aku la hoi oia, aole na'u i hoopilikia i ka Iseraela, aka, nau, a na ka ohana a kou makuakane."
Ma ka po Poaha i hala, ua malama ia ae ka halawai haipule no na kula ma ke keena halawai o Kawaiahao. E na opio e hoomahui ma na hana maikai.
Ua makaukau makou e haawi i kekahi kolamu no na haina ninau o kela me keia ano e haawi ia mai ana e na makamaka, a ke poloai ia'ku nei ka lehulehu e hoouna mai i na ninau a lakou i makemake ai e hoomaopopo i na ano me na haina. Malalo iho ka haina o kekahi ninau i haawi ia mai ia makou:
"E KAMIO—O kau i ninau mai nei i ke kumu o ke kukulu ia ana i hale heiau no ka Moi Lunalilo i make ma Kawaiahao, oiai, ua ku mua no ka hale o ia ano no na'Lii ma Maemae? Eia ka haina.
—No ka mea, ua kauoha no o Lunalilo maloko o kona palapala hooilina e waiho ia kona kino lepo ma Kawaiahao."
PAKELE MAI LILO I KA WAI.—Ia L. Kamalani i holo mai ai i Honolulu i ka Poaono iho nei, a hiki i Waiawa, ua pani ia kona alanui e ka wai kahe ma ia kahawai, a hiki ole kona lio ke hoau. Mahope nae o kana kali ana no na hora elua, hoao iho la ia e hoau i ka lio, a aneane pae ma keia kapa, kahuli iho la ka lio a waiho aoao no ka ikaika o ka wai, lele aku la o Kamalani a he pomaikai kona haule ana iloko o kahi papau o ka wai, me ka paa ana o ke kaula o ka lio ma kona lima; mamuli hoi o kona ikaika i hui pu ia me ka hooikaika ana o ka lio i pakele ai ua lio nei a pae i kapa.
Ma kekahi holo ana aku nei a ke kuna Neti Mere i Lahaina, ua ike ia e na ohua kekahi manu ano e maluna o ka oneki me ka paa o ka wawae i ka nakii ia. I ka ninaninau ia ana, ua hai ia mai la he manu akua ka, ua makemake ia kekahi mea ma Lahaina e make, a aia maluna o ua manu nei ka make e hele aku la. Ua haawi ae kekahi o na ohua o ka moku he $5.00 i ka mea e koa ana ke hoolei i ka manu akua iloko o ke kai, a i kekahi kakahiaka ae, ua ike ia aku ke kahu o ua manu nei e huli mai ana mawaena o na pa-ipu a kau ohua, aole nae i loaa kona akua. "Ua heo aku la paha ilalo, kahi o na ohana mano akua o laua." Pau ole no hoi kuhihewa ia oe e Hupo.
HE AHI A! UA WELA LOKO.—Ma ka la 6 o Feberuari i kaa hope ae nei, ua kii mai la na lima menemene ole o ka make ia David Namilimili ma kona home ma Pauoa. a hala aku la ma kela aoao o ka muliwai nui hohonu o ka make. He mau mahina loihi kona o ke kaa ana i ka mai a hiki i ka wa a kona Makua ma ka lani i kahea mai ai iaia e hoi ma kahi i hoomakaukau ia nona ma kela ao lanakila, kahi hoi e loaa ole'i ka make a me ka ehaeha o ke kino me ka uhane. He makamaka oia no kekahi o ko makou lima hana. He makamaka heahea no hoi ina malihini e hiki aku ana ma ka ipuka o kona hale, he hoalauna oluolu no hoi no na mea a pau. Ua haalele iho oia ma keia ao he makuahine me na ohana he lehulehu. Ke u nei lakou me ke kaumaha no ka luuluu i ke aloha o ka mea i haalele mai i ka pili a ka makua me ka launa oluolu ana me na hoa'loha e noho nei ma keia ao. Aloha ino.
E like me ka makou hoolaha mua ana, ua hoonoho ia o Rev. M. Kuaea i Kahu no ka Ekalesia ma Kaumakapili i ka Sabati i hala ae nei, penei na lawelawe ana: Wehe ia na hana e Rev. S. Waiwaiole; pule hoonoho kahu ia Rev. P. W. Kaawa; haiolelo ia Rev. J. F. Pogue; lima aloha ia Rev. H. H. Paleka; kauoha i ke kahu ia Rev. B. W. Paleka; kauoha i ka ekalesia ia Rev. L. Kamika D. D.; pule hookuu i ke kahu. He mea hou loa ia makou ka ike ana ua hookomo ia ka pule hoonoho kahu mamua o ka haiolelo; a ua haohao makou no ia mea, mahope o ka haiolelo ia pule e pono ai. He mea hou no hoi ke ku ana mai o ka mea pule ma ke alo ponoi o ke kahu i oleloia me ke kau ana mai i na lima me he mea la e apo mai ana iaia. Aole keia he loiloi. E hana pololei ia keia mau mea e pono ai.
KIAAINA O MAUI.—Ma ke ahiahi Poalua, la 2 o keia malama i kau aku ai ke Kiaaina Jno. M. Kapena a me kana lede, maluna o ke kuna Neti Mele.
NANI KA IKAIKA.—Ma ke awakea Poaha o kela pule, ua ike aku au i kekahi kanaka e haa ana ma ka lanai o ka Hale Leta, a e hoholo mai ana na kanaka e ike i kona lea i ka hula paha? Ua manao wale au o ke kanaka kaulana o Maui i ka huki i ka la o Punana; eia ka he ikaika okoa keia e huki ana i ka lanai o ka Hale Leta, e haa ana, e hehi ana na wawae, e kuhi ana na lima, e nui ana ka waha, a e liki ana; a i kuu ninau ana'ku i kahi poe, hai ia mai ana oia kekahi kiure kokua hewa i ka hihia o A. M., a o kona mea ka i piha ai i ka inaina no ka pololei loa o ka ihe hopo-ole a 'Leakahele' ia ia, ma ka LAHUI HAWAII o ia kakahiaka nui. A puana ae la au me ka mino-aka, e pakui aku malalo o kana hula.
"Hoholo, hoholo, hooho lea'e,
Hoho palalu a lele mama'e,
Me he kuihekili, he naue olai,
Ke hehi ikaika ko ia nei kapuai,
A uwalaau me ka ulupa,
Nonolo, nonolo, he ha ahi e,
Owai nei ikaika? E kuailo mai."
AUINALA.
Ma ka lokomaikai o kekahi lede o keia kulanakauhale ua ae ia makou e heluhelu i kahi mau leta mai Oregona mai, na kekahi poe kanaka Hawaii e noho la malaila. Ua paa pono ua poe makamaka Hawaii la i ka hana, a he oluolu maikai ko lakou ola kino e noho nei. No ko makou manao he pomaikai no ko lakou poe kini e noho nei ke loaa kekahi lono maikai no na hoa e noho la ma ka aina mamao, anoai ua loihi ka nalo ana o na maka o kahi o lakou, nolaila, ke hoolaha aku nei makou i ko lakou mau inoa a me kahi i noho ai mamua. Eia iho:—Pipi, Waimea, Kauai; Kama, Naonealaa, Molokai; Haili Kalalawalu, Manoa, Oahu; Kamalo, Kipahulu, Maui; Napela, Hoku Kanu, Hawaii; Pila Kekoa, Kealia, Kauai; Kalaauala, Kapaulu, Lahaina, Maui; Nalimu, Kohala, Hawaii; Polale, Halawa, Molokai; Ehu, Maunalei, Lanai; Malohi, Haena, Kauai; John Holo Naaholawaia, Kaupo, Maui; Kupanihi, Iole, Kohala, Hawaii; J. S. Lono, Kapaa, Kauai. Ke noho mai nei keia poe a pau me ke ola maikai ma Oregona, aole nae i poina ko lakou aloha i ke one oiwi. Penei ka olelo hope o kekahi leta a makou i heluhelu iho ai: "E hai aku i ke aloha o na makamaka o kaua e noho ana ma na kapa kahakai o ke aupuni Hawaii, mai Hawaii o Keawe a hiki aku i Kauai o Mano." Ke hooili aku nei makou no keia poe makamaka na manao mahalo i hoopumehana ia me ke aloha, a me kekahi mau helu no hoi o ka LAHUI HAWAII.
E KA LAHUI HAWAII. -Ka ua, makani a me ka wai ma Waimea, apana o Koolauloa, mokupuni Oahu. Aia ma ka la 25 o Feb., ma ke kakahiaka nui, i hoomaka mai ai na paka ua e hiolo ana ma keia aina awawa o Waimea nei, i ka nana aku aole o kana mai ua mea he ua, a ma ia po, he nui ka uila a me ka hekili. Ia po no i kahe mai ai ka wai, aole o kana mai ua mea he wai, pau loa ka aina kanu kalo i ke kahe ia e ka wai. Ina nae e nana aku i na hale mauka o Waimea nei, ua like me na moku okohola e holo ana i ka moana; ke ku mai iloko o ka wai. Aohe nae he ola kino kanaka i poino, ua pakele no na kanaka. Aia ma ka la 27 o keia malamano, o ka oi aku ia o ua mea he ua, a me ka wai, ke uwe waimaka nei au i ke mele a ka poe haku mele, oia keia.
"Akahi au a ike i ka ino o Hilo,
Ke huea mai la na paihaa moewai o uka."
Aole no hoi i kana mai ua mea he hue pau loa na wahi huli kalo, i manao ai e ola ana ka wi. Ua moku kahawai, Nihoa ka pali." A ke manao nei kahi poe e hele, no ka mea, aohe pono i koe e noho iho ai. Pilikia! pilikia o Waimea nei. Olelo mai na kamaaina, akahi no a ike ia na wai nui i keia manawa. C. M. HEWAHEWA.
NA MEA HOU O MAUI.
Ua oluolu i na Lunakahiko o ka Ekale sia o Waikapu, i ka lawe ana maluna o ko lakou mau hokua iho i ke kumukuai o na puka aniani a pau o ka luakini hou o Waikapu, a ua koho lakou o ka la 28 o Maraki, e lulu dala ai lakou maloko o ka luakini ma Waikapu. "E lulu e na pilikana o na makua Lunakahiko o Waikapu ke hiki aku i ka la i hai ia maluna, e kui lima pu me ke aloha me lakou ma ka hana nui a ko kakou ola."
Ma ka Poalua Feb. 16, ua puni nui ke akule, ma ka puka kai o Kealia nei, ua manao ia he mau lehu paha ka nui. Ua olelo ae na kamaaina akahi no a puni ke akule maanei e like me keia, aole pela mai ka wa kahiko mai.
Ke wili nei ke ko, o ka hale wili-ko ma Waikapu nei, keokeo maikai ke ko ke nana iho, me he paakai la ka nunui o ka nao.
Ma ka la 1 o Ian. 1875, ua malama ia e Sepa Kapu kekahi ahaaina lau oliva, he ahaaina lulu dala luakini, no ka luakini hou o Waikapu, a ua loaa no he mau dala. Eia ke kumu o kona kukulu ana, ua oluolu loa oia e lawe i ke kumukuai o na tausani pili e paa ai ka luakini hou, ua huli ia ka nui, he 25,000 pili, ua manao ia he $200.00. Oia kekahi hana oi kelakela loa a keia kaikamahine i hana ai, a o ka inoa e lohe pinepine ia nei nona, "ke kaikamahine lalawai o Waikapu." O ka huina nui o na dala i loaa no ke kukulu ana i ka luakini hou, he $1'522. Ua manao ia oia ka hapakolu e paa ai ka luakini hou.
NA PALAPALA A NA HOA'LOHA.
IA J. KAAUKAI—Ua loaa mai kau leta, a ua ae ia kau noi, ke hoolaha ia nei e like me ko makemake.
KAMELAMELA.—Ua hooko ia kau noi ma kau leta o ka la 10 Feb.
J. B. KANAIKE. —Ua ike makou i kau leta o Feb. 12, a ua hooponopono ia e like me kau noi, me ka mahalo.
S. W. MAKAIKE.—Ua hiki mai kau leta o ka la 5 o Feb., he manao hikiwawe loa kou, a ke ae nei no makou.
G . W. KEAHUAWA.—Ua mahalo makou i ko ahonui, a ke hooko ia aku nei ko makemake.
J. B. M. KAPULE. —Ua hiki mai kau leta o Feb. 9, ua pololei oe, e hana no makou e like me kau kauoha.
J. A. KAUKAU. —Ua pono no, e hoouna ana makou e like me kau kauoha.
KAIWI.—He palapala naaupo kau, i hea la oe iloko o na malama i hala ae nei, aole hooponopono i kau hana me ka pololei?
J. K. HANUNA. —Ua hiki mai kau leta o Feb. 9, a ke hoapono aku nei makou i kau; he mahalo piha ko makou i kau i palapala mai ai, "e hookau i ka manaolana e holo pono na hana."
S. P. NAMANU.—He palapala kau e keeo ana no ke alakai ia o na kanaka o kou apana ma ka hula e ka poe kiekie. Ua mahalo makou i kou makee i ka inoa maikai o kou lahui. Aka, he mea make-hewa ke nuku i ka poe hula me ka hoike ole i ka mea e pono ai, a pela no i na hana ino a pau, aohe waiwai ke nuku aku. O ko makou manao, o na hula huikau a pau e hooulu ana i na manao ino a me na hana ino, he ino ia, a he pono ke hoopau ia; Aka, ma kau palapala he hoohalahala wale no ka mea e pau ai ia mau mea pono ole.
D. K. NAPAU. —Ua loaa mai kau leta, a e hoomanao ana no makou i kau noi, a ina he mea hiki, ma keia hope aku e hooko ia ana.
E halawai ana ka Aha Euanelio o ka mokupuni o Kauai iloko o ka pule mua o Aperila ma Anahola.