Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 11, 11 March 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MARAKI 11, 1875.
Ua minamina makou no ka ulu ana mai o kekahi kuhihewa iwaena o ko makou poe makamaka no ka moolelo o Iulesia e hoolaha ia nei ma ka aoao mua o ko kakou pepa. Ke olelo nei kahi poe, ke hoolaha nei makou i ka mea ino, a ke alakai nei i kanaka e hoomanakii. He manao kuhihewa loa ia. O ua moolelo nei, oia no kekahi o na kaao kaulana loa iwaena o ka lahui Helene, he lahui kaulana no ka haku ana i na moolelo me na mele, a he lahui akamai a naauao i ka wa kahiko. O ka mea nana i unuhi i ko kakou kaao mai ka olelo Helene ae a i ka olelo Beritania, oia no o Charles Lamb, kekahi o na haole kaulana no ka maikai a me ka maemae o kana mau moolelo. Ua heluhelu nuiia keia moolelo e na haumana kula o Amerika a me Enelani, ua heluhelu ia iloko o na ohana Kristiano, he mea hoonanea, a hoakaaka, a he mea kokua i ka hoomaopopo ana i ke ano o na lahui kahiko. Ua manao makou e waiwai ana ko makou poe heluhelu ke ike i keia kaao kaulana o na aina haole, me ko makou hopo ole; a manao ole e lilo keia i mea alakai hewa. Eia ka, "ke huki nei makou i ka lahui iloko o ka hoomanakii." Pela io anei? I mea e pau ai keia kuhihewa, a e oluolu ai na mea a pau. Ke ae nei makou e haawi i keia mea iloko o ka noonoo ana o kekahi poe kupono, oia o Rev. D. Dole, W. D. Alexander, Rev. M. Kuaea, C. J. Lyons a me Rev. G. Puuloa. Ina e hooholo lakou he mea pono ole keia moolelo ke hoolaha ia, e hooki koke ia no.
HE kapu loa ka haawi ia ana o na waiona i kekahi o na Hawaii ponoi, wahi a ke kanawai o ka aina, a ke malama ia nei no anei ia kanawai? He oiaio o ka makemake nui o kekahi poe o ka hooko ia o ia kanawai, a o kekahi poe hoi, he kue loa, a ke uhai mau nei no i kona mau kuhikuhi ana. O kekahi poe ua ike lakou i keia mau kuhikuhi ana, a i kumu e palulu ia aku ai na hoopai, ua lawe ae i na Hawaii maoli a hoolimalima aku la i mau lima hana. Me he la ina e hele ana kekahi ma na hotele kuai waiona o ke kulanakauhale nei, e ike ana oia maloko o lakou a pau, he kanaka Hawaii ka mea lawelawe mahope o ka papa kuai. A mamua o ko makou kakaolelo ana ma ia mea, he mea pono i kela me keia e ninau iho i kona noonoo kanaka ina he kumu holomua keia no ka lahui? O ka papa loa ana aole e kuai a haawi aku paha i kekahi Hawaii maoli kekahi waiona, me ka ae no nae i kona (Kanaka Hawaii) kuai ana aku ia mau mea ia hai, he kumu anei ia e hooko ia ai kela kanawai? Ua ike no kakou a pau, a he makehewa ka hoole ana, he loaa wale no ka rama i keia poe i hoolimalima ia e kuai waiona, a nolaila mai no ka hapanui o ka waiona e loaa nei mawaena o na Hawaii. No ka ike anei o na ona hale inu rama he akamai ke kanaka Hawaii i ke kuai ana aku i na kanaka o kona lahui ke kumu o ko lakou hoolimalima ana? A no ko lakou aloha ole no paha i keia lahui.
Ua maopopo no aole no ka nawaliwali o ke kanawai, aka no na Luna hooko ka nawaliwali. Ke hele nei no lakou ma na alanui me ke kau koke ae no o keia mau mea malalo iho o na ihu, me ka ike no aia malaila ka ipuka nui e kulu mau nei na heluna o keia lahui, aole nae i hoao aku e hoopau. Aohe mea hiki ole ke hooko ia ina e ake nui ka manao. Ke manao nei makou o ka makemake maoli no ia o kela kanawai oia ke kapu loa ina mea a pau, a aole o ka papa i kekahi, a hookuu aku i kekahi. O ka hooki ia ana o ka hoolimalima ana o na Hawaii maoli maloko o keia mau hale, he kumu pomaikai ia no ka lahui, a ke noi nei makou e hoopau koke ia ano, ma o ka inoa o Hawaii, oiai o ka hoomau ia ana, he kumu poino ia no ka lehulehu, a he hehi ana hoi i ke kanawai o ka aina malalo o na kapuai.
Ua loaa ka wai ma Kulaokahua, ma ka eli ana a Mr. Agnew i punawai nona, he 23 kapuai ka hohonu. He mea ano hou keia maanei koke iho nei.
NA WELINA KAUMAHA.
MA ka Poakolu la 3 o Mar., make iho la o Miss. Hariata Cole, ma alanui Ema. He kaikamahine oia i kamaaina nui ia e ka lehulehu, he heahea mai i na makamaka, a me ke aloha no kela a me keia. Ua make oia i ke 30 o kona mau makahiki, a ua haalele iho mahope nei he mau pokii elua, me na makamaka e u ana nona.
—Ma ke kakahiaka Sabati iho nei, Mar. 7, make iho la o Mrs. Makaku Brickwood. He wahine i aloha nui ia e na makamaka no kana mau hana lokomaikai a oluolu no hoi. Ua waiho iho oia mahope nei he kane opio e paiauma ana no kona haalele ana iho iaia, a me na kini ohana e u ana nona. Ua manele ia aku kona kino wailua ma ka ilina o Kawaiahao. He 18 ka huina o kona mau makahiki. "Na ke Akua i haawi mai, a nana no i lawe aku, e hoomaikai ia kona inoa."
—Ma ke ahiahi Poakahi iho nei, ua loaa aku kekahi haole ma kekahi o na rumi maluna loa o ka hale Home Luina e waiho ana ma ka papahele, ua moku kona puu. Ua kii ia ke kauka, a i ka nana ana iho, ua hoomaopopo koke iho la aole e ola, a he mau minute pokole mahope iho make iho la oia. Minamina ole keia haole i ke oki ana i kona puu a hoonele i kona kino me ka makana makamae i haawi ia mai ia kakou nei a pau. Ua oki iho no ia i kona puu me kekahi wahi pahi pelu, o ke kumu o kona hana ana pela aole i maopopo. Aloha wale.
—Ma ke kakahiaka o ka Poalua o keia pule, haalele mai la o Mr. Antone W. Manuel i keia ola ana, a hele kohana aku la ma kela aoao. Ua loihi kona kaa ana i ka mai. Ua haalele iho oia mahope nei he wahine me ke kaikamahine, a me kona makuakane. He hoa oia no makou ma ka oihana hoonoho hua kepau, a he lala no ka Oihana Kinai Ahi, a na lakou i ukali aku kona hope ma ke ahiahi o ia la. Ua minamina nui ia keia opio Hawaii e kona mau haku hana, no kona maiau ma keia oihana.
—Ua loaa mai ia makou ka lono kamaha a luuluu no hoi ma ke ku ana mai a ka mokuahi Kilauea, no ka make ana o Mr. Frank H. Harris, ma ka Poalima, la 26 o ka malama i hala, a penei ko makou lohe. Ma ka la i olelo ia, ua hoi mai la ua F. H. Harris nei, mai Hilo mai me ka manao e hoi aku i kona home i Kaiwiki, aka, i kona hiki ana i ke kahawai mawaena o Kaiwiki a me Alae, ua lilo aku la oia i ka wai, a nalowale aku la. Ua loaa aku kona lio a hiki i ka la 27, loaa aku la oia ma kae aekai o Honolii e lana mai ana. Ma ka Poakahi iho nei, ua kii ia aku kona kino e hoihoi mai ma ke Kilauea. Ke keiki makahiapo keia a ka Hon. C. C. Harris. He ane he 30 ka huina o kona mau makahiki, a ua nui kona mau hoa'loha, a he kamaaina ma waena o na Hawaii. Ua lawe aku la ka make i kekahi o na opio ikaika a uleu o kakou, i kona mau la opio, a ua hui makou me ka ohana a me na hoa'loha i ke kanikau ana nona.
Ma keia mau make, ke noho nei makou me na welina luuluu o ke kaumaha, a ke hui pu aku nei me ka ohana, na makamaka, ma ka hoomanao ana ae, "ua hala aku la."
Na ninau me na pane.
L. K. KOMITE, Honuaula.—Ua ninau mai oe penei: "Ma Mareko 2.15, penei ka heluhelu ana: Eia kekahi, i kona noho ana i ka aina iloko o kona hale. Ma Mataio 9:10, penei, I ko Iesu noho ana i ka ahaaina iloko o ka hale. Ua like ka Mataio wehewehe ana me ka Luka. Auhea ka pololei, o ka Mareko anei o ka Mataio ma paha?" Eia ka haina o ka ninau, ua pololei no lakou a pau, a ua like no. Ua kuhihewa oukou no na huaolelo aina a me ahaaina, ua like ke ano o ia mau huaolelo ma keia mau pauku.
MAHIAI, Koolau.—Ke ninau nei oia, "Heaha ko makou pomaikai, ko na kanaka Hawaii iloko o ke Kuikahi-panailike e imi ia nei?" Ke pane aku nei makou, o ka poe mahi-ko ke pomaikai nui, aole nae ia he mea kue i ka pomaikai o ka lahui a pau. O ka pomaikai i oi, oia ka hoomahuahua ia o na hana mawaena o na kanaka a pau, a me ka hooulu ana i na hana hou e waiwai ai na makaainana. Ua manaoia ina e loaa ke kuikahi, he mea ia e alakai ana i ka noonoo o ka poe waiwai e hoolilo hou aku i ko lakou waiwai mamuli o na hana mahiai, a piha ka aina i ka poe mahiai. O na lahui mahiai a pau, he mea maopopo ua pomaikai lakou. Oia ka pomaikai i imi nui ia i keia wa, e piha hana ka aina a e piha ai; alaila, aole e nele ka poe mikiala.
HAUMANA.—Ua lohe makou i kau ninau i pili i ka haawina Kula Sabati o ka la 7 o Maraki: "No ke aha la i kauoha ia ai ka mea pepehi kanaka e noho ma ke kulanakauhale puuhonua a hiki i ka wa e make ai ke kahunanui, e like me ka mea i hoakaka ia ma Iosua 20:6?" O ke kanawai kai ike maopopo ia e kakou, o ke kumu o ko ke Akua kauoha ana e noho ia iloko o ka puuhonua a make ke kahunanui, aole i hai ia mai. Aka, ua pono kou noonoo ana a me kau ninau ana no ia mea. Malia eia kekahi mau manao i pili i ka haina o kau ninau. 1. He ano makua ke kahunanui, he mana kona, nolaila, o ka mea i pepehi naaupo i ke kanaka, he pono e noho ia malalo ponoi o kana hooponopono ana. 2. He mea keia e ao ana iaia, a me na kanaka a pau o kona lahui. Aole e ole ko lakou noonoo penei: "Ua pilikia kela kanaka o kakou ma kona hoopaaia iloko o ke kulauakauhale. E akahele ka pono o loohia auanei kakou ia kaumaha hookahi." Pela e ao ia'i ka lahui a pau. 3. Aole paha e na ka huhu o na pilikoko o ka mea i make, a o ka nalo ana o na helehelena o ka mea nana i pepehi no kekahi manawa, oia ka mea e maalili koke ai ko lakou inaina. E kokua ana paha keia mau manao i ka haina o ia ninau. Ua olelo na Iudaio, "Ina e make e ka mea pepehi kanaka mamua o ke Kahunanui, e kanuia no oia ma ia kulanakauhale, aia nae a make ke Kahunanui, alaila, e lawe ia na iwi o ua pepehi kanaka nei e kona poe pilikoko, a e waiho pu ia me kona poe makua."
Huakai ma Kaleponi.
HELU 4.
Mahope iho o kuu komo ana i ka hale hoomanakii o ka poe Pake ma Kapalakiko, i ke ahiahi o ia la Sabati hookahi no, komo aku la au i ka luakini a Rev. A. L. Stone. Kekahi keia o na halepule maikai loa iloko o ia kulanakauhale. Ua hoomalamalama ia me ka mahu. Ia'u i komo aku ai ia ahiahi, ua kani iho ka bele mua, ua haohao au no ka uuku o ka malamalama; e like me ka molehulehu o ke ahiahi pela o loko o ka hale, aohe ike pono ia'ku kekahi aoao. A ia'u e noho ana me ke ano kahaha o ka manao no ka a pono ole o na kukui, kani iho ana bele alua, (oia ka mea a kahi poe e kapa nei he bele kahuna), ia wa, poha koke ae la ka malamalama a piha ka hale; ike maopopo ia'ku la ka nani o ua luakini la. Ua uuku ka a mamua no ka hookuu ole ia o ka mahu a nui. I ka wa i wili ia ai kekahi ki a kuu pau ia'ku la ka mahu, o ka aa koke ae la no ia o na kukui a pau, aole nae oe e ike aku i ke kanaka nana e hooponopono ia mea, ua nalo loa ia.
He poe hookipa maikai na luna o keia luakini. Ia'u i hiki aku ai ma ka puka, hele koke mai la kekahi a ninau mai la, "He malihini paha oe?" Ae aku la au, i mai la kela, "hele mai, he oluolu loa makou ke ike i na malihini." O ko ia la alakai no ia ia'u a hiki i kahi e noho ai.
Maikai o loko o keia hale, he papa noho malalo a he papa noho maluna a puni ka hale. Ua paa na noho a pau i ka pela i uhi ia me ka veleveta makue poni. O kahi o ka papa himeni a me ka ogana, aia no mahope mai o ka awai, e like me ko Kawaiahao. O ka poolelo a Dr. Stone ma ia po, ma I Korineto 13:5, "Aole noonoo ino ke aloha." Mamua nae o ka haiolelo ana ua lulu dala ke anaina no ke aupuni o ka Haku, a pau ka haiolelo himeni ia ka himeni hooku, ia wa, ku like ke anaina a pau a hookahi ka himeni pu ana, kani no hoi ka ogana, a o Haneri ka leo. Ia wa, huli hope mai la kuu aloha e imi i ke anaina o Kawaiahao a me ko Kaumakapili, me ka iini nui e like ka maluhia o ko onei mau anaina hoomana me kela. A ke manaolana nei au e like ana no, mahope aku. Ina paha he mea hiki ia'u ke ola no na makahiki he 999, aole loa e poina ia'u kela po la Sabati maloko o ka luakini o Dr. Stone, ma Kapalakiko.
O na hale kula aupuni kekahi mea nui ma Kapalakiko. He lahui malama keia i ka poe opio, he hoonaauao; no ka mea, ua ike lakou o ka naauao o ka lahui holookoa, oia kekahi pomaikai nui o ke aupuni, aole hoi e hiki i ko lakou aupuni ke kupaa ke ole e laha ka malamalama iwaena o na makaainana. O ka oihana hoonaauao o ia lahui, ua kaulana a puni ka honua no ka makaukau, a no na hua maikai i ikeia iwaena o ka lahui kanaka. A ua lawe ia i kumu hoohalike no kekahi mau lahui o Europa. Hookahi hale kula a'u i hele aku ai e makaikai ma Kapalakiko, ua kapa ia kona inoa, "Ke Kula a Linekona," mamuli o ka Peresidena kaula i pepehi ia no ka pono kaulike. Ia oe e komo aku ai iloko o ka pa kula, e ike maopopo ia no ke kii o Linekona e ku mai ana mamua o ka hale. He kii nui, ua like loa no ka helehelena me ko Linekona a kakou i ike ai iloko o na kii o na nupepa, a ua hanaia no loko ae o ka mabala. He maikai, a ua lako maoli o loko o keia hale kula. Ua lawa paha no ke ao ana i na haumana he haneri a oi ae. O ko ke aupuni lilo no ka hana ana ia hale kula, he kanaiwa tausani dala a oi.
O ka hale hana dala o ke aupuni i kapa ia ka United States Mint, oia kekahi o na hale kaulana a'u i komo ai e makaikai ma Kapalakiko. He hale nui no keia, he hale pohaku. Ua pomaikai loa au i ka loaa ana o kekahi makamaka i launa aku i ka poe nana e malama ia hale. Nana au i hoolauna aku me ka luna nui o ia wahi, a ma kona lokomaikai ua alakai ia maua a puni ka hale, maloko a mawaho. Ia oe e komo aku ai e hookipa koke ia'na iloko o ka Office, oia ka rumi hana o ka luna o ia wahi. Mahope o ke kakau ia'na o na inoa iloko o ka buke o ia keena, alakai ia'ku la maua iloko o kela rumi keia rumi. Aia malalo loa ka rumi hoohehee i ke dala a me ke gula. Ikaika loa ka wela o ke ahi ma keia wahi, a ua paku ia kahi e pili ana i ke kapuahi, aole i ae ia na malihini e komo aku, aka, ua lawe ia mai ke gula i hehee e ike maka maua. He hoomanawanui ka mea e pono ai ka lawelawe ana ma keia wahi. Ma keia keena kahi a'u i ike ai i na auka gula a dala. Lawe ia aku la keia mau auka a i kekahi rumi maluna ae, malaila kahi e oki ia'i me ka mikini a like ka loa a me ka laula, o ka laula ua oi iki ae paha mamua o ko ke dala hookahi; a ua hoao ia na apana a pau ma ka mea kaupaona i like ke koikoi, ina i like ole kekahi me ke ana i haawi ia, ua waiho kaawale ia kela, a e hoihoi hou ia'na iloko o ke ahi.
Aia a pau ia hana, e lawe ia ana na apana dala loihi, i hana ia a like, a ma kekahi rumi okoa, malaila e oki poepoe ia'i me ka mikini. Akahi no oe a ike i ka helehelena o ke dala, koe na kii, me he hamani la ke nana aku. Aia a oki poepoe ia, alaila hoao hou ia iho la kela apana keia apana ma ka mea kaupaona, o ka mea i kupono i ke ana i hoomaopopo ia, oia kai malama ia, aka, o ka mea i hoao ia a nele, e hoihoi hou ia'na no ia mea iloko o ke ahi.
Ma kekahi rumi e ae e hana ia'i ke kii, me ka mikini keia hana. Ua hoo ia ke dala malalo o kekahi mea kaomi kahi i hoopaa ia'i ka hoailona i manaoia maluna o kekahi pohaku paakiki, alaila kaomi ia iho la maluna, he mau tona ke kaumaha i hookau ia maluna o kela apana keia apana. Ua hana ia nae keia me ka hikiwawe loa, e lawelawe mau ana ka lima o ka paahana ma ka hanai ana aku i na apana dala iloko o kahi e kaomi ia'i. He okoa kahi e hana ia'i na nihoniho ma hai a puni.
A pau keia mau hana, hookahi rumi hana i koe, oia kahi e anai ia'i na dala a maikai loa. A ua kaupaona hou ia no kela apana keia apana, i ike maopopo ia ua like ka waiwai o kela me keia. Ina e mama kekahi, aole ia e hoopukaia mai loko aku o ia hale. He poe kaikamahine wale no na paahana iloko o keia rumi, mai ka umikumamalima a hiki i ka iwakalua a keu o na makahiki. E noho mai ana lakou a puni na papa kaukau loihi me ka mikiala loa. I ka nana'ku, ua lealea lakou i ka lakou hana.
(Aole i pau.)
Ua loaa mai ka makou leta mai ia Kalehuaiki o Kailua, Koolaupoko, e hai mai ana i ka makana aloha ana o ko kakou Moi i kekahi mau elemakule malaila me kekahi mau kokua. He hana ia i ku i ke aloha i kona lahui.