Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 11, 11 March 1875 — Page 3

Page PDF (1.21 MB)

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Mar., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

7 Mahina hou ..... 9 49 AM
14 Hapaha mua ..... 2 34.2 "
21 Mahina piha ..... 1 20.3 PM
29 Hapaha hope ..... 5 33.7 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...6 24.5 AM. ..... Napoo la...6 0.5 PM
8 Puka la...6 18.5 AM ..... Napoo la...6 03.5 PM
15 Puka la...6 12. AM ..... Napoo la...6 6. PM
22 Puka la...6 7. AM ..... Napoo la...6 7. PM
29 Puka la...6 00. AM ..... Napoo la...6 10. PM
31 Puka la...5 58. AM ..... Napoo la...6 10.5 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Eia ka Rev. S. E. Bihopa ma keia mau la me kakou kahi hooluana ai.

          Ma ka la 28 o Feb. ka hoonoho ia'na o Rev. G. Puuloa i kahu no ka ekalesia ma Lihue, Kauai.

          Ka moolelo o ka Aha Kula Sabati o Kauai, ua hoopanee ia a keia pule ae, me kekahi mau mea e ae, no ka piha o ka pepa.

          Ma ka pule i hala, ua oluolu i ko kakou Moi ka hooloihi ana i ka manawa o Keaupuni e kali ai no kona make. Ke hauoli nui nei makou i keia hana aloha.

          Ua ike aku makou ma kekahi o na la i hala iho nei i kekahi haole luina e holo nui ana ma ke alanui Nuuanu a moe oOkoa aku la ka lio a haule pu me ia. Ua komo mai la ka manao i na paha he Makai makou o ka hopu koke ia aku no ia.

          Ua loaa mai ka lono ia makou aole ka o kana mai o ka hana a me ka inu wai awaawa ona o ko Makawao, Maui Hikina poe. Pehea la e pau ai keia hana lapuwale? O ka hooko ia o ke kanawai.

          KA MOKUAHI "M CGREGOR."—ahiahi Poalua iho nei, i ku mai ai keia mokuahi maluna ae, nona na la holo he 24, mai Sidane mai. Hookahi no nuhou ano nui, ua haalele na Kuhina mua i ko lakou kulana, a ua loaa hou ae he mau Kuhina hou

          Ma ka holo ana aku nei o ka manuwa Tuscarora i ka Paeaina Samoa, ua lawe aku oia he mau pukuniahi nunui, he pu (gattling) kekahi, a me na lako mahiai o kela a me keia ano. He makana keia na kekahi haole Amerika Col. Steinberger ia mau Paemoku.

          Ma ka po Poalua iho nei, ua lohe ia aku kekahi nakeke ano e ma ka hale noho o Ahuihala ma alanui Kamika, na keia nakeke kupanaha i hoopuulu ae i na kanaka malaila, me ka olelo ae "he akua o loko." A i ka hele ana aku o kekahi o makou e hoolohe, me he mea la he iole no paha.

          Ma na lono hope loa mai nei mai Amerika mai, e hai ana, ua kauoha ia ka Ahaolelo Senate oia Aupuni e malamaia i halawai kuikawa no ka noonoo ana i ke Kuikahi Panailike a kakou e kau nui aku nei. E hai mai ana no hoi na lono i ke ano holopono o ia mea, no ko kakou pomaikai.

          Ma keia Kilauea iho nei, i lohe mai ai makou no kekahi pepehi kanaka hou ma Hamakua. Ma ka lokomaikai o ka Hon. J. Moanauli, ua ae ia makou e pai aku i kekahi hapa o kana leta i loaa mai iaia e pili ana no keia pepehi kanaka, a penei no ia: "A eia kekahi mea a'u i lohe ai i nehinei Mar. 4, o Palaile (k.) pepehi ia Nawaa (k.) he pupule o Nawaa, a no ka ona nae o Palaile ke kumu i pepehi ai ia Nawaa. A ua paa ua kanaka nei aia ma ka hale paahao ma Waipio, no ka Apana o Hamakua ia mau kanaka."

          Ma ka la apopo Poalima la 12 o keia malama, mawaena o ka hora 6 a me 12 o ke awakea, ka manawa a ka mana kanawai i kau ai i ka hoopai maluna o Kaaukai e liia, maloko o ka Papu Kawa. He welina kumakena ko makou no kona imi ana i ka make nona iho, oiai o ke ola makamae o ke kanaka ka waiwai nui o keia ola ana, aka, ke waiho nei ke kanawai o ka aina, a o ka hooko ana i kona makemake maluna o ka hewa ke kumu maluhia. Aloha wale ia. Na ke Akua e hoopomaikai i kona uhane.
          Ua loaa mai ka makou leta mai ia G. W. Kahooluhi o Kohala, e mahalo mai ana no ko makou pai ana i kona manao. O ko makou manao paa no ia o ka hoolawa ana i ka makemake o na makamaka, a aole makou e hoohala ana i ka hoolawa ana ia mea, no ka mea, o ka pomaikai o na makamaka, o ko makou pomaikai pu no ia.

          Ma keia pepa, ke waiho aku nei makou i ka ninau i kamailio nui ia, oia ka hihia o A. Maikai, me na kiure he umi," imua o ka lehulehu, me ka lana o ko makou manao, e hoomaopopo mai ana na makamaka i ka aoao i pono a pololei no hoi,mahope o ko makou hoike akea ana aku ma na pepa i hala, i na loina o ia ninau. He kulana ko ka lehulehu ma ka hooholo ana i ko lakou manao ma keia mea, a ke waiho aku nei makou imua o lakou, i na manao o Leakahele me Kahikina Kelekona, oiai, ua pau ia laua na kee i ke kalakalai ia, a ina pela io e lealea kakou no ia mau mea a pau ae.

Ia H. N. Kahulu.
KE KOENA O NA KIURE HE UMI.

E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Oiai ua owa hou mai nei ka ipu-olohaka a H. N. Kahulu, ua manao au he kupono ia'u ke hoike hou aku i kekahi mau wahi hunahuna a'u i manao ai he mea e hoomalamalama ai i ka manao oia hoa o ke kiure hookahi i koe o na kiure i noho ai ma ka hihia o A. M. Ma kana olelo pane hope i hoea ae nei ma ke Kuokoa, Maraki 6, aole au i ike i kekahi olelo waiwai no ke pale ana i ka oiaio o na mea i pili i ka hihia o Abigaila, a e hiki ai hoi i na kiure ke alo ae i ke kukonukonu o na mea i ili aku maluna o lakou mamuli o na manao kuhihewa o lakou.
          No ka lana o ko'u manao, ua pomaikai ka lahui i kou hoolaha ana ae i na hana hewa a me ka poe i hewa, a me ko'u uwehe ana aku maloko o kou mau kolamu i ka noa a ka mea hana hewa, nolaila, aole au i manao o ka'u i hoolaha aku ai he mea hewa, aka, he mea e kaomi ai i ka hewa. A ina ma keia mau wehewehe ana ma o kou mau kolamu, he mea ia e ao aku ai i ka poe e hana hewa ana, a i alakai hewa ia paha, e hoopono, alaila, ua pomaikai ka lahui. Ma keia kulana, oia ka mokomoko ana me ka hewa, ke hoomau aku nei au, no ka mea, ua lana mai ko'u manao i ka pio ana o ka pane o na leo he eiwa o na kiure i noho, a hookuu i ka hihia i akaka i na mea a pau, a koe mai nei hookahi—o ke alakai a kokua hewa, oia o Kahulu, a aole no hoi i pio ko'u manao no ka ae ana mai o Kahulu ua hewa io no oia, mamuli o na wehewehe ana aku iaia, a me kona mihi maoli ana.
          Ma ka'u wehewehe ana aku maloko o KA LAHUI HAWAII, ua ku aku la o Kahulu i ka hilahila a no ka hiki ole iaia ke makala ae iaia iho mai ka hipuu paa o na olelo oiaio a na hoike, ke hilika mai nei ma ke ano o na pauku o ke kaliawai, nolaila, i mea e oluolu ai ka manao o ka hoa kiure hookahi e aa mai nei e pai ae i kona mau helehelena imua o ka lehulehu, e oluolu oe e hookomo iho i keia mau wahi olelo malalo, a mai kanalua oe no ko'u hoohalike ana i ke ano o ka'u mau olelo e like me ka Kahulu.
          He oiaio ua hoopii ia o Abigaila Maikai malalo o ka Mok. 41, Pauku 1, o ke Kanawai Hoopai Karaima, imua o ka Aha Hoomalu. Penei ka heluhelu ana:
          "O ka mea haawi wale a kuai aku, a imi a loaa, i kekahi kanaka maoli o keia Aupuni kekahi wai ona a me ka mea ona e ae paha, e hooukuia no ia aole e oi aku mamua o na haneri dala elua, a ina i kaaole keia uku, e hoopaahao ia oia ma ka hana oolea, aole e oi aku i na makahiki elua."
          Malalo no hoi o keia kanawai, a mamuli o kona ae ana ua hewa, ua hoopai ia oia e ka Lunakanawai Hoomalu. No keia hoopai ia ana o ka mea i hoopii ia, ua hoopii aku oia imua o ka Aha Kiekie. Ua haawi mai la ka L. K. Hoomalu i ka palapala e hooia ana i ka hoopai ia ana o A. M., a e hoakaka ana ua noi aku e hoopii imua o ka Aha Kiure. Aia no keia hihia, i ka hiki ana imua o ka Aha Kiure, malalo o ka pauku kanawai i hai ia ae 'la. Ke olelo mai nei o Kahulu ma keia kanawai, ua hilinai nui lakou aole i hewa ka mea i hoopii ia, aka, ina e nana iho keia Kahulu, ma ka Mok. 5, Pauku 1, o ke Kanawai Hoopai Karaima, alaila, e ike anei oia i ka pili o ka hewa i ka mea i hoopii ia, penei:
          "O ka poe kokua e hana i kekahi hewa ofeni, a ua noho paha malaila, ua hookonokono, a ua ae aku a ua paipai aku ia hai e hana i ofeni, alaila, e manaoio lakou ua hui iloko oia hewa."
          O keia kanawai, a kuu hoa puni kanawai i hookapeke ae ai,—mamuli o ka pakela ike he mea ia e hoopuni ana i ka poai e paa ai ka hihia,—oia ke kanawai e hoakaka ai i ka pili o ka hewa i ka mea i hoopii ia,—a e akaka ai ia Kahulu ua haki ke kanawai o ka Aina i ka mea i hoopii ia. Ua ae no hoi o Kahulu, ua kono aku no o A. M., ia Keoki, a ua loaa mai no ka hapaha dala ia A. M., ma o ka hooko ana a Keoki i ke kauoha a A. M. Nolaila, he mea maopopo,ma keia Mok. 5, Pauku 1, o ke K. H. Karaima, ua kokua o A. M., i ka ofeni, ma ke kona ana, ae ana, a kauoha ana ia Keoki e hana i ka ofeni; a e like no hoi me ka keia pauku e olelo nei, "ua manaoia lakou ua hui iloko oia hewa." Hewa hea la? I ka "haawi wale, a kuai aku, i kekahi kanaka maoli o keia Aupuni i kekahi wai ona."
          Ke olelo mai nei o Kahulu, aia a heluhelu ia ka Pauku 1174 o ke Kanawai Kivila, a ae mai o A. M. i kona hewa, alaila, hooia mai o Kahulu ua ae o A. M. imua o ke kiure. He kamaaina hoi oe i ka hele imua o na Aha, e makilo ai i na rula o na Aha Hookolokolo a me na ike kanawai, kou ike ole iho la no ka ia. Ke olelo aku nei au ia oe,—a aole au he kanaka i manao ma ke kanawai kou wahi ola, a makilo aku i ka ike kanawai,—aole he palapala hoopii hoahewa ka ka Loio Kuhina e heluhelu mai ai ma na hoopii hoohalahala a ka mea i hoopai ia; hemahema maoli keia pookela (?) ma ke kanawai; aia ka heluhelu ia o ka palapala hoopii hoahewa imua o ka Aha Kiure, a e ninau ia ai ka mea i hoopii ia i ka hewa a hewa ole, ma na hihia a ka L. K. Hoomalu i ninaninau e ai mamua a akaka iaia ua kaa ka palena oia hihia maluna o kana aha,—a hoopaa aku i ka mea i hoopii ia na ka Aha maluna ae e hooponopono, alaila, heluhelu ia; ua like me ka hihia kaokoa. Aole ma na hoopii hoohalahala, e like me ka A. M., imua o ke kiure. Nolaila, o ke kaena a Kahulu no na pauku kanawai, he mea ole ia, ke hoomaopopo ia ke ano o na kanawai. Me ke emi no o ko'u wahi ike malalo o ko Kahulu ma na ike kanawai, aka, ke ike aku la no au he buke nui no koe o na kanawai i moni ole ia a i ale ole ia e keia puu puni kanawai. Me he 'la ma keia wehewehe ana ke helelei nei na kahua a Kahulu i hoohanua iho ai, a eia oia i ka lewa e puhi ia ana i o a ia nei e like me he ano o ka hulu, he mea mama wale. Aloha wale!
          No na Pauku 1125 a me 1128 o ke Kanawai Kivila, ua huhewa o Kahulu, no ke ano hemahema mai paha i ka uluku o loko. Nolaila, ke waiho aku nei au i ka pane ana, oiai, ina e heluhelu ana ke keiki hanau hou, e ike koke ana no oia i ke ano ole o ka hoopili ia ana o keia mau pauku i keia hihia o A. M. E KA LAHUI HAWAII, ke hoomanao ae au i keia ike o Kahulu, e hu ana ko'u aka nona.
          No ke ano o na olelo a Kahulu no na hihia e ae ana i waiho ae ai imua o ke akea, e pane iki aku no au, oiai, aole no ia keia mau olelo hoakaka i laha iho nei iloko ou a me ke Kuokoa, i mea e akaka ai ke ano o ke kaena a Kahulu, ma ka pokole penei: Ma ka hihia o ke 'Lii kue ia Kepio, ua mahele ke kiure, no na kumu koikoi no hoi ma kela me keia aoao, he 5 makou, o Keliikanakaole kekahi, a he 7 o Kahulu ma; ma ka hoopii a A. M., a me John Meek opio,—kue i na hooilina o Kaaukai, hookahi kiure i hookuli ia ma ka ae ana o na loio a me ka Aha no ka pilikia kuikawa, a he 11 makou i koe iho, he 8 makou, o Keliikanakaole no kekahi me a'u, a he 3 o Kahulu ma—olohelohe hoi ua kanaka ia hooikaika ana no A. M. I keia hihia o A. M., owau kekahi o na kiure—a ina paha owau pu kekahi iloko o ke kiure i ka hihia hope o A. M., i ko'u manao, aole oe e piena loa iloko o ka rumi kiure, oiai, na'u no e kaomi malie aku i na alakai hoohilala a H. N. Kahulu. Ke ike nei oe i ko kaua launa ana iloko o ka rumi kiure, aia o Keliikanakaole me a'u, aole me oe. No ka hoopono o ka makou hana, ua hoike ae oe i kona inoa he hoa kupono no ke kiure. O kou hai ana peia imua o ke akea nona, oia ko makou hoike maikai no ka makou hana, a he hooia maikai loa keia, oiai, ua lawe ae oe iaia ma ke ano e hoinoino mai ia makou., aka, ua lawe ae au i kau hoapono ana nona, i hoike kupono nio makou. O makou ma keia olelo ana a'u,—oia no o LEAKAHELE a me ka poe au i hapapa wale ae ai no iloko o kau olelo pane i KA LAHUI HAWAII, me ka leo ole ia mai e ia poe.
         
I ka nana iho i kona mau manao mahope mai, ua uso-ole; aka, ma ka hookolo ana a hiki i ka palena o kana mau olelo pane, aia hoi, hoomaopopo iho la au ua ku i ka ii, ua pii ka ena-iluna, i ka pa ana aku i ka oiaio o na wehewehe, a me na olelo hoohalike ma kahi o kana pane-hika, i ka poe i waha ole mai iaia iloko o ke Kuokoa, Feb. 20. Hoohalike iho la au i ke ano o keia mau olelo haku-kole a Kahulu, e like me ka olelo a ke kanaka i nele i na olelo pili i ka paio ana, a hopu hewahewa wale aku la no ka waha no ka piha oloko i ka huhu.
          Ua akaka no ia'u, ua moni o Kahulu i ka apu i waiho ia aku i mea e ola ai kona mai, a hoopono iho, oiai, aole i pau pono iho na manao pane i ka heluhelu ia eia, hoomaka ae la keia Kahulu e lele iluna a ilalo, maloko o ke Keena o ka L. H. o ke Kuokoa, me na namunamu olelo-e, a no ka hene o ka akaaka a ka poe e ku aku ana i keia hana kamahao a Kahulu, ua pu-a mai la ka leo e like me ka wi o ka iole, a hoomanao ae la au i ka Pikoiakaalala mau hana kaulana, i ka pana ana i ka iole a ku ma "Kahulu," oiai o kahulu wale no kai ike ia ae, a ma ka wi ana mai nae i maopopo aku ai he iole. Akahi no a ike ia aku ke ano uleu o Kahulu, i wale iho la no au, ina e loaa hou aku kekahi apu e like me keia ana e ale nei mailoko mai o ka Lahui Hawaii, alaila, ola loa ka mai o keia kanaka kino nui ikaika, a lalau maoli na lima i ka hana, a ai i ka pono a kona mau lima i hana ai—aole hoi ka lula wale me ke kuhi wale iho no o na manamana lima i ka honua,—a e olokaa hele ai ma kela a me keia wahi a po ka la, a hala paha auanei ka heluna o na makahiki, pela wale no anei, ua maa oia.
          Aia ma ka pane a Kahulu, he mau ninau; he mau ninau ana paha i manao ai e pane huhu aku ai au, aka, aole au i like me ia ma ia ano, "Owai la oe?" wahi ana, o Leakahele no, au no e ike ala. O ka lua a me ke kolu o ka ninau, aole ia owau. Ua maopopo ia oe, owau no keia o Leakahele, oiai, ke ike ala no oe aia au maluna o Kahulu-pala, a ina oe e lele io a ia nei, e like me ko'u ike ana ia oe ma ke Keena o ka L. H. o ke Kuokoa, no kuu peu ae ia oe, alaila, e lealea ana no anei o
LEAKAHELE.

WELINA.

          He welina aloha keia, he uiuia hoi nana i hoonaueue mai i ke ku malie ana o ka manao, oiai, e kaawale ana ke kamu mai na haumana aku, ke kahu hoi mai ka ekalesia aku, ka makua mai na keiki aku, ka hoa'loha mai ka hoa'loha aku, ka hoahanau hoi mai ka hoahanau aku, ka ohana mai ka ohana aku. Ae, he oiaio no, e kaawale io ana; ke ku mai nei imua o'u ka malama o Aperila, ka malama nana i hooni pinepine ia'u a me kuu ohana; na hoa'loha hoi o'u i komo pu iloko o ka eha lima ole a ke aloha; na ia Aperila i hooki iho i ka noho pu ana, a hele aku la oia no kana misiona no ka Lai-ulu o Lele; kahi a makou i noho hoomanawanui ai i na la inea. Aka he pono iaia ke hele, oiai, o ko ke Akua makemake ka pono e hookoia. Ua kahea ko Lahaina ia Rev. A. Pali o Waioli i kahu no lakou, a oiai au a me ka ohana iloko o ka nanea a me ka palaka, oiai, aole i lohe mua ia keia nuhou eha, i ko'u nana iho, he manawa ia o ke kupilikii. Aka, he pono ia makou ke uwe me ka hoonana i ko makou minamina, oiai, ua hiki ia makou ke kaena, ua noho kamaaina makou me Rev. A. Pali no na makahiki kokoke i ka 7, aole i loaa ia makou kekahi hemahema ma kana hana, aole ma na mea pilikino, aole no hoi ma na mea uhane, he hoa'loha maikai, ua eo iaia ka lilo ana he hoa'loha oiaio me na keiki lalawai o keia apana a me keia mokupuni holookoa, o na haole me na Hawaii maoli.
          Pela no hoi ma kona noho kamaaina ana me makou, ua maopopo loa ia makou a pau kona ano. Aole oia i hoopaapaa iki me kekahi kanaka, aole no hoi he wahi hihia iki ma na mea e pili ana i ka waiwai. I ka wa i lohe pono ia ae ai o kona hele, he nui ka poe i aua iaia, na haole a me na kanaka, aka, ua paa kona manao e hele ma kela leo kahea. Oiai, aole keia o ka mua o kona kahea ia ana, aka, elua a ekolu paha leo kahea ae nei mamua, ua aua ka ekalesia a ua ae oia ma ia leo aua, aka, i keia, e aho oia e hele, malie o ko ke Akua manao ia. Nolaila, ma keia hele ana, ua hoonele ia makou i ke kahu i aloha ia e makou; aole paha e loaa ana ia makou he kahu e like me ia, me ka minamina i keia kaawale ana, nolaila, keia hoonana ana. Oiai, he Karistiano oiaio, he makamaka, he hoa'loha oiaio, he io a me ka iwi oiaio, ma keia mau mea i loohia ai makou i ka minamina, aole owau wale ma keia, aka, o ka mokupuni holookoa o Kauai, oiai o ka pau loa keia o na kahu Hawaii kahiko iluna o keia mokupuni. Aka, he pono ke hele ina pela ka ae mai o na Lani.  HOAHANAU.