Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 11, 11 March 1875 — Ia H. N. Kahulu. KE KOENA O NA KIURE HE UMI. [ARTICLE]

Ia H. N. Kahulu.

KE KOENA O NA KIURE HE UMI.

E Ka Lahui Hawaii Aloka oe ; Oiai ua owa hou mai nei ka ipu-olohaka a H. N. Kahulu, ua manao au he kupono ia'u ke hoike hou aku i kekahi mau wahi hunahuna a'u i manao ai he mea e hoomalamalama ai i ka manao oia hoa o ke kiure hookahi i koe o na kiure i noho ai raa ka hihia o A. M. Ma kana olelo pane hope i hoea ae nei ma ke Kuokoa, Maraki 6, aole au i ike i kekahi olelo waiwai 110 ke pale ana i ka oiaio o na mea i pili i ka hihia o *Abi<?aila, a e hiki ai hoi i na kiure ke alo ae i ke kukonukonu o na mea i ili aku maluna o lakou inamuli o na manao kuhihewa olakou. ■ No ka lana o ko'u manao, ua pomaikai ka lahui i kou hoplaha ana ae i na liana Fiewa a me ka poe i hewa, a rae ko'u uwehe ana aku maloko o kou mau kolamu i ka noa a ka mea hana hewa, nolaila, aoie au i manao o ka'u i hoolaha aku ai he mea hewa, aka, he inea e kaomi ai i ka hewa. A iua ma keia mau wehewehe ana ma o kou mau kolamUī he mea ia e ao aku ai i ka poe e hana hewa ana, a i alakai hewa ia e hoopono, aiaila, ua poiiiaikai lahui. Ma keia kulana, oia ka mokomoko ana me ka hewa, ke hoomau aku nei au, no ka mea, ua lana mai ko'u manao i ka pio ana o ka pane o na leo he eiwa o na kiure i a hook.ua i ka liihia i akaka i ua mea a pau, a koe mai nei liookahi—o ke alakai a kokua hewa, oia o Kahulu, a aole no hoi i pio ko'u maiiao no ka ae ana mai o Kahulu ua hewa io no oia, mamiili 0 na wehewehe ana aku iaia, a me kona mihi maoli amu Ma ka'u wehewehe ana aku maloko o Ka Laih i Hawaii, ua ku aku la o Kahulu 1 ka hilahila a no ka hiki ole iaia ke makala ae iaia iho mai ka hipuu paa o na olelo oiaio a ua hoike, ke hilika mai nei ma ke ano o na pauku o ke kanawai, nolaila, i mea e oluolu ai ka manao oka h »a kiure hookahi e aa niai nei e pai ae i kona mau helehelen i imua o ka lehulehu, e oluolu oe e hookomo iho i keia mau wahi olelo mal:i--10, a mai kanalua oe 110 ko'u hooHalike aua.i ke ano o ka'u mau olelo e like me ka Kahulu. Ile oiaio ua hoopii iao Abigaila Maikai malalo o ka Mok. 41, Pauku l, o ke Ivauawai Hoopai Kamima, imua o ka Aha Hoomalu. Penei ka heluhelu ana: u O ka mea haawi wale a kuai aku, a imia loaa, i kekahi kanaka maoli o keia Aupuni kekahi wai ona a me ka mea ona e ae paha, e hooukuia no ia aole e oi aku mamua o na haneri data elua, a ina i kaa ole keia uku, e hoopaahao ia oia ma ka huna vK>lea, aoie e oi akui na makahiki elua." Malalo no hoi o keia kauawai, a mamuli o kona ae an \ ua hewa, vm hoopai iaoiae ka Luiiukanawai Hoonialu, No keia luh>pai ia ai>a o ka ui«a i hoopii ia, ua lioopii aku oia iiuua o ka Aha Kiekie, Va haawi mai la ka 1* K. Hoomalu i ka pal&palae InK>ia ana i ka hoopai ia ana o A. M., a e hoakaka ana uh noi aku e hoopii imua o ka Aha Kiuiw Aia no keia lnhi.% i ka Hiki aua imua •> ka Aha malalo o ka pauku kanawai i hai ia te 'la, Ke olelo mai uei o Kahulu ma keia kanawai, ua hilinai nui lakou aole i hewa ka mea i hoopii ia, aka, ina e naua iho keia Kahulu. ma ka Mok. 5, Pauku I, o ke Kauawai Hvhv p;ū Karaima, e ike auei oia i ka pili o k t hewa i ka mea i hoopii ia» |H»neii "O ka jH>e kokua e hana i kekahi hewa of\ ui, a ua noho paha mahi!a, ua nokono, a ua ae aku a ua aku ia

hai e hana i ofem, aliula, e maiaoio Ukoa ua hui Uofeo oia hewiu" . / 0 keia kanawai, a kun hoa puni kanawai i hookapeke ae ai,—mamnli o ka kela ike he mea ia e hoOpani ana i ka poai e paa ai ka hihia, —oia ke kanawal e ho* akaka ai i ka piii o ka hewa i ka mea i hospii ia,—a e akaka ai ia Kahalu ua haki ke kanawai o ka Aina i ka mea i hoopii ia, Ua ae no hoi o Kahuln, ua kono aka no o A. M», ia Keoki, ā ua loaa mai so ka hapaha dala ia A. s£, ma o ka hooko aaa a Keokl i ke fcavrohaa A. M, Nolaila, he mea maopopo/ naa.keia Mok. 5, 1. 0ke K 11. Karaima, ua kokiīa o Ā. M., 1 ka tjfeni, ma ke kono ana, ae ana, a kauo-ii-a- ana ia Keoki e hana i ka ofeui; a e like no hoi me ka keia pauku e olelo «ei, " ua manaoia lakou ua hui iloko oia hewa." Hewa hea la ? i I ka " haawi wale, a kuai aku, i kekahi kanaka maoli o keia Aupani i kekahi wai ona. n Ke olelo mai nei o Kahulu» aia a heluhelu ia ka Pauku 1174 o ke Kanawai Kivilā, a ae mai o A. M. i kona hewa, alaila, hooia mai o Kahulu ua ae o A. M. imua o ke kiure. He kamaaina hoi oe i ka hele imua o na Arm, e makilo ai i ua'nila o na Ahā Hookolokolo a me na ike kanawai, kou ike ole iho la no ka'ia. I?e olelo aku nei ait ia oe,—a aole au he kanaka i manao ma ke kanawai kou wafei ola, a makiio aku i ka ike kanawai,—aole he paiapala hoopii hoahewa ka ka Loio Kuhinaeheluhelu mai & ma na hoopii hoohalaliala aka mea i hoopai ia; hemahema maoli keia pookela (?) ma ke kanawai; aia ka heluhelu ia o ka palapala hoopiihoaliewa imua 0 ka Aha Kiui-e, a e ninau ia ai ka mea i hoopii ia i ka hewa a hewa ole, ma ua hihia a ka L. K. Iloomalu i ninaniuau e ai Ynamua a akaka iaia ua kaa ka palena oia hihia maluna o kana aha,—a hoopaa aku i ka mea i hoopii ia na ka Aha maluna ae e hooponopono, alaila, heluhelu ia; ua like me ka hihia kaokoa. Aole ma na hoopii hoohalahala, e like me ka A. M.,imua o ke kiure. Nolaila, o ke kaena a Kahulu iio lia pauku kanawai, he mea oie ia, ke hoomaopopo ia ke ano o na kanawai. Me ke emi iio o ko'u wahi ike ma4alo o ko Kahulu ma na ike kanawai, aka, ke ike aku la uo au he buke uui no koe o na kanawa.i 1 moui ole ia a i ale ole ia e keia puu puni kanawai. 'Me he 'ia ma keia weheweHe ana ke heīelei nei na kahua a Kahuiu i hoohanua iho ai, a eia oiai ka lewa e puhi ia ana i o a ia nei e like me ke auo o ka hulu, he mea mama wale. Aloha wale! No na Pauku 1125 a me 1128 o ke Kanawai Kivila, na huhewa o Kahulu, no ke ano hemahema mai paha i ka uluku o loko. Nolaila, ke waiho aku nei au i ka pane ana, oiai, ina e heluhelu ana ke keiki hauau hou, e ike koke ana no oia i ke ano ole o ka hoopili ia ana o keia mau pauku i keia hihia o A. M. K K\ Lahui Hawaii, ke hoomauao ae au i keia ike o Kahulu, e hu aka nona. No ke ano o na olelo a Kahulu no na hihia e ae ana i waiho ae ai imua o ko akea, e pane iki akii no au, oiai, aole no ia keia niau hoakaka. i ilio nei iloko ou a me ke a mea e akaka ai ke ano o ke kaena a Kahulu, ma ka pokole : Ma ka hihia o ke 'Lii kueia Kepio, ua mahele ke kiure, no na kunni koikoi no hoi ma kela me keia aoao, he 5 makou, o kekahi, a he 7 o Kahulu ma; ma ka hoopii a A. M.#a me Johu Meek opio,—kue i na hooiliua 0 Kaaukai, hookahi kiure i hookuu ia ma ka ae ana o na loio a me ka Aha no ka pilikia kuikawa, a he 11 makou i koe iho, he 8 makou, o Keliikanakaok) uo kekahi me au, a he 3 o Kahulu ma—olohelohe hoi ua kanaka ia hooikaika aua no .V. M. 1 keia hiliia o A. M., owau kekahi o na kiure—a ina paha owau pu kekahi iloko o ke kiure i ka hihia hope o A. M., i ko*u mauao, aole oe e piena loa iloko o ka punii kiurv? l oiai, ua'u iio e kaomi malie aku i na alakai ho*»hilala a 11. X. Kahulu. Ke ike nei oe i ko kaua launa aua iloko o ka rumi ki;uv, aia o Keliikauakaole ine a'u, aole me ck\ No ka hoopouo o ka luakou haiia, ua hoike ao oe i koua inoa he hoa kupono iio ke kiure. O kou hai ana p>eia imua o ke akea nona, oia ko makou hoikv* maikai no ka makou hana, a hooia maikai loa keia, oiai, ua lawe ae oe laia uia ke ano e hoiiioiiio mai ia ua lawe ae au i kau hoapono ana noua, i hoike ku|H>no no makoiu O makou ma k*ia olelo atta aX —oia no o Lkakaiiklk a we ka poe au i haj»aAii wak» ae ai no iloko o kau lo pane i Ka Lahui llawak, ine ka leo ole ia m»i e ia {kh\ 1 ka iiana iho i kon* mau manao mahomai, ua uso-ole; aka, ma ka hookolo ana a hiki i ka paleua o kana |»a« olelo aia Ikm, Hoomao|kopo ibo la au ku i ka ii t ua pii ka «ua i ka pa «ia!

olelo hoohaUk& mm boa paoe-hika, i ka poe i waha oie mai iaia iloko o kg Kmokoa, Teh* 20, HoohaHke iho Uau i ke ano o keia mau olelo haka-kole a hola, e likjß me kaolelo Ake kauakainele i na olelo piU i ka paio aj&a } a hopu hewahewa wale aka la »o ka waha 110 ka piha oloko i ka huha. Ua akaka rio ia'a, aa moni o Kahulu i apu i waiho.ia aku i mea e oia ai kona rriai, a hoop-otaO iho, oial, aole i pau ppno iho na maaao paoe i ia he!»fceiu i& eia, hoouaaka ae la keia Kahplu e iele iiupa a ilalo, maloko o ke Keena o "ka L. H. o k% Kuokōa, me ua namunamu olelo-e, a no kk hene o ka akaaka a ksi poē e ka aku ana i keia hana kaaiahao a Kahalu, ua pu a mai la ka ieo e lik6 r nae ka wi o ka lole, a hoomanao ae la au i ka Pikoiakaalala mau hana kaulana, i ka paua ana i kaiolea kuma "Kahulu," oiai o kahulu wale no kai ike ia ae, a ma ka wi ana mai nae i maopopo aku ai he iole. Akahi no a ike ia aku ke ano uieu o Kahulu, i waie iho la no au, ina e loaa hou aku kekahi apu e iike me keia ana e ale nei mailoko mai o ka Laliui Hawaii, alaila, ola loa ka mai o keia kanaka kino nui ikaika, a lalau maoli na lima i ka hana, a ai i ka pono a ■ kona mau lima i hana &i—aoie hoi ka iula waie me ke kuhi wa!e iho no o na manamana lima ika honua, —a e olokaa hele ai ma kela a me keia wahi a po ka la, a hala paha auauei ka heluna on& makahiki, peia wale uo aoei, ua maa oia. Aia ma ka pane a Kahulu, he mau ninau; he mau ninau aua paha i manao ai e pane huhu aku ai au, aka, aole au i like me ia ma ia ano, " O wai la oe"V 9 wāhi aua, o Leakahele no, au no e ike aia. Oka lua a me ke kolu o ka ninau, aole ia owau. Ua maopopo ia oe, owau no keia o Leakahelo, oiai, ke ike ala no oe aia au maluna o Kahnlu-paha, a ina oe e lele io a ia nei, e Hke me ko'u ike ana ia oe ma ke Keena oka H, oke no kuu peu ae ia oe, alaiia, elealea ana no anei o Leakauele.