Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 12, 18 March 1875 — Page 1

Page PDF (1.10 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
HOL Y BIBLE
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, MARAKI 18, 1875.  {HELU 12.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

[NO KA LAHUI HAWAII.]
Wear y no More.
Royal Diadem, p. 20.

1. E maha'e no na luhi, manao oli nei,
I koonei paahana a uihaa e.
Aia a pau ae ka hana, ka paio pu no,
E maha'e ma ke ao, e maha'e la a pau.
R ep.—Maha a mau, maha a mau,
Maluna'e ma ke ao, a maha'e la a mau.
2. E pau ae na hihia, manaolana nei;
Ma keia ao ino, paapu na kue;
Ma ka home maluna, e kaawale no
O koonei mau onou, a e maha a mau
R ep.—Maha a mau, & c.,
3. E pau ae na kaumaha, na eha houhou,
E kau mai na lei a olino mau no:—
Ma o Ie su kakou la e pii ai i o,
I ku home maluna, a maha a mau.
R ep.—Maha a mau, & c.,
4. I na ala a puni na mea hoomakau,
Na mea hooeha, na mea hooluuluu,
Ie su no ke kokua, a haawi mai no
I ka maha maluna, ka maha a mau.
Re p—Maha a mau, &c.,  HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII IULESIA
NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.
MOKUNA VI—HELU 14.

          I KA pau ana o keia mau huaolelo a ua wahine kupua nei, ala ae la ke kaikamahine alii me ka puuwai piha i ka olioli i neia mau huaolelo i kamailio ia mai iaia ma ka moeuhane, me ka hai ana mai ua kokoke mai ka manawa e mare ia'i ia: a i ka omaka ana mai o na kukuna la maluna o na puu, ala koke ae la ia a komo iho la i kona aahu kupono, a hele aku la imua o kona makuakane.
         
I kona komo ana'ku maloko o ka rumi nui o ka halealii, e noho mai ana kona makuahine mawaena o kana mau wahine kauwa, a o ka makuakane Moi hoi, e hoomakaukau ana oia e hele aku ma na palena o kona aupuni e kukakuka pu me kona mau makaainana.
          "E kuu makua," wahi ana, "aole anei oe e kauoha aku i holoholona lawe ukana, a me ona kaa no'u i hele aku ai au e holoi me ko'u mau kauwa, ma na punawai mawaho aku o na palena ana mai o ke kulanakauhale?"
          "O ka holoi hea la keia a kuu kaikamahine e kamailio nei?" wahi a ka Moi.
          "O na aahu o'u a me ko'u mau kaikunane," wahi ana, "oiai ua loihi ka waiho ana, a ua hiki mai ka manawa e holoi ia'i. Elima au mau keikikane, o ko'u mau kaikunane lakou; elua o lakou i mare, a ekolu e noho nei i mare ole ia, a he mea kupono ka hoomaikai mau ia ana o ko lakou mau aahu, no ka mea, he kumu no ia no lakou e maemae ai imua o ka lehulehu. A owai mawaho ae o'u, ko lakou kuahine, ke makaala ma ka malama ana i ko lakou mau pono? O oe pu no kekahi e ko'u makua aloha kai aahu i na lole keokeo i like me ka hau, oiai he kulana kou imua o na makaainana o ke aupuni."
          Me keia mau huaolelo waipahe ke kaikamahine alii i noi aku ai i ka oluolu o kona makuakane, a ua piha ae la ka puuwai o ka Moi me ka olioli i ka lohe ana'ku i na huaolelo ano aloha a kana kaikamahine, a no ka maopopo no hoi iaia ua like no na hana maikai a ke kaikamahine alii me ka nani pua rose o kona mau papalina palupalu, ua huli koke ae la ia a kauoha aku la i na kauwa e hooko koke i kona makemake. Ua laweia mai la na puolo aahu a kau ia'ku la iluna o ke kaa, me ona balena me ka waina i mea e hoopau ai i ko lakou pololi, a haawi mai la kona makuahine i ka omole gula i piha i ka aila ala, i mea hamo i ka ili o kana kamalei. Kau ae la lakou maluna o ke kaa, a holo pololei aku la i kahi o na punawai mawaho iki aku o ke kulanakauhale alii, i hoopiha mau ia e ka wai hui lipolipo o ka muliwai Kaliko.
         
I ka hiki ana i kahi o na punawai, ua uleu mai la na kauwa, a hoomaka koke iho la ka holoi ana, me ka hoomau ana i na paani hoohala manawa, oiai ko lakou haku e nanea mai ana i ka nana ia lakou. I ka pau ana o ka lakou holoi, kaulai aku la i na aahu, a hoomaka hou aku la e paani. I keia manawa ua hui pu aku la ke kaikamahine alii me lakou ma ka hooleilei popo ana, i panai ia mai e na leo mele lealea. Oiai lakou e paani ana, ua pa aku la ka popo i ke kaikamahine alii a haule aku la iloko o kekahi o na punawai mamao loa aku, a holo aku la lakou me na leo uwa no ia mea me ka olioli.
          No ka papa loa o ko lakou mau leo, puoho ae la o Iulesia mai kona hiamoe maluhiluhi ana, a kaei ae la i na lau hihi a puni kona kino, a hahai aku la i kahi a na leo e pa-e mai ana. A hoea pono aku la keia ma kahi a na kaikamahine e puulu ana, a i ko lakou ike ana mai i keia mea e hele aku ana me ka aahu ano kupanaha, holo aku la lakou e pee ma o a maanei no ka makau; koe wale no ke kaikamahine alii, no ka mea, ua hookomo mai la ke kupua Mineva i kona mana maloko ona, a ua pau ae la kona makau, a ku ae la ia iluna i ike maopopo aku ai i ke ano o keia kanaka, me ke ano makau ole, me kona ake nui e lohe i ke kumu o kona hiki ana malaila.
          Ua hiki ole ia Iulesia ke hele kokoke loa mai, no ka mea, ua haalele aku ia i kona kapa ma ka moana i ka wa i hoomaka mai ai e au me ke kaei a ka manu i haawi mai ai iaia i kumu e mama ae ai kona kino maluna o ka ili-kai, a o ke kauoha no hoi ia ka manu, a noonoo iho la keia he lau o na laau hihi kona aahu i keia manawa, a no ia mea, ku aku la keia ma kahi e, a pane aku la me ka leo moakaka penei: "Mamua ae o ko'u hoomaka ana e waiho aku imua ou i ka'u mau noi, ke ninau mua aku nei au ina ke kamailio nei au i kekahi wahine o keia ola ana, a ina paha o kekahi o na kupua. Ina he oiaio he kupua, me he la ua like loa kou mau helehelena me ko Diana, ke kaikahine a Iove. E like me ia kou mau ano a pau, kou kulana, kou mau hiohiona a me na hana.
          Pane aku la o Nausika, "Aole au he kupua, aka, no keia ao no."
          "Ina he wahine io no keia ao," wahi a Iulesia, "e hoomaikai pakolu ia kou mau makua, a pela pu hoi me kou mau kaikunane, no ka mea, o ka iini o ka hoahanau i hui pu ia me ka hauoli no ka ike ana'ku i kou ulu ana e like me kekahi kumulaau nani, a no kou ano hiehie pu no hoi. O ka nani ka'u e kilohi nei ano, aole mamua ae i haule aku ai ke kilohi ana a ka ike o keia mau maka i kekahi mea i like aku me oe no ka nani. Mamua iki aku nei ma Delosa, oiai au malaila, ua ike aku au i kekahi kumulaau bama e ulu ana ma kekahi aoao o ke kuahu o Apolo, o ka oi ia o na laau a'u i ike ai no ke ku pololei a me ka nani, a oia wale no ka mea hiki ia'u ke hoohalike ae me oe, aole no he mea ano e ke kuemi hope ana mai ma ka hookokoke ana'ku imua o kekahi mea i nohoia e ka ui i like me kou, aka, he kumu okoa ko'u kuemi ana mai, oiai, he okoa ko'u ano, aole o ka nani ka mea nana i hookuemi hope mai ia'u, aka, he kumu ia nana e hoolana mai i ko'u manao e hele aku imua. He iwakalua na la o ko'u paialewa ia ana e na ale lokoino o ka moana kai-uli, mai ka aina mai au o Ogigia; a hiki mai i ka po nei, ua pae mai la au he olulo ma na aekai o ko oukou nei aina. Aole mamua ae o keia manawa mai ko'u pae ana mai i ike aku ai au i kekahi mea ma ke ano kino kanaka. O ka'u wale no e noi aku nei i ka oluolu o kou lokomaikai, a ke lana nei no hoi ko'u manao, e kahe mai ana no na punawai o ke aloha oluolu o kou puuwai, oia hoi i wahi aahu kupono no'u, a e hoike mai hoi i ke ala e hiki aku ai i kekahi kulanakauhale e kokoke mai ana. Na na akua, ka mana hoi o ka maluhia o na malihini, e haawi mai i na pakui makana no kou mau lokomaikai. A ano la, ke haawi aku nei keia luina malihini i ke aloha kuhohonu oiaio."
         
I ka lohe ana mai o Nausika i keia mau huaolelo hoalohaloha a hoomaikai no hoi mai ka waha mai o kekahi mea ana i ike aku la me na hiohiona ano lapu wale, pane koke mai la oia, "E ka malihini, aole au i hoomaopopo aku i ka haumia a lapuwale ma kau mau huaolelo, aka, ke ike nei au i kou ilihune a ano kaumaha; ua maopopo ia'u aole no e loaa ana ke kulana maemae a maalahi i na mea a pau, aia wale no i ka poe a Iove e haawi mai ana, a me he mea la, nana no i hoohaahaa iho ia oe a haule i keia kulana. Aka, oiai iloko o kau mau auwana ana, ua lawe ia mai nei oe a kokoke i ko makou kulanakauhale, ua haule mai maluna o makou ka hoolako ana'ku ia oe me kou mau hemahema. O na aahu a me na mea e ae e hiki ana i ka lima o ke kanaka ke hoolako aku i ka mea i haulehia iloko o na popilikia e like me kou, aole no e nele ana. E kuhikuhi a e alakai aku no makou ia oe iloko o ko makou kulanakauhale, a e hai aku no hoi i ka inoa o ko makou lahui. O keia ka aina o Paesiana, a o ko'u makuakane o Alisinosa ka Moi."
          Kahea aku la o Nausika i kana mau kauwa i holo aku ai no ka makau, a ao aku la ia lakou me ka i ana aku, "Aole keia kanaka he Kalepeso, aole hoi he kupuino no ke kai a no ka aina paha; o ko oukou makau ana iaia; aka, he ano hookanaka kona, hoopono a kuoo, a oiai ua ano e kona helehelena a me kona kulana ke nana aku, aka, aia maloko o kona noonoo ana na manao i piha i ka maikai a me ka nani, ka naauao hoi a me ka hanohano. Ke kauoha aku nei au ia oukou e alakai aku iaia i kahi o na punawai, i holoi aku ai ia i na limu me ka huahua o ke kai-uli o ka moana i kau mai maluna o kona kino, a e haawi aku i kekahi o na aahu nani loa o ko'u mau kaikunane mailoko mai o na puolo a kakou i holoi iho nei."
          Ua hooko koke ia ke kauoha a ke kaikamahine alii e kona mau kauwa, a puana ae la o Iulesia me na kulu waimaka nunui e hiolo ana ma o a maanei o kona mau papalina, "Ke hoike mai nei kana mau hana a me na huaolelo i na hiohiona ku i ke aloha o ko'u aina hanau, a ina paha me keia ke aloha oluolu o na Lani, alaila, e hooko ia ana no auanei na koni ana a keia puuwai Helene, oia hoi ka hehi hou ana i ko'u one hanau, me ka hanu hou aku i ke'a ala o na kuahiwi o ua aina makua la a'u e hoomanao mau nei. E na mana hoi, ina he oiaio e hoonele ia mai ana ko'u mau manaolana, ke noi ae nei au mamua o ko'u lawe ana mai i ka lokomaikai o keia pua'lii, e lawe ae i ka nawe ana o ke aho o keia kino, i hoi hou aku ai ko'u uhane i ka home o Itaka, a kali mai hoi me na mohai ma kela aoao o ka lewa luna, no ka hoomaikai ana mai i ke kama alii opio o keia aina malihini, ka mea hoi nana e hoopakele nei ia'u mai ka poino ana iloko o keia waoakua mehameha."  (Aole i pau.)

          Me he la, ma ka makou noonoo ana a me ke koho ana aku no hoi, o ka Poaono o ka pule i hala iho nei kekahi o na la "ulia" o ka hoomaka ana o ka M. H. 1875 e nauwe nei. No ka mea, mahope iho o ka auina-la, ma kahi paha e kokoke ana i ka hora 4 ahiahi, ua loohia ia aku la kekahi mau makamaka e ka poino kuikawa i aneane i ka manawa hookahi. I ka manawa i olelo ia, ua ike ia aku ke kaa lio o Pauhiwa e ku ana mawaho iho o ka hale kuai papale o Mrs. Black, ma alanui Papu, e pii aku ana hoi ke kaa o ka Rev. B. W. Parker, a e iho mai ana ko Alex. Makibine (opio.) Mamua o ke kaalo ana ae o ke kaa e iho mai ana i ko Pauhiwa, ua hei ae la kekahi o ko laua mau huila i kahi hookahi, puiwa ae la na lio a hoomaka ka piena me ka nee pololei ana aku a hui pu aku la me ke kaa e pii mai ana, a iloko o ka hooikaika o na ona kaa e hookaawale ae, ua hiki ole, a puiwa loa ae la na lio, lele aku la kekahi poe o na kaa a pakele mahunehune ke ola i ka owala ana ae o kekahi o na kaa maluna a hakihaki kekahi mau wahi, holo aku la na kaa, a o kekahi lio hoi holo ki aku la a o ka aneane aku ia e komo i ka hale kuai lole o Asiu, aka, huli ae la a kuia me ka pou kukulu lio e waiho iho la ke kaa mahope. Iloko o keia mau pilikia, i ka hookui ana o na kaa ma ke alanui Papu, ua walawala aku la o Alex. Makibine (opio) mai luna aku o kona kaa he mau kapuai he 10 a oi iluna o ke lewa a haule aku la iwaena o ke alanui me kona alo ilalo. Ua lawe ia aku oia iloko o ka hale kauka a mahope o ka holoi ia ana me ke kau ana i ka laau ma kona papalina helehelena, ua hoihoi ia aku la oia. Ua paholehole kona mau papalina, pakele mahunehune kekahi poe, a pau na kaa i ka nahaha. Ma ka makou noonoo ana aohe mea i hewa.
          —Ma ia la hookahi no, a ua aneane paha i ka manawa hookahi, kahuli iho la kekahi kaa o ka Hotele Hawaii ma Moanalua. Olokaa mai luna mai o ka pali, a ua pakele mai na ohua, mai loohia iloko o ka poino mainoino.
          —Ma ia la no, a i ka manawa hookahi paha, ua kahuli iho kekahi kaa ma Kamoiliili, a ua aneane no i kahi o ka pilikia, aka, ma kahi no o ka pomaikai ua pakele no na ohua o luna.
          O na lono keia i loaa mai ia makou, heaha hou aku la kahi, aka, ke lana nei ko makou manao a ua lawa iho la no keia no ka Poaono "ulia" o ka M. H. 1875, i kona mau la makamua.