Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 14, 1 April 1875 — Page 1

Page PDF (1.08 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
HOL Y BIBLE
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, APERILA 1, 1875.  {HELU 14.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
E hoouna mai i na le ta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

[NO KA LAHUI HAWAII.]
T he Ri ver of Song.
Royal Diadem, p. 34.

1 Pau ke aho, moe iki,
Emo ole ala hou,
Ala, a lele ae ka uhane,
I ke ao laelae ma o.
Cho.—Lua ole ka hauoli!
Ku pu no me ka poe pomaikai.
Hui pu na wai hauoli
Me na wai aloha pu,
Hui a owe oli a mau.
2. Hamau e! ke kani mai la
Ko ka lani mele e,
Me he o o na wai nui,
Mele mau ia mele nei.
Cho. L ua ole ka hauoli! &c.
3. Nui, kini a pau ole
I ka helu ia mai
Na puali mele nani
Ma ko luna ao maikai.
Cho.—Lua ole ka hauoli! &c.
4. Pono mau ke keiki hipa,
Ko lakou hooho mau,
Nani, nani, haleluia,
Haleluia ia Ie su.
C ho.—Lua ole ka hauoli! &c.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII IULESIA
NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA
MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.
MOKUNA VII—HELU 16.
Na mele a Demodocusa—ka huakai no ka home—ka lilo ana o na luina i mau pohaku—ke kahuhipa opio.

          I KA hoea ana mai o ka malamalama o kekahi la ae, ua kauoha aku la ka Moi Alisinosa i kana mau kukini e hele aku ma na palena o ka aina, a e hai aku i ka olelo alii i na makaainana, "Eia he malihini ua hiki mai ma ka halealii, a ma kona ano me he la he kupua; a e hele mai lakou e hoohanohano aku i ka malihini."
          Mamua o ke kau pono ana ae o ka la maluna o na puu o Paesiana, ua ike ia aku ke kahe makawalu ana mai a na kane me na wahine, ka aoo hoi me na opio, a he manawa pokole, ua piha hookeke ae la ka halealii, a hiki ole ke komo hou aku iloko o na pa'lii. No ka piha hoihoi loa o ka Moi i ka lokahi o ka manao hoomaikai o na makaainana no kana malihini, ua kauoha aku la ia i kana mau kauwa e hoomakaukau ia i papaaina no ka lehulehu, a he manawa ole, ua makaukau kana kauoha. Ua haawiia aku la ka poloai ana i kela a me keia e luana pu iho me ka malihini ma ka papaaina, a e ai pu i na mea ai ono o ke aloalii. Ua hoonoho ia iho la o Iulesia ma kahi e kokoke ana i na'lii, a ua kau ia kona noho ma kahi kiekie i ike pono mai ai na makaainana i kona mau helehelena. Ia wa, kauoha aku la ka Moi ia Demodocusa, ke kanaka haku mele akamai a leo lea hoi o ia aina, e haawi mai i mau mele hoonanea no kana malihini. Hoomaka mai la ia e mele, a he mea kupanaha loa, ua mele mai la oia i kekahi o na leo kaulana o Itaka, me kekahi mau kaua mawaena o na'lii, me kona ike a hoomaopopo ole nae he kanaka no Itaka, a o Iulesia hoi keia ka mea i komo iloko o na kaua. Me ka nahenahe i lohe ole ia mamua i pua mai ai ka leo o ka mea mele, a i ka lohe ana aku o Iulesia i na huaolelo hoa'lohaloha e pili ana no kona aina oiwi oia hoi o Itaka, ua hoanoe ia kona helehelena a hiki ole ke huna aku i ke kulu ana o kona mau waimaka, a kau ae la ia i kona mau lima i na papalina, a na ka waimaka no e helelei me kona manao ole e hoike aku i keia mea imua o ka lehulehu. Aka, iloko o keia manawa, ua ike mai la no ka Moi i ke ano kaumaha o kana malihini no keia mele, a kauoha malu aku la e hooki ia ke mele ana. Pau ia, ua hoikeike ia mai la imua oia nei ke ano hulahula oia aina, ka mokomoko, heihei a me na ano lealea o kela me keia ano. O ka mea hope loa o ka hoike ia'na mai imua oia nei, oia no ke ki ana me ka pana i kekahi mea i lawe ia a mamao loa. I ka lawe ia ana mai o na pana, ua hoomaka aku la na kanaka akamai i wae ia no ia hana, a ua mahalo loa o Iulesia, me ka uwa ana o ka lehulehu i kana mea he akamai i ke ki-pololei ma ka pana ana, ma kahi i makemake ia malaila no e ku ai ka pua. No ka makemake o Iulesia e hoao hou i ka pana i maopopo ai kona poina a me ka ole i ka pana, ua ku mai la oia a lalau aku la i kekahi pana, a iloko o ka manawa pokole loa me ka ike ole ia mai, e lele ana ka ia nei pua, a ua ku aku la iwaenakonu o ka maka kahi e ki ia'i, ia wa i hoonaueue ia ae ai ka halealii e na leo hauoli o ka lehulehu, a komo aku la ka manao iloko o Alisinosa, aole keia he kanaka maoli, aka he kupua, a ina aole he kupua, he mamo paha na kekahi lahui ano kupua.
          O keia mau hauoli hoohanohano a ka Moi Alisinosa imua o kana malihini, ua hoomauia no kekahi mau la, a me he la, aole loa oia e pauaho mai ana i ka haawi ana mai i na aloha manawalea imua oia nei. Iloko o keia manawa holookoa, aole loa oia i ninau iki mai no ko ia nei inoa, a no kekahi mea paha e pili ana no ia nei, koe wale no ka ia nei hai liilii aku i kekahi mau wahi ana i hele ai. I kekahi la nae, mamua o ka hookuu ia'na o ka ahaaina, ua kauoha hou ia'ku o Demodocusa e haawi mai i kekahi leo mele hou. Aole no i nele ka lohe o keia lahui i na moolelo kaulana o Iulesia a me kana mau hana wiwo ole, a mele ae la ua Demodocusa nei i kekahi mele i hakuia no Iulesia i ka wa i haule ai o Karioe malalo o kana pahikaua, a me ka pau ana o na kanaka Karojana i ka luku ia me ka mainoino; me ko lakou manao ole mai nae o Iulesia no keia a lakou e hoohanohano mai nei. I keia mele i ike iho ai o Iulesia i ka oni o kona io mai o a o, a me he la e hanini aku ana na omakawai mai loko aku o kona puuwai i ka hoomanao ae i na hoa alo pilikia a me ka poe i hina i kana pahikaua, me he la e lawe ia ae ana ko ia nei aho, a hele mai la ko ia nei mau maka a piha i na waimaka e hiolo ana ma o a maanei, a e hoike mai ana hoi i ke koni hana ino a ke aloha iloko o ko ia nei umauma.
          No keia mea, ua hoomaopopo koke iho la ka Moi Alisinosa i ke ano kupanaha o kana malihini, no ka mea, o ka alua keia o ke mele ia ana no na mea e pili ana ia Itaka me na kaua Karojana, a o ka alua no hoi keia o ka ike ia ana aku o na waimaka e hoopulu ana i kona mau papalina. No ka pono ole o ka manao o ka Moi, ua ninau hoohuahualau mai la oia iaia nei i ka i ana mai, "Aole anei e kuu hoa'loha i loohia kekahi o kou mau makamaka i ka poino ma ke kaua ma Karioe, a ma ke mele ia ana o ia mea, ua hoihoi ia mai ka hoomanao aloha, a oia ko'u kumu e kaumaha nei?" Pale ae la o Iulesia i na waimaka e kakahe ana ma kona mau papalina, a ike aku la i ke kau mai o ka maka o na mea a pau iaia nei, ua ulu mai la ka manao e pono iaia ke hai aku i kona kulana imua o lakou; a no ia mea, ua ku ae la oia iluna a hoomaikai aku la i ka Moi, na'lii a me na makaainana, a me ka leo nahenahe moakaka i puana'ku ai penei:
          "O ke aloha lokomaikai a oukou a pau i haawi mai nei ia'u, a o ka oi pakela loa aku no hoi oe a me kau kama alii opio e ka Moi Alisinosa! Ke koi ikaika mai nei ia'u e hoopau aku i ko oukou mau nune ana no'u a me ko'u kulana. No ka mea, o ka huna ana mai ia oukou mai ia mau mea, mahope iho o ko oukou wehe hamama ana mai i ke aloha hookipa a ko oukou mau puuwai ia'u, he hoike ana aku ia i ke ino o ko'u manao no oukou. A nolaila, ano e hoomaopopo oukou a pau, owau no o Iulesia, ka mea hoi a oukou i lohe mua ai; ka mea hoi i hookaulanaia e ko ke ao nei no ke kupaa a wiwo ole o ko'u mau manaolana. Owau keia ka mea hookahi mamua o ka ikaika o Helene holookoa, nana i hookahulihia o Karioe. Owau ke kanaka a na kupua ino o ka lewa me ke kai hohonu e enemi nei, a e ake nei hoi e haule aku au malalo o ko lakou mau mana, oiai au e auwana hele ana ma ke ao nei e imi pauaho ole ana no kuu aina hanau—ka mea hoi e hoopua-a mau nei ia'u. O ka aina a'u e imi nei me ka hihio moeuhane mau ana no kona mau kuahiwi i paa i ka hau anu huihui; na awawa hoi i paoa i ke ala o na pua nani kamahao; ke ahe lau makani hoi o ka wanaao e lawe mai ana i ka hui maeele o ke kehau, na helehelena aloha o kuu koolua me ka maua lei; a me na leo lokahi o na oiwi, oia aina aloha e o'u mau makamaka, o Itaka no ia. Ma kona mau kuono i kekahi wa i maalahi ai na moku o ko oukou Paesiana nei mai na makani huhu o ka waena moana. A ina i maalahi io ko oukou ma na kuono manawalea o ua aina hanau la o ko oukou makamaka kauwa nei, ke noi aku nei au e oluolu i ko oukou mau lokomaikai e haawi mai ia'u i ke ala e hiki aku ai ia aina, oiai o Iulesia keia e ku malihini aku nei imua o oukou, ka Moi hoi o ia aupuni."
         
I ka pau ana o ka ia nei kamailio ana, aohe papalina hookahi iwaena o ka lehulehu, mai ko ka Moi a hiki loa i na makaainana, i nele ka hoopulu ia e na waimaka o ke aloha, a hoomaka ae la ka pioo ana o ka halealii. Ua hiki ole i ke aloalii o ka Moi Alisinosa ke hoomaopopo iho i ke ano o ka manawa, no ka mea, ua lohe a ua heluhelu laulahaia na moolelo o ke keiki alii Iulesia e lakou, a ua kamaaina ia moolelo ia lakou, a akahi hoi a ike pono he alo a he alo, ua hiki ole ia lakou ke hoole i ka oiaio o ia mau moolelo, ma ka hoomaopopo ana aku i na hana a me na huaolelo lipolipo o Iulesia, a haawi mai la ka lehulehu, i na hoomaikai ana i ke alii opio kaulana ka Moi Iulesia o na Helene, a piha pu ae la ka lewa luna i na leo wawa hauoli, e ahai aku ana i ka lono a puni ka aina no kekahi mea kamahao i ike mua ole ia ma na aekai o ke aupuni Paesiana o ka Moi Alisinosa.
(Aole i pau.)

Make weliweli.

E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Eia na mea hou o Makawao nei, he mau la i hala ae nei, ua hoomaka mai ka ulu ana o ka ona o na kanaka o ka apana holookoa o Makawao. E hoomaka ana mai Kula mai a hiki loa aku i Huelo, ua hehi ia ka la Hoano (Sabati) o ka Haku; a ulu mai la na hakaka, pepehi aku a pepehi mai, aole o kana mai ka pilikia. Ma keia mau la, ua lele aku la kekahi kanaka he Paniolo no ka aina e mai me kona lio, i kekahi pali kiekie nona paha na anana i oi aku mamua o ke kanakolu, a make loa laua elua me ka lio me ka mainoino, o ka ona ke kumu o keia make ana. He haole kekahi i make, he mau la mamua aku o keia make, ona iho la kela haole a hala mawaho o ka palena o ka opu, ua piha i ka Okolehao, a no ka nui loa paha o ka wela i keia rama ino—hina aku la oia iluna o kona moe, a make loa.
          O ke kumu o keia ulu ana mai o ka ona, mai loko mai no ia o ka malakeke i kuaiia e Spencer mai na hale wili aku, ua loaa ka pahu malakeke i ke kanaka mai ka hookahi dala aku a i ka elua; e kauo ana ua kaa malakeke ma Kula a me Hamakualoa i kela pule keia pule, ma na wahi e ae, aole e loaa ka malakeke i kanaka, aka, ma Makawao, ua hookuu ia e like me ka wai kahe. Ua kamailio pu au me ka Luna-nui o Spencer, oia o D. Crowningberg, e hoopau i ke kuai ana o ka malakeke i kanaka i pau keia ona ana, olelo mai la kela, ua like ka'u olelo me ka papa ana aole e kuai i ke kopaa, he nui loa aku na mea i koe a maua i olelo ai.  W. T. COOPER.
Makawao, Mar. 20, 1875.

HANA, M., Mar. 22, 1875.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          He hipuu ma kuu lima, a nau no e kaana aku i kou poe makamaka, a penei ia:
          Ua haalele o E. Helekunihi i ka oihana haiolelo, a kahu hoi no ka akahi hapakolu o na ekalesia o ka apana o Hana, Maui. I ka pule mua o Feberuari i hala, waiho mai la oia i ka haiolelo i na pauku me ka olelo mai, "aia a pau ka aie o ka ekalesia iaia, alaila haiolelo, o nui loa auanei ka aie," aole ka pela ka oiaio.
          Mahope koke iho no lohea mai ana a maopopo, kona hele ana i kela me keia hale e koi ai e kakau inoa mai kela keia kanaka i kona inoa e hoopau ia C. K. Kakani ka Lunakanawai mua, oia ka mea pani ma ia hakahaka, ka mea i hoouka hana i ka la koho Moi. Pela io no, ua maopopo mai nei ma ka lohe ana mai nei mai ia C. K. Kakani i hoi mai nei mai Honolulu, ua hiki aku ka palapala i na Lunakanawai Kiekie, a i ka Moi hoi, aole nae i ko ia noi ana.
          A ke ike ae la oe, a ia ia'la ae hoi, o lakou la, a o lakou la ae, o makou, o oukou, o kakou pu, i ke kumu i haalele ai ko makou kahu ekalesia i kana oihana hanohano a kiekie hoi. Ua ike ae la kakou i ka moe a Mo'i ke kahuna mana.
          Nolaila, ke nonoi aku nei au i ko oukou lokomaikai e ka poe heluhelu, e kala mai ia makou. No ka mea, ua kaulana keia ekalesia no ke kokua ole, a haalele pinepine ia e na kahu, aole pela, akahi no kahu kanaka Hawaii ma keia ekalesia, aole no i nui loa ka aie o ka ekalesia, elima umi dala a oi a emi paha. A eia keia noi hou a'u ia oukou e na ekalesia a pau o ka Paeaina Hawaii. Ke nonoi aku nei au i ko oukou lokomaikai me ka ninau aku. Pono anei ia makou ke hoonoho hou ia E. Helekunihi i kahu no makou? aole anei? E hai mai i ko oukou noonoo maikai.
L. MAUI.