Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 14, 1 April 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, APERILA 1, 1875.

          O ka huliamahi ana o na kanaka o Kaleponi ma ka pono, oia kekahi o na mea kamahao i ike ia i keia wa ma ia aina. Me he mea la o ke kai piha o ka hana a ka Uhane, a kakou i lohe ai iloko o na mahina i kaalo ae nei, ma Enelani, Sekotia a me Irelani, ua ee aku nei iluna o ua kapakahakai o Kaleponi. Ma Kapalakiko i ike ia'i ka hana nui i keia wa, aole nae i paa malaila wale no, ua hoala ia ka manao o kanaka ma na kulanakauhale e ae, a ma ka nana aku, e hoaleale ia'na ka noonoo o na kanaka a pau o ia mokuaina ma keia hana.
          He nuhou keia i ko Kaleponi, a he mea hou no hoi ia kakou ka lohe ana i keia. Ua piha na luakini i na la a pau. Ua waiho aku na kanaka i na hana o ke kino, a ua haawi ae i ko lakou noonoo ma na mea e pili ana i ke Akua a i ko lakou mau pono uhane. Ma kekahi mau luakini a makou i ike ai ua piha a hu iwaho na kanaka, nolaila, wehe hou ia'ku la kekahi hale a piha pu no me ia hale. Eia kekahi mea kamahao, ua komo ae keia hana iloko o na kanaka o na ano a pau, mai ka poe kiekie a i ka haahaa, mai na opio, na kamalii a i ka poe aoo. Ma na halawai o ka pule mua o Maraki, ua piha ka luakini o Dr. Stone i na haumana kula. Hoonoho ia aku la na keiki mawaena o ka hale, a o na makua me na mea e ae ma na aoao a maluna.
          Eia ka mea hilu loa, o ka poe i like ole o ka manao ma kahi mau mea pili hoomana, ua hoohui ia ae la ko lakou manao a ua hookahi iloko o keia hana. Ma kekahi halawai nui a makou i heluhelu ai, he kanakolu kahunapule o kela a me keia ano i hoohuiia maluna o ka awai hookahi. Ua kapae ia ae la na manao liilii pili hoomana, oia hoi na mea e hoopaapaa ai. A moe kahi aku la ka manao o kanaka ma na kumu nui o ka Pono o ke Akua—ka hewa o na kanaka, ka poino mamuli o ka hewa, ke aloha lua ole o ke Akua, a me ka Hoola i haawiia mai, o Kristo ka Haku. Ua oleloia ma kekahi wahi he elima haneri kamalii i haawi ia lakou iho i poe haumana na ka Haku.
          Aka, aole i nele keia hana i na kumu keakea. Ma ka luakini o Dr. Stone, ua hoike mai ia kahunapule, ua keakea ia ka hana e kekahi mau kumu kula aupuni. Ua papa na kumu i na keiki aole e hele i na halawai hoomana. Ua kapa aku kekahi mau kumu i na halawai he lapuwale. Ua aoao aku ua kahu nei i na makua e haawi i mau palapala i na keiki a lakou e ae ana ia lakou e komo i na halawai. Ina e kue na kumu, alaila e hoikeike na palapala a na makua. Ua hai pu aku no hoi ia kahu, "o ke kapa ana o na kumu kula i keia mau halawai he lapuwale, he hana mahaoi ia, a ua like me ke karaima." He hana nui, a he mea kupanaha keia e hanaia mai nei ma na aina e. A he pomaikai no ko ka honua holookoa, a e hoike aku no makou imua o ko makou poe heluhelu ma keia hope aku i na hiona a pau o ka huliamahi ana o na kanaka ma na aina Kristiano.

He mau Mamalaolelo Pohihihi.

          Ma ka helu 12 iho nei o Ka Lahui Hawaii, ma ke kaao o A bota Ero, ua loaa keia mau mamala-olelo.
          "A hiki wale i ke komohia ana o ka Bea Nui iloko o na poai o ke Akaku Kahoka."
          "Aka, he ho-ioio mau mai la no ke kanalua iloko ona, me he pula-kaumaka la."
          "Noho iho la oia malalo o kekahi kumu laau kahiko, a nune hou iho la no ua mau huaolelo ano kupua la."
          O na mamalaolelo i kahaia malalo, na mea i pohihihi ko lakou ano io maoli i ka hoopili pono ana i ko lakou mau hopuna olelo pakahi ia, A. M., ma o ka'u wehewehe ana 'la. Nolaila, ma kana kauoha au e noi aku nei i kou oluolu e ka L. H., a e hoopau mai i kona pohihihi a me a'u pu no hoi. Me ke aloha.  JAMES HANUWELA.
          [1. No kau ninau mua maluna ae he "Kahoaka." ka pololei: "A hiki wale i ke komohia ana o ka Bea Nui i ka hapalua o kona kaapuni ana maloko o ke Anapuni mau o na "Akaku Kahoaka." Pili no keia no na mea kino lani.
          2. HOIOIO.— He hoomanao mau, he halia ana no kekahi mea, he haupu mau, hiki pinepine mai, nakui ana, a hoopilikia wale ia hoi ka manao no kekahi mea; he koii. Hoioio—me he lapu la, a e lapuia mai ana paha. E like me ka maalo mau ana o kekahi mea kue imua o ka maka.
          3. PULAKAUMAKA.—He huaolelo kahiko no keia i maa mau ole i ke kamailio ia e na hanauna hou i keia wa, aka, aole paha i nele loa lakou i ka ike i kona ano maoli,—he huaolelo ano nui, me he nane la, a pili laula no hoi, penei: Ina ua ike ka maka i kekahi mea nani, maikai, a mahalo ia hoi, aka, aole nae i loaa mai, e kaunui auanei ia e loaa mai ia mea; e huli hoi a loaa, e imi ikaika me ke ake nui e loaa mai—he pulakaumaka ia e iini ana. Eia kekahi: Ina he ninau paakiki, he olelo nane paha, aohe i loaa i kekahi mea, ua hiki iaia ke olelo ae o kona pulakaumaka ia ninau, a o ka nane paha. Aka, o ka enemi kekahi i olelo ia he pulakaumaka e ka poe kahiko.
          4. NUNE.—Eia kona ano: kukakuka ana, kaupaona ana i ka manao, hoomaopopo lea ana—hoomanao ana ae.
          Ua lawa paha keia mau hoakaka ana no James Hanuwela. Aka, hookahi i koe no "ANO KUPUA LA."—He ano mana kamahao, kupanaha.]

I na Kahu Ekalesia o Ko Hawaii nei Pae Aina.

          ALOHA OUKOU:—"E ke keiki a ke kanaka, e hiki anei i keia mau iwi maloo ke ola?" O ka ninau keia a Iehova i ke Kaula, oiai oia e nana ana i na iwi maloo e ahu ana maluna o ka papu. Heaha la ka haina o keia ninau? He mea hiki ole ia i kona noonoo ana. Aole oia i ike mamua ua hoola ia na iwi maloo, he ole loa no. Aole no hoi i lohe oia ua hana ia e like me ia mai mua mai. Aka, aole no oia i kanalua i ka mana o Iehova. O ka Mea nana i hana i ke kanaka ola mai loko ae o ka lepo, he mea hiki no Iaia ke hoolilo i na iwi maloo i poe ola; nolaila pane aku la oia i ka ninau penei: "E Iehova ka Haku, o oe no ka i ike." Alaila, olelo maopopo mai la o Iehova i ke Kaula, e ola io ana no na iwi maloo; a aoao pu mai la iaia i kana mea e hana ai, i ola lakou. I mai la oia, "E wanana oe i keia mau iwi, a e olelo aku ia lakou, e na iwi maloo, e hoolohe i ka olelo a Iehova." Ua hana aku ke Kaula e like me ka mea i kauoha ia, a ola ae la ua poe iwi nei, "a ku ae la lakou iluna ma ko lakou mau wawae, he mau koa lehulehu loa." E nana ma Ezekiela mokuna 37.
          O na iwi-maloo i olelo ia maanei, he mea hoike ia no ke ano o ko Iseraela i ke au o ke Kaula. Ua auwana loihi lakou mai ka pono aku. Ma ka noonoo kanaka, aohe he pono i koe, ua ino, ua make e like me na iwi maloo. Ina i lawa ka mana o ke Akua no ka hoola ana i kela mau iwi, alaila e ola hou auanei ko Iseraela. Ua olelo ke Akua i ke Kaula e hana no oia ia mea. "E ola no lakou."
          Ina he mea hoike na iwi maloo no ko Iseraela, pela no ke ano o ko Hawaii nei i keia wa. Ua komo nui ka palaka a me ka hoomaloka iloko o na ekalesia. Ua olelo ko Iseraela, "Ua pio ko makou manaolana." Pela no ko Hawaii, ua aneane pio ko lakou manaolana. Ua kaumaha ka manao o na kumu makua. Ke hopo nei au ua pau ke noi ana no ka Uhane Hemolele. Ina e haawi ia mai ka Uhane maluna o keia lahui mai Hawaii a hiki aku i Niihau, alaila e ike auanei kanaka i ka mihi, a e alakai ia no hoi lakou i ke Keiki Hipa a ke Akua nana e lawe aku na hala o ko ke ao nei. Owau no kekahi i kaumaha pu me oukou, a ua makaukau au e pane aku, "Ua pau ka pono o ka lahui kanaka Hawaii." Aka, ia'u i noonoo ai no na mea iloko o ka mokuna 37 o Ezekiela, me ka hoomaopopo pu no hoi i na mea a ke Akua i hana ai i kana poe keiki, ua ulu hou ka manaolana iloko o'u. Aia ko'u manaolana maluna o ke Akua, a maluna o kona aloha kupanaha i ikea iloko o kana Keiki.
          Ke olelo aku nei au ia oukou, e na kahu o na ekalesia, ke hopohopo nei au aole oukou i hoomau ma ka pule i ka po a me ke ao. Ke hopohopo nei au aole i loaa ia oukou ka pule ikaika, ka mea e lanakila ana, Iakobo 5:16. E bapetiso ia oukou me ka Uhane Hemolele e pono ai, e like me na haumana i ka la Penetekota. E noi oukou i keia haawina, a mai poina oukou, ua oi aku ka makaukau o ka Makua e haawi i ka Uhane i ka poe noi Iaia, mamua o ko na makua makaukau e haawi i ka ai i ka lakou poe keiki; o ka haawina ia e pono ai ko oukou poe. A pehea, aole anei oukou e noi i loaa mai? Ina e pule oukou, me ka manaoio, alaila e ike no oukou i ka hua o ko oukou haiolelo ana.
          Eia hoi kekahi, aole anei he poe haipule iloko o ko oukou mau anaina? Aole au e olelo ana no ka poe pule me na lehelehe wale no, aka, no ka poe pule io me ka naau, he poe ike i ka pule ma kahi mehameha. Ua ike au i kekahi, he wahine makapo ma Koloa. Ua hele mai oia e ike i kuu wahine i kahi wa, ua maa nae oia mamua ae o kona hoi ana e pule pu me kuu wahine. Ua ike au he wahine makemake ia i ka pule, a ua lohe ia kana pule. Ina i ike oukou i kahi poe o ia ano, e hoakoakoa ia lakou, a e noi aku ia lakou e pule no ka Uhane o ke Akua e noho mai me ko oukou mau anaina me na Kula Sabati. Aia a nui keia poe pule, alaila pono. A mai poina oukou i ka olelo a ka Haku, "Ina paha elua o oukou ma ka honua nei e manao like i kekahi mea a laua e noi ai, e haawi ia'ku hoi ia na laua e ko'u Makua i ka lani." Aia i ka Makua ka mana e hoala hou mai i ko oukou mau anaina. Aia a moekahi ka manao o ka poe haipule a me ka poe aloha ia Iesu, a hui pu lakou e noi no ka haawina o ka Uhane, alaila, he mea hiki ia oukou ke ku imua o ko oukou mau anaina me ka manao maopopo ua make pono ko oukou haiolelo ana.
D.

Na mea Hou o na Pali Koolau.

E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:

          Eia mai kekahi mau wahi hunahuna mea hou o na pali Koolau nei.

PAKELE MAHUNEHUNE I KE KAI.

          Ma ka la 17 o Mar., ae nei i hala, ua holo kekahi poe kanaka eha, i ka lawaia, i kai o Manana, a hiki i kahi i manao ai no ka lawaia ana; ua ike aku no lakou i ka hele mai o ke kai a kiekie iluna, e pii ana i na pali, hoano aku la no, a kokoke aku lakou i kahi e kuu ai ka upena, ku koke no ka nalu a popoi a pakele ekolu, lilo aku kekahi a lumilumi ia, a no ka nui o kahi ikaika i pakele ai i ke kai, ua au aku la a ma kahi malie i pae aku ai, ua poholehole nae ka ili i ke akoakoa o lalo o ke kai, no ka hoano no kekahi iloko o ka wa ino; haalele ia iho no ko uka ia o ka ohiki, a me kahi limu pae o kahakai, lawa no ka papa-aina a ka haku aina; a laa ka poino la o ke kino ka luahi.

HALE NUI.

          He hale nui keia ma keia kuaaina, no Eiluene H. Boyd, aia ma Kaohao, he 42 kapuai ka loa, he 30 kapuai ka laula, o ke kiekie mai kaupaku o luna ahiki ilalo he 24 kapuai, elua hale iluna a ilalo, hookahi no oa mai kaupaku a hiki i ka lanai, he holopu ke ano, ma ka nana ana aku. O ka hale nui hookahi keia ma keia wahi.

NO KA PEPA PILI-WAIWAI.

          He nui ka pepa pili waiwai iwaena o na hoomaloka, ma keia hana i pau aku ai na loi-ai a kekahi kanaka o Waimanalo, a kaohi i ka ihu i kahi uaua, wahi a ka olelo; Ka ua mea he puni i ka mea ino, o ka hope no nae ia o ka poe hahai mahope o ka baibala a ke diabolo, he lawe aku i na mea a ke kanaka i luhi ai nona iho, a lilo aku na kela mea i luhi ole. Haalele ia iho ka Baibala nana i hoopomaikai aku i kela a me keia kanaka, o ka inoa o ke kanaka nana na loi ai i lilo i ka pepa ia o Kaolohe.
          Eia na inoa o ka poe lawaia, o Punee, A. Pehu, a he malihini no Hana, Maui, kekahi o S. Malokea, a oia no ka mea i pakele mahunehune i ke kai. Mamuli nae o ke kauoha a John A. Kamaki ia lakou nei e hele i ka lawaia, keia poino ana o S. Malokea, he lawaia no ia na J. A. Kamaki.  S. W. KAMANO.
Waimanalo, K. O., Mar. 24, 1875.

Huakai ma Kaleponi.
HELU 6.

          O kekahi o na hale kaulana o Kapalakiko, oia ka hale lapaau o ka poe ona. He mea hou ia, aole i ike nuiia na hale o ia ano iloko o na kau i hala. Ina e maa loa kekahi mea i ka inu ana i na waiona, a ona mau ia me ka hiki ole ke haalele, me kona ike no nae he mea ino ia e make ai, aole nae hiki ke hoopau; alaila, e manao ia ua mai oia ma ia ano, a he mea hiki iaia a i kona poe paha, ke haawi iaia iho iloko o ka lima o na kahu o ka hale lapaau i ka poe ona. Malaila oia e malama ia'i a e hanai ia no hoi i ka laau kupono, a hiki i ka wa e pau loa ai kona makemake i na waiona, a lilo oia i kanaka lanakila, alaila hookuu ia'ku la me ka pomaikai. He hale maikai keia, aole nae he nui o ka poe i komo a lawe i ka pomaikai o ua hale nei; no ka oi loa aku paha o ko lakou makemake i ka mai—ka ona. He nui no ka poe inu i na waiona ma ia kulanakauhale. I ke kakahiaka mahope iho o ka la hanau o ka Haku, ua ike au ma kekahi o na alanui, oia o Market Street, he nui ka poe ona. E moe mai ana kekahi poe ma na alanui ua ona loa, a kohu make ke nana aku. Ua poholehole na maka o kahi poe a e kahe ana ke koko; he mea menemene ke nana aku. I mai la kuu hoahele ia'u, "o ka hua keia o na hana o ka la inehinei." Pane aku la au, "he hookahi no hua o ka ona iwaena o na lahui a pau." Ua hoowahawaha ia ka ona malaila e like me ia i hoowahawahaia maanei. O ka poe naaupo loa a me ka poe kapulu, noloko ae o ko lakou huina ka nui o ka poe ona. He hana naaupo io no ka inu ana i na waiona a kohu holoholona ke kanaka.
          Ua ala au i ka hora eono o kekahi kakahiaka, a hele aku la i ka makeke kuai mea ulu, o ka loihi o ia wahi mai kuu hotele aku, ua like me ka loa mai Polelewa aku a hiki i kahi o Kimo Laukeke ma Kapalama. Aole o kana mai o ka nui o na kaa hali i na mea ai, kapiki, uala o kela ano keia ano, akaakai, pine, kaukama, a pela aku. O na mea ai a pau o kakou nei a oi wale aku, koe nae ke kalo. Iwaena o na paiia mea ai o kela ano keia ano a'u i nana ai i kela kakahiaka nui, aole au i ike i ke kalo, aole hoi i kona mea like; a aloha iho la au i ka ai o ka aina, a noonoo hou iho la, "he aina malihini keia." O na mea ulu o ko laila aina, he emi loa ke kumukuai, aka, o na mea ulu o kahi e mai he pii loa. Ua ike au i ka alani e kuai ia ana no ka hapaha o ka hua hookahi. Ua olelo ia nae he alani anoano ole ia oloko, he nuhou, oia paha ke kumu i pii loa ai. Ua kuai ia ka hala kahiki i kahi wa ma ke dala pakahi; a ua kuai ia ka maia pake mai ka ekolu dala a i ka eono dala o ka ahui hookahi. Ina paha pela maanei, ola ka poe kanu maia. No Hawaii nei aku no ka nui o na maia e kuai ia nei malaila.
          Ua hele pinepine au i ka Makeke Kaleponi, aia ia ma ke Alanui Kaleponi. Malaila e kuai ia'na na mea ai o kekahi ano ae, aole na mea ulu wale no. Na io pipi, na ia, waiu paka, moa, pelehu, koloa, kaka, puaa, a pela aku. Ku na paila opae maanei a me na opihi, a me na olepe, aohe mea koe i ka ai ia e ka haole. Nunui no hoi ke kamano, a he ia nui me he ulua la, aohe nae he ulua; ua ike no nae au i ka mano malaila, a me ka io bea, a me ka iole. Ua ai no ka haole i ka iole. Heaha la auanei ka hewa? Aia no i kela a me keia kana puni. Ina o ka lakou la mea ono ka iole, e ai no lakou i ka iole; a ina hoi o ko kaua puni ka ilio, e ai no kaua i ka ilio. Akahi kaua a pono. Maloko o ka Makeke Kaleponi kahi a'u i ike ai i ka pipi nui kaulana nona ka inoa i kapaia o William Brian. I ka po o ka la 25 o Dekemaba kuu ike ana, ua loleia a e kau ana iluna, he 2,700 paona kona kaumaha. Ua kau pu ia ma kona aoao na pipi e ae nona na paona he 1000 a 800, i ka nana'ku nae ua like laua me na pipi keiki ke hoohalike ia me keia mea nui hookahi. I iho la au, ina ia nei kuu mau makamaka, o Ailuene Boyd a me Kamaki, he keiki hanai pipi nui o Oahu, pehea la ko laua manao no keia. Ua olelo mai nae ka poe i ike, aohe he maikai loa ka io e like me ke ano mau o ka mea a lakou e kuai ana. He mea hoikeike a he mea no lakou e haanui ai, oia ka waiwai o ia ano pipi. Mamua iho o kona pepehi ia'na, ua lawe ia maluna o ke kaa ma na alanui e hoikeike ai.
(Aole i pau.)